I T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ARKEOLOJİ ANA BİLİM DALI KLASİK ARKEOLOJİ BİLİM DALI
BÖRÜKÇÜ GEOMETRİK DÖNEM YERLEŞİMİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN
PROF. DR. AHMET A. TIRPAN
HAZIRLAYAN
GÜLEM GÖĞEBAKAN DEMİR
i T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Bilimsel Etik Sayfası
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
ii T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Yüksek Lisans Tezi Kabul Formu
Gülem GÖĞEBAKAN DEMİR tarafından hazırlanan “Börükçü Geometrik Dönem Yerleşimi” başlıklı bu çalışma 11 / 10 /2010 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Prof.Dr. Ahmet A. TIRPAN Başkan İmza
Doç. Dr. Asuman BALDIRAN Üye İmza
iii ÖNSÖZ
“Börükçü Geometrik Dönem Yerleşimi” adlı tez çalışmasının konusunu ve kapsamını belirleyen, orijinal Börükçü malzemelerini incelememe izin veren, tezimin her aşamasında desteğini esirgemeyen Sayın Hocam Prof. Dr. Ahmet A. TIRPAN’a ne kadar teşekkür etsem azdır.
Lagina ve Börükçü kazılarında yer alan arkadaşlarıma;
Bu çalışmanın yürütülmesinde desteklerini esirgemeyen Doç. Dr. Asuman BALDIRAN, Yrd. Doç. Dr. Mustafa YILMAZ, Y.Doç. Dr. Ertekin DOKSANALTI ve Arş. Gör. Zafer KORKMAZ’a;
Tezime maddi destek sağlayan S.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü’ne ve çalışanlarına;
Tezimin ilk dönemlerinde hayatımıza girerek büyük bir renk katan canım oğlum Bekir Ozan’a;
Tez süresince her türlü yardımı, fedakarlığı gösteren aileme ve sevgili eşim’e teşekkürlerimi sunarım.
iv ÖZET
Günümüz bilgileri ışında Börükçü yerleşimi yakın çevresinin tarihi M.Ö.3. Bin’den günümüze kadar uzanmaktadır. Börükçü yerleşimi M.Ö. 2. Bin’de Arzawa ülkesi, antik çağlarda ise Karia sınırları içerisinde yer almaktadır.
Börükçü kazılarında kutsal yol, kuzey ve güney yapıları, işlikler ve atölyeler, seramik fırınları, kutsal alanlar, su kaynakları ve nekropol alanları açığa çıkarılmıştır. Börükçü yerleşimi Geç Geometrik, Arkaik ve Klasik Dönem’lerde kesintisiz yerleşim görmüş olup Geç Hellenistik ve Erken Roma dönemlerinde Lagina Kutsal Alanı ve Stratonikeia antik kenti arasındaki kutsal yol üzerinde varlığını devam ettirmiştir.
Börükçü yerleşim planı araziye bağımlı yamaç yerleşimidir. Börükçü yerleşimi yamaca paralel olarak teraslar halinde inşa edilmiştir. Yapılar aynı hat üzerinde birbirine bitişik ikili üçlü gruplar halinde yer almaktadır. Börükçü Geç Geometrik dönem yapıları iki odalı ve avluludur. Mekan duvarları düzgün bir hat takip etmemekte ve mekan köşeleri hafif yuvarlak biçimde Geç Geometrik dönem duvarları ile aynı özelliktedir.
Börükçü nekropolü’ndeki Geç Geometrik Dönem mezarları üç tipte; örgü tekne, plaka tekne ve örgü-plaka tekne biçiminde karşımıza çıkmaktadır. Mezarlar genel olarak dikdörtgen planda ve üzeri yassı kapak taşlarıyla örtülmüştür.
Börükçü yerleşmesi ve nekropolü’nde bulunan Geç Geometrik Dönem seramiklerinde form ve bezemede yerel özelliklerle birlikte Rodos etkileri de görülmektedir.
Börükçü yerleşimi mimarisi, nekropolü, Karia geleneğinde ve Rodos etkisindeki kaliteli seramikleri ile Batı Anadolu Geç Geometrik Dönem yerleşimleri arasında önemli bir merkezdir. Yazıtlarda adının Koliorga olması muhtemel olan yerleşim kutsal yol üzerinde ve Stratonikeia’ya yakın olması nedeniyle Geç Geometrik Dönemde adının Chrysaoris olma olasılığı kuvvetlidir.
v ABSTRACT
GEOMETRIC PERIOD SETTLEMENT OF BÖRÜKÇÜ
In light of today’s Börükçü settlement and its vicinity dates back to the present date 3000 BC. Börükçü settlement was in Arzawa country at 2000 BC and in Karia region at ancient era.
Sacred way, south and north buildings, workshops, ceramic kilns, temenos, water springs and nekropolis were excavated at Börükçü. Börükçü area was used at Late Geometric, Archaic and Classic Periods. Area was on the sacred way between Lagina and Staratonikeia at Late Hellenistic to Early Roman era.
Börükçü depending on the area condition is a slope setlement. Cite was build on teraces. Buildings were on the same direction with two or three grups. Börükçü buildings consist of two rooms and a courtyard. None of the walls have flat direction and corners rounded same as Late Geometric ones.
Graves of Börükçü have 3 types. These are masonry carft, placue carft and masonry-placue carft. Graves were built in rectangle plan with flat cover stone.
Effects of Rhodos can be seen on Late Geometric Ceramics with native elements. Börükçü has an important role with architecturel features, necropolis, fine wares which have Rhodos effects and Karian tradition in Late Geometric cites. Chrysaoris was be the name with strong possibilty at Late Geometric period but the name Koliorga which was writen on insciriptions that found at Börükçü excavations. Cite’s location was on the scared road and close to Stratonikeia.
vi
İÇİNDEKİLER
Bilimsel Etik Sayfası ... i
Yüksek Lisans Tezi Kabul Formu ... ii
ÖNSÖZ ... iii
ÖZET ... iv
ABSTRACT... v
İÇİNDEKİLER ... vi
KISALTMALAR VE BİBLİYOGRAFYA ... viii
1. GİRİŞ... 1
1.1. Amaç ve Kapsam ... 1
1.2. Yöntem... 1
2. BÖRÜKÇÜ YERLEŞİMİ’NİN TARİHİ COĞRAFYASI... 2
3. BÖRÜKÇÜ YERLEŞİMİ... 4
3.1. Kutsal Yol ... 4
3.2. Kuzey Sektörü Yapıları... 4
3.3. Güney Sektörü Yapıları ... 6
3.4. Zeytinyağı İşlikleri... 7 3.5. Dokuma Atölyesi ... 7 3.6. Seramik Fırınları ... 8 3.7. Kutsal Alan... 9 3.8. Su Kaynakları ... 10 3.9. Nekropol ... 10
4. GEOMETRİK DÖNEMDE BÖRÜKÇÜ YERLEŞİMİ ... 11
4.1. Geometrik Dönem Mekanları... 11
4.1.1. 05BS18 Numaralı Sondaj 6. Yapı R Mekanı... 11
4.1.2. 05BS18 Numaralı Sondaj 6. Yapı Güneyi’ndeki Yol... 12
4.1.3. 06BS14 Numaralı Sondaj 1. Yapı A ve B Mekanları... 12
4.1.4. 05BS18 Numaralı Sondaj 3. Yapı E ve F Mekanları ... 13
4.1.5. 05BS18 Numaralı Sondaj 4. Yapı M Mekanı ... 14
vii
4.1.7. 06BS03 Numaralı Sondaj 3. Yapı B Mekanı ... 15
4.1.8. 07BS05 Numaralı Sondaj 1. Yapı B Mekanı ... 16
4.1.9. 05BS17 Numaralı Sondaj 1. Yapı C Mekanı... 16
4.2. Geometrik Dönem Mezarları... 17
4.2.1. 03BM09 Numaralı Mezar ... 17 4.2.2. 04BM05 Numaralı Mezar ... 17 4.2.3. 05BM02 Numaralı Mezar ... 18 4.2.4. 05BM28 Numaralı Mezar ... 18 4.2.5. 05BM45 Numaralı Mezar ... 18 4.2.6. 05BM104 Numaralı Mezar ... 19 4.2.7. 05BM117 Numaralı Mezar ... 19 4.2.8. 06BM47 Numaralı Mezar ... 19
4.3. Geometrik Dönem Seramiği ... 20
5. KATALOG... 25
6. DEĞERLENDİRME ve SONUÇ ... 40
HARİTALAR ... 43
PLANLAR ... 44
viii KISALTMALAR VE BİBLİYOGRAFYA
Tezde AA (1997), 612–625 de verilen kısaltmaların dışında, aşağıdaki kısaltmalar kullanılmıştır.
Akurgal 1997 : E. Akurgal, Eski İzmir I Yerleşme Katları ve Athena Tapınağı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 3. Baskı, Ankara.
Aslan 2002 : Aslan C. C., “Ilion before Alexander: Protogeometric, Geometric, and Archaic Pottery from D9”, Studie Troica 12, 85-86
Bakır 2002 G. Bakır, Y. Ersoy, İ. Fazlıoglu, N. Aytaçlar, B.Hürmüzlü, F. Özbay, Y. Sezgin, G. Özbilen, “2000 Klazomenai Kazısı”, KST-23/1, Ankara, 41-54.
Baldıran 1991 : A. Baldıran, “Nekropol Buluntularına Göre Stratonikeia’nın Tarihsel Süreci”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Dergisi 6, 45-55. Bean 1971 : G. E. Bean, Turkey Beyond The Meander, London, 99.
Blegen, Boulter, Caskey, Rawson, 1958
: C.W.Blegen, C.G.Boulter, J.L.Caskey, M.Rawson., Troy Settlements VIIa, VIIb and VIII, Volume 4, Part 2: Plates, Princeton University Press, New Jersey.
Boardman 1967 : J.Boardman, Excavations in Chios 1952-1955. Greek
Emporio, The British School at Athens, Supplement vol. No.6, Oxford.
Boysal 1970 : Y. Boysal, “Turgut Kazısı 1969 Raporu”, Anadolu (Anatolia) 12, 63-78.
Boysal 1979 : Y. Boysal, "Turgut Kazıları", 8. Türk Tarih Kongresi, Boysal 1980 : Y. Boysal, "Turgut Kazıları", 2. KST, 128.
Brann 1960 : Eva Brann “Late Geometric Grave Groups from the Athenian Agora”, Hesperia, Vol. 29, No. 4, 402-416.
ix
Diler 2004 : A. Diler, “Bodrum Yarımadası Leleg Yerleşimleri Pedasa, Mylasa Damlıboğaz ve Kedreai (Sedir Adası) Yüzey Araştırması-2003”, 22. AST - 2, 140.
Drerup 1969 : H. Drerup, “Griechische Baukunst in Geometrischer Zeit. Archaeologia Homerica Bd II, Göttingen, 25-82.
Hanfmann-Waldbaum 1968
: G. M. A. Hanfmann – J. C. Waldbaum,“Two Submycenaean Vases and a Tablet from Stratonikeia in Caria” AJA, Vol. 72, No. 1, 51-56.
Herodotos : Herodotos, Herodot Tarihi, Çev. M. Ökmen, İstanbul, 1973. Kerschner-Akurgal
2002
M. Akurgal, M. Kerschner, H. Mommsen, W.D. Niemeier, Töpferzentren der Ostägäis, Archäometrische und
archäologische Untersuchungen zur mykenischen,
geometrischen und archaischen Keramik aus Fundorten in Westkleinasien, ErghÖJh 3.
Kurtz - Boardman 1971 : D. C. Kurtz - J. Boardman., Greek Burial Customs, Great Britain, 54-64.
Mallwitz 1981 : A. Mallwitz, “Zur Architektur Griechenlands im 8. und 7. Jahrhudert, AA, 605-610.
RE : Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, IV, A, 1, 322.
Serdaroğlu 1972 : Ü. Serdaroğlu “Hacıbayramlar Höyüğü Kazısı 1971-1972", Anadolu (Anatolia) 16, 1972, 84 vd.
Smithson 1974 : Evelyn Lord Smithson, A Geometric Cemetery on the
Areopagus: 1897, 1932, 1947, Hesperia, Vol. 43, No. 3,325-390 Steph. Byz. : Stephanos Byzantinos, Ethnika. Stephani Byzantii,
Ethnicorum quae supersunt , ex recessione A. MEINEKII, Berolini 1849.
Şahin 1973 : M.Ç. Şahin, “Lagina’dan (Koranza) İki Yeni Yazıt”, Anadolu (Anatolia) 17, 187-195.
Şahin 1974 : Ç. Şahin, The Political and Religious Structure in the Territory of Stratonikeia in Caria, Ankara, 1974.
x
Tırpan 1997 : A. Tırpan, “Buluntular Işığında Lagina ve Yakın Çevresinin Tarihi Süreci”, S.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi 11, 75-98. Tırpan 2007 : A. Tırpan, “Tepecik Menteşoğlu Beyliği Yerleşimi” Konya
Kitabı X, Rüçhan Arık-M.Oluş Arık’a Armağan, 639-655. Tırpan - Söğüt 2000 : A. A. Tırpan-B. Söğüt, “Koranza Kazısı 1998” XXI. KST II,
153-162.
Tırpan - Söğüt 2005a : A. Tırpan-B. Söğüt, “Lagina ve Börükçü 2003 Yılı Çalışmaları”, 26. KST-1, 371-386.
Tırpan - Söğüt 2005b : A. A. Tırpan - B. Söğüt, Lagina, Muğla, 3-66.
Tırpan - Söğüt 2006 : A. A. Tırpan-B. Söğüt, “Lagina ve Börükçü 2004 Yılı Çalışmaları”, 27. KST-2, 257-270.
Tırpan - Söğüt 2007 : A. A. Tırpan-B. Söğüt, “Lagina ve Börükçü 2005 Yılı Çalışmaları”, 28. KST - 2, 591-612.
Tırpan - Söğüt 2008a : A. A. Tırpan-B. Söğüt, “Lagina ve Börükçü 2006 Yılı Çalışmaları”, 29. KST - 3, 387-410.
Tırpan - Söğüt 2008b : A. A. Tırpan-B. Söğüt, “Lagina ve Börükçü 2007 Yılı Çalışmaları”, 30. KST - 4, 243-266.
Tırpan – Büyüközer 2010
A. A. Tırpan- A. Büyüközer, “Börükçü 2 Numaralı Zeytinyağı Atölyesi”, Antikçağda Anadolu'da Zeytinyağı ve Şarap Üretimi, Ege Yayınları, İstanbul, 227-240
Tırpan – Ekici 2010 A. A. Tırpan- M. Ekici, “Börükçü Olive Oil Workshops” Proceedings of the International Symposium – Trade and Production Through the Ages, 313-327
Özgünel 2006 : C. Özgünel, Karia Geometrik Seramiği, Homer Kitapevi, 38-113
Ünal 2002 : A. Ünal, Hititler Devrinde Anadolu 1, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 104-105.
Walter 1968 : H.Walter, Samos V. Frühe samische Gefässe, Bonn.
Yağcı 2002 R. Yağcı, “Soli/Pompeiopolis 2000 Yılı Kazıları”, KST-23/1, Ankara, 285-294.
xi
Young 1949 : R. S. Young., “An Early Geometric Grave Near the Athenian Agora” Hesperia, Vol. 18, No. 4, American Excavations in the Atherian Agora: Thirty-EighthReport, 275-297.
Young - Angel 1939 : R. S. Young - J. L. Angel “Late Geometric Graves and a Seventh Century Well inthe Agora” Hesperia Supplements, Vol. 2, pp. I+III+V-IX+1-250.
Metin içerisinde kullanılan diger kısaltmalar;
CAD Computer-Aided Design- Bilgisayar Destekli Tasarım CBS Coğrafi Bilgi Sistemi
Çiz. Çizim
kat. Katalog. Numarası
şek. Şekil M.Ö. Milattan Önce no. Numaralı res. Resim s. Sayfa şek. Şekil
UTM Universal Transverse Mercator
vd. ve devamı
1 1. GİRİŞ
1.1. Amaç ve Kapsam
Batı Anadolu Geometrik dönem yerleşimleri ve mimarisi hakkında bilgilerimiz azdır. Börükçü mevkii kazılarında işlik ve atölyelerinde yer aldığı Geometrik, Arkaik, Klasik, helenistik ve roma dönemlerinde kullanılan bir yerleşim tespit edilmiştir. Börükçü mevkii kazılarında ortaya çıkan Geometrik dönem buluntuları burada Geometrik dönemde yerleşim gördüğünü göstermektedir. Araştırma konumuz Börükçü mevkii yerleşimi Geometrik dönemi kalıntılarının tüm yönleriyle incelenmesidir.
Bu araştırmanın kapsamı 2003-2007 yılları arasında Börükçü kazılarında ortaya çıkan Geometrik dönem yerleşimi, nekropolü ve seramik buluntularıdır.
1.2. Yöntem
Börükçü mevkii kazılarında sondaj alanlarının çizimleri Total Station noktaları referans alınarak CAD ortamında birleştirilmiştir. Çizimler ArcView GIS 3.3 programına aktarılarak UTM WGS 84 koordinat sisteminde katmanlar halinde sayısallaştırma işlemi yapılmıştır. Katmanlar halinde sayısallaştırılan nesnelerin bilgileri Coğrafi Bilgi Sistemi veritabanına kaydedilmiştir. Bu sayede farklı sondajlardaki veriler düzenli bir biçimde birleştirilmiştir.
Sondaj raporları ve envanter kayıtları gözden geçirilmiş, buluntu dönemlerine göre mekanların ve mezarların hangi dönemlerde kullanıldığı veritabanına kaydedilmiştir. Bu sayede Börükçü mevkiindeki mekanlar tüm evreleri ile bir bütünlük içerisinde yeniden yorumlanabilir duruma gelmiştir. Küçük buluntular da veritabanına kaydedilerek CBS veritabanı zenginleştirilmiştir. Böylece Börükçü mevkii kazılarında ortaya çıkan yerleşimin tüm evreleri Coğrafi Bilgi Sistemi ortamına taşınarak görselleştirilmiştir.
Oluşturulan Coğrafi Bilgi Sistemi verileri Google SketchUp 7 programına aktarılarak yeniden kurma denemeleri yapılmıştır. Börükçü mevkii yapıları Batı Anadolu’daki Geometrik dönem yerleşmeleri ile karşılaştırma yapılarak Börükçü mevkii’nin Geometrik dönemdeki yeri ve önemi ortaya çıkarılmıştır.
2
2. BÖRÜKÇÜ YERLEŞİMİ’NİN TARİHİ COĞRAFYASI
Günümüz bilgileri ışında Börükçü yerleşimi yakın çevresinin tarihi M.Ö.3. Bin’den günümüze kadar uzanmaktadır. Kumyeri, Yarbaşı1 ve Damlıboğaz2’da
Erken Tunç dönemine ait mezarlar bulunmaktadır. Bölge tarihinin daha eski devirlere uzanması her an imkan dahilindedir. Börükçü mevkii M.Ö. 2. Bin’de Arzawa ülkesi3, Antik Çağlarda ise Karia sınırları içerisinde yer almaktadır. Karia bölgesi kuzeyde Büyük Menderes Irmağı, Cevizli ve Karanlık dağları, doğuda Babadağ, Honozdağ, Bozdağ, güneyde Dalaman Çayı ve batıda Ege Denizi ile çevrilidir. Günümüzde Aydın ve Muğla illeri ile Denizli ilinin batısını kapsamaktadır.
Erken Tunç döneminden sonra bölgede ele geçen en erken buluntular Submiken dönemine aittir4. Submiken döneminden sonra 400-450 yıllık bir kronoloji boşluğu karşımıza çıkar5.
Karia bölgesinin dağlık arazisindeki vadilerde küçük yerleşim birimleri halinde yaşayan Karyalılar aralarında “Koinon” adı verilen birlikler kurmuşlardır. Önceleri bayram kutlamak amacı ile kurulan bu dini birlikler daha sonraları siyasi bir karakter kazanmıştır6.
Börükçü yerleşimi çevresinde Bozukbağ’da Geç Geometrik, Kabasakız mevkii7’nde Subgeometrik, Emirler’de Klasik döneme ait mezarlar,8 Hacıbayramlar Höyüğü’nde Arkaik dönem yerleşimi9 bulunmaktadır. Koranza’da Klasik dönemde10 kullanılmış olan, Apollon ve Artemis’e ait kutsal alanın varlığı epigrafik ve arkeolojik buluntularla ortaya konmuştur11. Börükçü yerleşimi Geç Geometrik,
Arkaik ve Klasik dönemlerde yerleşim görmüş olup Geç Hellenistik ve Erken Roma
1 Boysal 1979, 389-390.
2 Diler 2004, 140 vd.
3 Ünal 2002, 104-105 Bkz. Hititler Çağı’nda Anadolu’nun Politik Yapısı’nı gösteren harita. 4 Hanfmann-Waldbaum 1968, 51-56 5 Tırpan 1997, 80. 6 Şahin 1974, 187-195. 7 Baldıran 1991, 46. 8 Boysal 1970, 63-78. 9 Serdaroğlu 1972, 84 vd. 10 Tırpan-Söğüt 2000, 153-162. 11 Şahin 1973, 187-195.
3
dönemlerinde Lagina Kutsal Alanı ve Stratonikeia antik kenti arasındaki Kutsal Yol üzerinde varlığını devam ettirmiştir.
Pausanias’a göre Stratonikeia’nın ilk adı Chrysaoris olmalıdır12. Steph. Byz.
bu bölgede Zeus Chrysaoris kültünden söz ederek Chrysaoris kentinin daha sonraları adı Idrias olan yerleşim ile aynı yer olduğunu söylemektedir13. Chrysaoris ve Idrias adları genellikle önce belirli sınırları olan ancak daha sonraları genişleyen bölgeleri belirtmektedir14. Kentin Idrias adını alması M.Ö. 430 yılından önce gerçekleşmiş olmalıdır15. Geç Geometrik ve Subgeometrik dönemde Stratonikeia kentinin olduğu yerde ya da çok yakınlarında adının Chrysaoris olma olasılığı kuvvetli bir kentin mevcut olduğudur16.
M.Ö. 3.yy’ın 2. çeyreğinde Stratonikeia antik kentinin, Suriye Kralı I. Antiochos tarafından imar edilip genişletilmesinden sonra, aralarında Koranza’nın da bulunduğu ve pek çok küçük yerleşim yeri Stratonikeia’nın bir demosu haline getirilmiştir. Stratonikeia ve çevresi M.Ö. 205 yılında Makedonya Kralı Philip’in eline geçer. Daha sonra Stratonikeia ve demosları fidye ödeyerek bağımsızlıklarına kavuşurlar. M.Ö.197 yılında bölge Rodos hakimiyetine girer. M.Ö. 167 yılında Roma’nın yardımları ile Karia’nın bütün kentleri tamamen bağımsız olur. Anadolu’yu Romalılardan temizlemek için mücadele veren Pontus Kralı Mithridates’e karşı Roma’yı savunan Stratonikeia M.Ö. 88 yılında Mithridates’in işgaline uğrar. Romalılar M.Ö. 81 yılında Pontusluları yener Hydisos şehri ve topraklarını Stratonikeia’ya verir. M.Ö. 40 yılında Partlarla birleşen Romalı General Labianus Romalılara karşı açtığı mücadelede Stratonikeia’ya saldırır ama ele geçiremez. Bu bölge M.S. 4. yy’ın 3. çeyreğinde büyük bir deprem geçirir17.
Ortaçağda Stratonikeia bir Piskoposluk merkezidir18. Börükçü yerleşimi
çevresinde Beybağı ve Kurudere’de Ortaçağ yerleşimi, Tepecik mevkii’nde ise Beylikler ve Osmanlı dönemine ait yerleşimler tespit edilmiştir19.
12 RE, IV, A, 1, 322. 13 Steph. Byz. 14 Herodotos V, 117. 15 Şahin 1973, 10 vd. 16 Baldıran 1991, 47. 17 Tırpan-Söğüt 2005b, 3-4. 18 Bean 1971, 99.
4 3. BÖRÜKÇÜ YERLEŞİMİ
Börükçü Mevkii Muğla ili Yatağan ilçesi Yeşilbağcılar Beldesi’nin 1.6 km. güneyinde Stratonikeia ile Lagina arasındaki kutsal yol’un hemen doğusunda, Akdağ’ın (Aldağ Tepesi) batı yamacında yer alır (Harita 1; Plan 1,2,3). Börükçü mevkii kazılarında kutsal yol, kuzey ve güney yapıları, işlikler ve atölyeler, seramik fırınları, kutsal alanlar, su kaynakları ve nekropol alanları açığa çıkarılmıştır.
Börükçü mevkii buluntular ışığında Geç Geometrik, Arkaik, Klasik, Hellenistik, Roma ve Ortaçağ’da yerleşim görmüştür. Börükçü mevkii kuzey yapılarında görülmeye başlayan Geç Geometrik dönem yerleşimi Klasik dönemde güney yapıları ile genişlemiştir. Özellikle Klasik dönem yapıları Hellenistik ve Roma döneminde çeşitli onarım ve eklemelerle kullanım görmüştür. Klasik dönemde zeytinyağı ve dokuma üzerine önemli bir üretim merkezi haline dönüşen yerleşim Hellenistik ve Roma döneminde de üretim faaliyetlerini sürdürmüştür. Börükçü yerleşiminin asıl nekropol alanı güney sektörde yer almakla birlikte kuzey sektöründe de mezarlar vardır.
3.1. Kutsal Yol
Stratonikeia ile Lagina arasında ve Börükçü antik yerleşiminin hemen batısından geçen yaklaşık 9,5 km uzunluğunda 3.5 m genişliğinde taş döşeli kutsal yol bulunmaktadır20. Taş döşeli kutsal yol hafif balık sırtı şeklinde yanlara doğru eğimli biçimde örülmüştür. Kutsal yol Stratonikeia kent kapısı ve Lagina Hekate Kutsal Alanını birbirine bağlamasından dolayı Geç Hellenistik dönemde inşa edilmiş olmalıdır. Börükçü Geç Geometrik dönem yerleşmesinin varlığı kutsal yolun yapımından önce de kullanıldığını göstermektedir.
3.2. Kuzey Sektörü Yapıları
Börükçü kazılarında 05BS17, 05BS18, 06BS01, 06BS02, 06BS03, 06BS04, 06BS14, 07BS01, 07BS02, 07BS05, 07BS08 ve 07BS09 numaralı sondajlarda ortaya çıkan mekanlar kuzey yapılarını oluşturmaktadır (Plan 4). Kuzey yapılarında 127 19 Tırpan 2007, 639-655, Tırpan-Söğüt 2008b, res.8, 262.
5
mekan ortaya çıkarılmıştır. Mekanların çoğu Klasik dönem olmakla birlikte Geometrik, Hellenistik ve Roma dönemlerinde de kullanım görmüştür. Kuzey yapıları genel görünümde altı büyük yapı kompleksinden oluşmaktadır. Yapı kompleksleri yamaca teraslar halinde inşa edilmiştir.
Birinci terasta 06BS01 numaralı sondajda 19 mekanlı bir yapı grubu yer almaktadır. Klasik dönemde inşa edilmiş Hellenistik ve Roma döneminde onarım ve eklemelerle kullanım görmüştür.
İkinci terasta 05BS18-06BS03 numaralı sondajlardaki büyük yapı kompleksi kuzey-güney doğrultuda duvarlar ve bu duvarlara sıralanmış ikili üçlü gruplar halinde sıralanmış mekanlar yer alır. Mekanların çevrelediği kuzey güney doğrultuda kullanım alanı avlu bulunmaktadır. Bu yapı kompleksine girişler kuzeyden verilmiştir. Girişlerin biri G ve H mekanları arasında diğeri C ve D mekanları arasında koridorla avluya açılmaktadır. Bu yapı kompleksinin ana girişi güneybatı kısmı olmalıdır. Bu alanda iki adet seramik fırını bulunmaktadır. Bu terasın en kuzeyinde 6. yapı21 olarak isimlendirilen Geometrik ve Arkaik dönemlerde kullanım gören altı odalı konut yer almaktadır. Bu konutun batısından ve güneyinden yol geçmektedir.
Üçüncü terasta birbirine yaslanmış L şeklinde 16 mekandan oluşan yapı kompleksi bulunmaktadır. İkinci teras yapıları ile aynı eksende olmayıp kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda inşa edilmiştir. Bu yapı kompleksinin kuzeyinde dikdörtgen fırın, güneyinde kuyu22 bulunmaktadır. Bu yapı kompleksi Hellenistik dönemde inşa edilmiş ve Roma döneminde C ve G mekanları ile genişletilerek kullanım görmüştür.
Dördüncü terasta Klasik dönem mekanına ait olabilecek duvar kalıntıları bulunmaktadır.
Beşinci terasta ise Geometrik, Klasik ve Hellenistik dönemlerinde kullanım görmüş üç yapı grubu’nda toplam 18 mekan bulunmaktadır.
21 Tırpan-Söğüt 2008a, 396. 22 Tırpan-Söğüt 2008a, 397.
6 3.3. Güney Sektörü Yapıları
Börükçü kazılarında 03BS03, 03BS04, 03BS05, 03BS07, 04BS01, 04BS02, 04BS03, 04BS04, 05BS04, 05BS05, 05BS06, 05BS07, 05BS08, 05BS09, 05BS10, 05BS14 ve 05BS15 numaralı sondajlarda ortaya çıkan mekanlar güney yapılarını oluşturmaktadır (Plan 5). Güney yapılarında 64 mekan ortaya çıkarılmıştır. Yapı kompleksleri yamaca teraslar halinde inşa edilmiştir. Teraslar arasında ulaşımı sağlayan taş döşeli iki yol bulunmaktadır. Yollardan birisi doğu-batı yönünde, genişliği fazla olmayan ve dik rampaların olduğu kısımları basamaklandırılmış bir yoldur. Diğeri ise daha kuzeyde, kuzeybatı-güneydoğu yönünde yatay olarak yukarı doğru çıkmaktadır23.
Birinci teras kutsal yoldan sonraki ilk yükseltiyi oluşturmaktadır. Burada kuzey-güney yönünde, ana girişi batıda bulunan zeytinyağı işliği bulunmaktadır. İkinci teras, alt terastan ortalama 2 m. yükseklikte başlamaktadır. Kuzeyde üç mekan güneyde kil havuzu yer alır24.
İkinci teras ile üçüncü teras arasındaki yükseklik farkı ise yaklaşık 2,5 m. civarındadır. Bu terasta iki yolun arasında kalan bu yapı kompleksinde, kuzey güney yönünde uzunlamasına yerleştirilmiş odalardan oluşan, yan yana iki bölüm bulunmaktadır. Bu iki bölümün odaları arasında doğu-batı yönlü kapılar bulunmaktadır. Burada Arkaik ve Klasik döneme ait yapı kalıntıları tespit edilmiştir. Özellikle zeytinyağı işliğinin bulunduğu kuzeydoğu kenara yakın zeminde Klasik Döneme ait aralarında Attika ithal seramik parçalarının da olduğu malzemeler bulunmuştur. Kuzey-güney yönlü yapılar araziye göre yerleştirildiği için yapıların başlama seviyeleri aynı hizada değildir25.
Dördüncü teras, alt terastan ortalama 2.70 m. yükseklikte başlamaktadır. Bu terastaki Klasik Dönem mezarları değişik yönlerinden kesilerek ve duvarları sökülerek yol düzenlemesi yapılmıştır26.
23 Tırpan-Söğüt 2007, 595-597. 24 Tırpan-Söğüt 2007, 597-598. 25 Tırpan-Söğüt 2007, 598-599. 26 Tırpan-Söğüt 2007, 601.
7
Beşinci teras, alt terastan ortalama 2.60 m. yükseklikte başlamaktadır. Bu teras farklı döneme ait duvarlarla ayrılmış nekropol alanıdır. Bu terasın kuzeyinde ikinci dokuma atölyesi bulunmaktadır27.
Altıncı teras yapı kalıntılarının görüldüğü en üst terastır. Bu alanda kutsal alan (Plan 6) ve çevresinde yapı kalıntıları ve çok sayıda mezar bulunmaktadır. En üstte yedinci terasta ise doğu batı yönünde ve girişleri batıya bakan, en az iki sırası tespit edilen hipoje tipi mezarlar yer almaktadır28.
3.4. Zeytinyağı İşlikleri
Güney sektörü 04BS02 numaralı sondajda kuzey-güney doğrultulu yolun doğu kenarında zeytinyağı işliği kompleksi29 (Res.1; Plan 5) bulunmaktadır. Ele geçen en eski buluntular Klasik döneme ait olup Hellenistik ve Roma dönemlerinde onarım ve eklemelerle zeytinyağı işliğine dönüştürülmüştür. Zeytinyağı işliği 11 mekandan oluşmaktadır. Seviye farkından dolayı F mekanı E mekanı arasında basamaklar bulunmaktadır. Klasik döneme tarihlenen milli pres altlığı bloğu duvar içerisindedir. Mekanların zemini taş döşeli ve bazı duvarları sıvalıdır. E mekanında vidalı pres sisteminde kullanılan 3 sıkma taşı bulunmaktadır. Bu işliğin güneyinde duvarla çevrili geniş alan avlu olarak kullanılmıştır 30.
05BS06 numaralı sondajda diğer bir zeytinyağı işliği kompleksi31 (Res. 2; Plan 5) bulunmaktadır. Yapı kompleksinin mekanları araziye bağlı olarak aynı seviyede başlamamaktadır. Kuzeyindeki mekanların zemini taş döşelidir. Bu yapı kompleksinde zeytin ezme taşı, pres taşları (sıkma), zemini tuğla döşeli havuz bulunmaktadır32
3.5. Dokuma Atölyesi
Börükçü yerleşiminde mekanların çoğunda dokuma işleminde kullanılan ağırlıklar ele geçmiştir. Ağırlıklar zeytinyağı işliklerinde, kutsal alanda ve 27 Tırpan-Söğüt 2007, 602. 28 Tırpan-Söğüt 2007, 603. 29 Tırpan- Büyüközer 2010, 227-240. 30 Tırpan-Söğüt 2006, 261. 31 Tırpan-Ekici 2010, 313-327 32 Tırpan-Söğüt 2007, 597-600.
8
mezarlarda dahi karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle hangi yapıların tam olarak dokuma atölyesi olarak kullanıldığını belirlemek zordur.
Güney sektörü 03BS04-04BDA1 numaralı sondajdaki yapı kompleksinde (Res.3; Plan 5) çok sayıda ağırlığın ele geçmesinden dolayı dokuma atölyesi33 olarak değerlendirilmektedir. Duvar örgüsü moloz taşlardan ve düzgün yüzleri dışarı gelecek şekilde 50-60 cm genişliğinde örülmüştür. Bu yapı kompleksinde çok sayıda seramik çatı kiremidi parçaları ele geçmiştir. Mekanların zemini ve depolama alanlarında taş döşeme bulunmaktadır. Açığa çıkarılan mekanlarda bulunan depolama yerleri dokuma atölyesinde kullanılan malzemelerin hazırlandığı bölümler olmalıdır. Yapı kompleksinde ele geçen en eski buluntular Klasik döneme ait olup bu yapı Hellenistik dönemde de kullanım görmüştür.
Güney sektörü 03BS05-04BDA2 numaralı sondajdaki yapı kompleksinde (Res.4; Plan 5) bir pithos içerisinde çok sayıda ağırşak ve ağırlığın ele geçmesinden dolayı bu yapı dokuma atölyesi olarak değerlendirilmektedir. Yapıda 1.60x0.52 m. ölçülerinde mermer kapı eşiği, 0.20 genişliğinde su tahliye kanalı, ocak, bulunmaktadır. Ayrıca bu yapıda çift ağızlı balta kabartması bulunan küçük bir altar ve Maximinus (235-238) dönemine ait sikke ele geçmiştir34. Bu yapıda ele geçen en eski buluntular Klasik döneme ait olup bu yapı Hellenistik ve Roma dönemlerinde de kullanım görmüştür.
3.6. Seramik Fırınları
Kuzey sektörü 05BS18 numaralı sondajda alt yapısı sağlam ele geçmiş iki seramik fırını bulunmaktadır. Birinci seramik fırını (Res.5; Plan 4) L mekanının dışında kuzey duvarına bitişik seramik fırını35 yer almaktadır. Armudi formlu
seramik fırınının kuzeye bakan praefurnium kısmı 1x0.55 m. boyutlarında ve yuvarlak formlu cehennemlik kısmı ise 1m çapındadır. Fırının zemini sıkıştırılmış toprak ve kil sıvalıdır. Kil ızgarayı taşıyan taş dikme 0.25x0.27 m. boyutlarındadır. Seramik fırınında Geometrik ve Klasik döneme tarihlenen seramik parçaları bulunmuştur.
33 Tırpan-Söğüt 2005a, 374. 34 Tırpan-Söğüt 2005a, 375. 35 Tırpan-Söğüt 2007, 598.
9
İkinci seramik fırını (Res.6; Plan 4) M1 mekanın içinde kuzey duvarına bitişik olarak yer almaktadır. Armudi formlu seramik fırınının batıya bakan praefurnium kısmı 0.70x0.55 m. boyutlarında ve yuvarlak formlu cehennemlik kısmı ise 1.60 m. çapındadır. Fırının zemini sıkıştırılmış toprak ve kil sıvalıdır. Kil ızgarayı taşıyan taş dikme 0.40x0.37 m. boyutlarındadır. Seramik fırınında Klasik döneme stroter ve seramik parçaları bulunmuştur.
05BS04 numaralı sondajda C mekanın kuzey duvarına bitişik tahrip olmuş armudi formlu seramik fırını (Res.7; Plan 4) kalıntısı bulunmaktadır.
3.7. Kutsal Alan
Kuzey sektörünün doğusunda VI. terasta 03BS09-04KA01 numaralı sondajda küçük bir kutsal alan36 yer almaktadır (Res.8; Plan 6). Kutsal alanın girişi kuzeybatı köşededir. Temenos duvarı tapınak naos girişi ekseninde kuzey yan duvarına, güneyde ise anta ucunda birleşmektedir. Naos temenos duvarının doğusunda dışında kalmaktadır. Temenos dıştan 9.4x9.6 m ölçülerinde, tapınak 5.5x4.2 m. ölçülerindedir. Peribolos duvarında 50 cm çıkıntılar stoa düzenlemesi için olmalıdır. Kutsal alan içinde ve tapınağın doğusunda kabartmalı ve kabartmasız farklı çatı kiremitlerinin (strater ve kalypter) bulunması beşik çatılı tapınağın ve stoanın üzerinin çatı kiremidi ile kaplı olduğunu göstermektedir. Tapınak kareye yakın naos ve derin bir pronaos’tan oluşmaktadır. Yapı Klasik yerel tapınak mimarisi özellikleri göstermektedir. Kutsal alan içinde ve çevresinde bulunan M.Ö. 5. yüzyıl lekythos parçaları kutsal alanın Klasik dönemde kullanım gördüğünü göstermektedir. Börükçü yerleşiminde “Kurtarıcı ve Karya’lı Zeus’a” adanmış kitabe ve iki ayrı yerde Zeus’un atribülerinden labrys (çift ağızlı balta) kabartması olan altar bulunmaktadır. Yeni bulunan kitabelere göre burasının Koliorga olması muhtemeldir. Koranza’da bulunan kitabelerde Koliorga’da Artemis kültünün varlığı bilinmektedir37. Kutsal alan Zeus’a ya da Artemis’e adanmış olmalıdır38.
36 Tırpan-Söğüt 2006, 262-263. 37 Şahin 1973, 187-195. 38 Tırpan-Söğüt 2006, 263.
10
Kutsal alanın hemen doğusunda kuzey-güney yönünde girişi kuzeye bakan pronaos ve naostan oluşan tapınak yer almaktadır. Bu alanda Arkaik, Klasik ve Hellenistik döneme ait buluntular ele geçmiştir.
3.8. Su Kaynakları
Börükçü yerleşiminin doğusunda kutsal yol kenarında su yapısı bulunmaktadır (Plan 1,5). Bu su yapısı doğu-batı yönünde olup girişi kutsal yola bakmaktadır. Su kaynağına basamaklarla inilmektedir. Kaynak suyun dağıtımı için bir künk sistemi bulunmaktadır. Su kaynağında ele geçen en eski buluntular Arkaik döneme ait olup Roma dönemine kadar kullanım görmüştür39.
3.9. Nekropol
Börükçü yerleşiminin nekropol alanı güney sektörü dördüncü, beşinci (Res. 9; Plan 5) ve altıncı terasta yer almakla birlikte kuzey sektöründe de mezarlara rastlanmaktadır. Nekropoldeki mezarların çoğu Arkaik ve Klasik dönem olmak üzere Geometrik, Hellenistik ve Roma dönemlerine ait mezarlar da bulunmaktadır. Mezarlar örgü tekne, oygu tekne, örgü-oygu tekne, mermer plaka tekne, toprak oygu içerisine, kaya oyuklarına, pithos, urna, çömlek, dromoslu oda, dromoslu hipoje tipinde ve dromoslu anıt mezar olarak yapılmışlardır. Nekropol alanı mezar tiplerine göre genel olarak örgü tekne mezarlar M.Ö. 7. yüzyıl sonları ve M.Ö. 6. yüzyıla, oygu tekne mezarlar M.Ö. 6. yüzyıla, urna, toprak oygu mezarlar M.Ö. 5. ve 4. yüzyıllara, dromoslu oda, hipoje, mermer plaka tekne ve pithos mezarlar Hellenistik döneme tarihlenmektedir. Nekropol alanında Klasik döneme ait çok sayıda bebek ve çocuk mezarı tespit edilmiştir40.
39 Tırpan-Söğüt 2007, 593-594. 40 Tırpan-Söğüt 2005a, 371-386.
11
4. GEOMETRİK DÖNEMDE BÖRÜKÇÜ YERLEŞİMİ 4.1. Geometrik Dönem Mekanları
4.1.1. 05BS18 Numaralı Sondaj 6. Yapı R Mekanı
6. yapı kuzey sektörü 05BS18 numaralı sondajın kuzeyinde yer alır. 6. yapı O, P, R harfleri ile isimlendirilmiş üç ana mekandan oluşmaktadır. O mekanını kesin olarak tarihlendirecek herhangi bir kanıt bulunmamıştır. P mekanında Arkaik döneme tarihlenen fikellura seramiği, R ve R2 mekanında Geç Geometrik döneme ait seramik parçaları bulunmuştur.
R mekanın (Res.10; Plan 7) kuzey ve güney duvarları kısmen batı duvarının ise tamamen tahrip olması nedeniyle tam ölçüleri bilinememektedir. Doğu duvarının içten uzunluğu 4.90 m’dir. Doğu duvarı 0.80 m genişliğinde, 0.40 m-0.76 m yüksekliğindedir. Güney duvarı 2.80 m uzunluğunda, 0.50 m genişliğinde, 0.08 m-0.52 m yüksekliğindedir. Kuzey duvarı 0.66 m uzunluğunda, 0.50 m genişliğinde, 0.30 m-0.50 m yüksekliğindedir. Duvarlar iki sıra halinde dışa gelen yüzeyleri düzeltilmiş düzensiz taşlardan toprak harç kullanılarak örülmüştür. Mekanın doğu duvarının kuzey ve güney duvarları ile aynı seviyede olmaması farklı bir döneme ait olduğuna işaret etmektedir. Doğu duvarının varlığı üst tabaka tahribatı ile Geometrik döneme ait bir mekanın tahrip edildiğini göstermektedir.
R2 mekanı (Res.11; Plan 8) 6. yapının kuzeybatısında yer almaktadır. Mekanın doğu, güney ve batı duvar kalıntıları bulunmaktadır. Mekanın doğu duvarı R1 mekanının batı duvarıdır. Güney duvarı 1.60 m uzunluğunda, 0.57 m genişliğinde, 0.13 m-0.24 m yüksekliğindedir. Batı duvarı ise 1.44 m uzunluğunda, 0.53 m genişliğinde, 0.07 m-0.14 m yüksekliğindedir. Mekan doğu-batı doğrultusunda 3.08 m genişliğinde, kuzey-güney doğrultusunda 4.76 m uzunluğundadır. Mekan 6. yapının planına uygun olmayan bir düzenleme içerisindedir. Dolayısıyla mekan 6. yapıdan önceki yapı evresine ait olduğunu göstermektedir. Mekanın doğu duvarı üst seviyesinden 0.65 m derinlikte Geç Geometrik döneme tarihlenen bir seramik parçası bulunmuştur (kat.no.1, şek.1, çiz.1).
Sonuç olarak 6. yapı Geometrik dönem mekanının üzerine Arkaik dönem yapısı inşa edilmiştir.
12
4.1.2. 05BS18 Numaralı Sondaj 6. Yapı Güneyi’ndeki Yol
Kuzey sektörünün kuzeyinde 05BS18 numaralı sondajda yer alan 3, 5. ve 6. yapıların arasında birbiriyle kesişen iki yol (Res.12; Plan 7) bulunmaktadır. Kuzey-güney istikametindeki yol 5. ve 6. yapılar arasında 1.60 m genişliğinde ve 12 m uzunluğundadır. Doğu-batı yönünde uzanmakta olan yol 2.60 m genişliğinde 25 m uzunluğundadır. Yol üzerinde N mekanının hemen güneyinde Arkaik döneme ait tek kulplu bir testi (05BS18-PT37) bulunmuştur. Bu testi ile birlikte daha doğuda P mekanının güneyinde ve yol içinde Geç Geometrik döneme ait seramik parçaları bulunmuştur (kat.no.2, şek.2, çiz.2). Klasik dönemde sokak yolu olarak kullanılan alanın Geometrik ve Arkaik dönemdeki kullanım amacı bilinmemektedir.
4.1.3. 06BS14 Numaralı Sondaj 1. Yapı A ve B Mekanları
Kuzey sektörünün kuzeyinde 05BS18 numaralı sondajın doğusunda yer alır. Bu sondajda dört mekan ve üç teras duvarı bulunmaktadır. B mekanında Geometrik, C mekanında Klasik, D mekanında Arkaik döneme ait seramik parçaları bulunmuştur.
A mekanı (Res.13; Plan 7) kuzey-güney doğrultusunda 2.10 m genişliğinde, doğu-batı doğrultusunda 3.30 m uzunluğundadır. Mekanın batı duvarı 3.40 m uzunluğunda, 0.45 m genişliğinde ve 0.53 m yüksekliğindedir. Güney duvar 0.40 m genişliğinde olmakla birlikte sonraki dönemlerde üzerine inşa edilen duvarla beraber 1.25 m genişliğindedir. Güney duvarı 3.70 m uzunluğunda, 0.65 m yüksekliğindedir. Doğu duvarı 1.40 m uzunluğunda, 0.35 m genişlikte olmakla beraber üst tabaka tahribatından dolayı duvarın orjinal genişliği belirsizdir. Kuzey duvarı 3.10 m uzunluğunda, 0.53 m genişliğinde ve 0.73 m yüksekliğindedir. Mekanın duvarları dışa gelen yüzeyleri hafif düzeltilmiş irili ufaklı taşlar ve toprak harç kullanılarak örülmüştür.
B mekanı (Res.14; Plan 7) A mekanının kuzeyinde yer almaktadır. B mekanının güney duvarı A mekanının kuzey duvarıdır. Mekan kuzey-güney doğrultusunda 2.05 m genişliğinde, doğu-batı doğrultusunda 3.45 m uzunluğundadır. Mekanın doğu duvarı 2.33 m uzunluğunda, 0.45 m genişliğinde ve 0.44 m yüksekliğinde olup hafif düzeltilmiş iri bloklardan örülmüştür. Kuzey duvarı 3.50 m uzunluğunda, 0.55 m genişliğinde ve 0.29 m yüksekliğindedir. Mekanın batı duvarı
13
üst tabaka tahribatından dolayı tamamen tahrip olmuştur. B mekanında Geometrik döneme tarihlenen seramik parçaları bulunmuştur.
Seviye, planlama ve dönem açısından C ve D mekanları 05BS18 numaralı sondajda yer alan 6. yapının devamı niteliğindedir. A mekanının kendine ait batı duvarının olmasından dolayı A ve B mekanları seviye, plan ve dönem açısından 05BS18 numaralı sondajda yer alan 6. yapının devamı niteliğinde değildir. Buluntu, Seviye ve planlama özelliklerinden dolayı A ve B mekanlarının ilk kullanımı Geometrik dönem olmalıdır.
4.1.4. 05BS18 Numaralı Sondaj 3. Yapı E ve F Mekanları
3. yapı kuzey sektörü 05BS18 numaralı sondajın kuzeyinde 6. yapının güneyinde yer alır. 3. yapı D, E, F, G, H, I, J, L harfleri ile isimlendirilmiş sekiz mekan ve bir seramik fırınından oluşmaktadır. D ve E mekanında Geometrik, Arkaik Klasik, G, H, J, L mekanlarında Klasik döneme ait seramik parçaları bulunmuştur.
D mekanı (Res.15; Plan 9) yapının kuzeydoğu köşesinde, G mekanının doğusunda yer alır. Mekan içten içe doğu-batı yönünde 4.45 m uzunluğunda, kuzey-güney yönünde ise 3.45 m genişliğindedir. Mekanın kuzey duvarı 0.63 m genişliğinde ve 0.55 m yüksekliğindedir. Güney duvarı 0.60 m genişliğinde, 0.17 m-0.40 m yüksekliğindedir. Doğu duvarı 0.65 m genişliğinde ve m-0.40 m yüksekliğindedir. Duvarlar dışa gelen yüzeyleri hafif düzeltilmiş taşlar belirli bir derz sırası takip edilmeden toprak harç ile birleştirilmiştir. Batı duvarı 0.65 m genişliğinde, 3.15 m uzunluğunda, 0.40 m yüksekliğindedir. Mekanın batı duvarı G mekanının doğu duvarıdır. G mekanının kuzey, güney, ve doğu duvarlarının örgüsünden ve birleşme noktalarından anlaşıldığı kadarıyla doğu duvarı G mekanına aittir. G ve D mekanı duvarları Klasik döneme ait olup D mekanı sonradan eklenmiştir.
E mekanının (Res.16-17; Plan 9) bir bölümü D mekanı içinde diğer bölümü D mekanının güneyinde yer almaktadır. E mekanın batı duvarı D mekanının içinde devam etmektedir. Mekanın kuzey duvarı D mekanının kuzey duvarının altındadır. Mekanın güney duvarı 3.15 m uzunluğunda, 0.35 m genişliğinde, 0.17 m yüksekliğindedir. D mekanı E mekanının üzerine inşa edilmiştir. E mekanının ölçüleri üst tabaka tahribatı nedeniyle tam olarak bilinememektedir. E mekanı seviye,
14
planlama ve dönem açısından 05BS18 numaralı sondajda yer alan 3. yapının devamı niteliğinde değildir. E mekanında zemin seviyesinde Arkaik döneme tarihlenen ve üzerinde leopar figürü olan bir seramik parçası ile Geometrik döneme tarihlenen seramik parçaları bulunmuştur (kat.no.3, şek.3, çiz.3). E mekanı D mekanından önceki bir yapı evresine Geometrik ve Arkaik döneme ait olmalıdır.
F mekanı E mekanının güneyinde yer almaktadır. Mekan kuzey-güney yönünde 2.60 m genişliğinde, doğu-batı yönünde 2.70 m uzunluğunda kareye yakın plandadır. Mekan duvarları plaka taşlar toprak harç kullanılarak birleştirilmiştir. Mekanın kuzey duvarı aynı zamanda E mekanının güney duvarıdır. Batı duvarı 0.45 m genişliğinde, 0.20 m-0.47 m yüksekliğindedir. Mekanın güney duvarı noktada 0.72 m uzunluğunda, 0.43 m genişliğinde, 0.12 m-0.27 m yüksekliğindedir. Mekanın doğu duvarı ise 2.10 m uzunluğunda, 0.65 m genişliğinde, 0.09 m-0.20 m yüksekliğindedir. F mekanı seviye ve planlama açısından E mekanının devamı niteliğinde olmasından dolayı Geometrik ve Arkaik döneme ait olmalıdır.
Seramik fırını (Res.5; Plan 9) L mekanının dışında kuzey duvarına bitişik olarak yer almaktadır. Armudi formlu seramik fırınının kuzeye bakan praefurnium kısmı 1 m uzunluğunda 0.55 m genişliğinde ve yuvarlak formlu cehennemlik kısmı ise 1m çapındadır. Fırının zemini sıkıştırılmış toprak ve kil sıvalıdır. Kil ızgarayı taşıyan taş dikme 0.25x0.27 m. boyutlarındadır. Fırının praefurnium kısmına yakın bir noktada Klasik döneme tarihlenen bir kalypter (05BS18-PT22), iki adet amphora (05BS18-PT23) (05BS18-PT24) bulunmuştur. Amphoranın yanında Klasik döneme tarihlenen siyah firnisli seramik parçası bulunmuştur. Fırının praefurnium kısmında üst seviyede az miktarda kül tabakası, alt seviyede ise siyah toprak tabakası içinde Geç Geometrik döneme tarihlenen iki adet seramik parçası bulunmuştur. Geç Geometrik dönemde inşa edilen seramik fırını Klasik dönemde onarılarak tekrar kullanılmış olmalıdır.
4.1.5. 05BS18 Numaralı Sondaj 4. Yapı M Mekanı
4. yapı kuzey sektörü 05BS18 numaralı sondajın batısında 3. yapının güneyinde yer alır. M mekanı (Res.18; Plan 10) kuzey-güney yönünde 11.40 m, doğu-batı yönünde 8.50 m genişliğindedir. Bu mekanının içerisinde iki farklı mekan bulunmaktadır. Bunlar M1 ve M2 mekanlarıdır. Mekanın batı duvarı 0.60 m
15
genişliğinde, 0.18 m-0.70 m yüksekliğinde olup bu duvarda iki evre göze çarpmaktadır. İkinci evre mekanın kuzeybatı iç köşesinden güneye doğru 5.60 metresinden itibaren duvarın etrafının bir duvar ile örülüp kapatılmasıdır. Bu duvar daha sonraki bir dönemde başka bir amaçla kullanılmış olmalıdır. M mekanında özellikle M2 mekanının batısındaki alandan ve M2 mekanının batı duvarının üst seviyesinde Geometrik (kat.no.4, şek.4, çiz.4), Arkaik ve Klasik dönem tarihlenen seramik parçaları bulunmuştur. Geometrik döneme ait mekan üst tabaka tahribatından dolayı özellikleri bilinememektedir. M mekanının duvarları Klasik döneme aittir.
4.1.6. 06BS03 Numaralı Sondaj 1. Yapı I Mekanı
I mekanı kuzey sektörü 06BS03 numaralı sondajın kuzeyinde 1. yapının batısında yer alır (Res.19; Plan 4). Mekan kuzey-güney yönünde 5.10 m, doğu-batı yönünde 3.70 m genişliğindedir. Batı duvarı 5.10 m uzunluğunda, 0.75 m genişliğindedir. Kuzey duvarı 4.20 m uzunluğunda 0.65 m genişliğindedir. Güney duvarı 4.70 m uzunluğunda, 0.60 m genişliğindedir. Duvarların korunan yüksekliği 0.64 m ila 0.90 m arasında değişmektedir. Mekanın duvarları, çeşitli boyutlarda moloz ve kırık taşlardan, çift sıra örgülü olarak yapılmış ve dolgu malzemesi olarak toprak harç ve pişmiş toprak malzeme kullanılmıştır. Doğu duvarı örgü sistemi daha düzenlidir ve plaka taşlar kullanılmıştır. Mekanın güney-doğu köşesinde doğal kaya bulunmaktadır. Mekanda 0.13 m derinlikte Geç Geometrik dönem seramik parçaları (kat.no.5, şek.5, çiz.5), 0.70 m derinlikte Klasik dönem seramik parçaları bulunmuştur. Mekan duvarları Geometrik dönem özellikleri göstermekle birlikte Klasik döneme aittir. Geç Geometrik döneme ait seramik parçalarının Klasik dönem seramiklerinin üst seviyesinde bulunması bu mekana üst teraslardan akıntı toprağıyla geldiğini göstermektedir.
4.1.7. 06BS03 Numaralı Sondaj 3. Yapı B Mekanı
B mekanı kuzey sektörü 06BS03 numaralı sondajın batısında 3. yapının kuzeyinde yer alır (Res.20; Plan 4). Mekanın duvarları, çeşitli boyutlarda moloz ve kırık taşlardan, çift sıra örgülü olarak yapılmış ve dolgu malzemesi olarak toprak harç ve pişmiş toprak malzeme kullanılmıştır. Duvarların korunan yüksekliği 0.20 m
16
ile 0.60 m arasında değişmektedir. Mekanda 0.20 m derinlikte Geç Geometrik döneme tarihlenen iki adet seramik parçasına, 0.45 m ve 0.52 m derinlikte Klasik döneme ait siyah glazürlü seramik parçaları bulunmuştur. B mekanı içinde 1.10 m derinlikte bulunan mezar doğu-batı doğrultulu olup, örgü tekne tipindedir. Mezar Geç Geometrik, Klasik ve Hellenistik dönemde kullanım görmüştür. B mekanının duvarları Klasik döneme aittir. Geç Geometrik döneme ait seramik parçalarının Klasik dönem seramiklerinin üzerinde bulunması bu mekana üst teraslardan akıntı toprağıyla geldiğini göstermekle birlikte Geç Geometrik döneme ait mezarın bulunması bu alanın Geç Geometrik dönemde kullanıldığını göstermektedir.
4.1.8. 07BS05 Numaralı Sondaj 1. Yapı B Mekanı
B mekanı (Res.21; Plan 11) kuzey sektörü 07BS05 numaralı sondajın kuzeyinde 1. yapının güneydoğusunda yer alır. B mekanı kuzey-güney yönünde 2.80 m, doğu-batı yönünde 2.00 m genişliğindedir. Batı duvarı 4.76 m uzunluğunda, 0.50 m genişliğinde ve 0.25-0.60m yüksekliğindedir. Batı duvarında görülen 0.90 m boşluk kapı aralığı olmalıdır. Doğu duvarı 3.00 m uzunluğunda 0.50 m genişliğindedir. Güney duvarı 2.35 m uzunluğunda 0.55 m genişliğindedir. Mekanın kuzey duvarı tahrip olmuştur. Duvar yükseklikleri 0.20 m ile 0.75 m arasında değişmektedir. Mekan duvarları düzgün bir hat takip etmemektedir. B mekanında Geç Geometrik (kat.no.6, şek.6, çiz.6) ve Klasik döneme ait seramik parçaları bulunmuştur.
4.1.9. 05BS17 Numaralı Sondaj 1. Yapı C Mekanı
1. yapı kuzey sektörü 05BS17 numaralı sondajın kuzeydoğusunda yer alır. 1. yapı A, B, C, D harfleri ile isimlendirilmiş dört ana mekandan oluşmaktadır. A mekanı Arkaik ve Klasik dönem seramik parçaları bulunmuştur. B ve D mekanlarını kesin olarak tarihlendirecek herhangi bir kanıt bulunmamıştır. C mekanında Geç Geometrik ve Arkaik döneme ait seramik parçaları bulunmuştur.
C mekanı (Res.22; Plan 12) 1. yapının doğusunda yer alır. C mekanı kuzey-güney yönünde 6.60 m, doğu-batı yönünde 3.00 m genişliğindedir. Kuzey duvarı 4.15 m uzunluğunda, 0.60 m genişliğinde batı duvarı 6.40 m uzunluğunda, 0.50 m genişliğinde doğu duvarı 7.25 m uzunluğunda, 0.60 m genişliğindedir. Güney duvarı
17
tahribata uğramıştır. Kuzey duvarı C odasının batı ve kuzey duvarının kesiştiği köşeden 0.90 m güneydoğuda bir pythos açığa çıkarılmıştır. Seviye, buluntu ve planlama özelliklerinden dolayı C mekanının ilk kullanımı Geç Geometrik dönem olmalıdır.
A, B, D mekanları seviye ve planlama açısından C mekanının devamı niteliğinde olmasından dolayı Geometrik, Arkaik ve Klasik dönemde kullanılmış olmalıdır.
4.2. Geometrik Dönem Mezarları 4.2.1. 03BM09 Numaralı Mezar
Mezar güney sektörü beşinci terasta 05BS14 numaralı sondajın batısında yer almaktadır (Res.23-24). Mezar dikdörtgen planlı, etrafı hafif düzeltilmiş plaka taşlarla örülü örgü tekne biçimindedir. Mezarın üst kısmı iki büyük düz plaka taşla kapatılmıştır. Mezar yaklaşık olarak 2.20 m uzunluğunda 0.70 m genişliğinde, 0.50 m yüksekliğindedir. Mezar kuzey-güney doğrultusundadır. Mezar içerisinde tek gömü yapılmıştır.
Mezarda 34 cm derinlikte skyphos (kat.no.8, şek.8, çiz.8), 39 cm derinlikte oinochoe (03BM09-PT02), 45 cm derinlikte küçük testi (03BM09-PT03), 43 cm derinlikte oinochoe (03BM09-PT04), 50 cm derinlikte altın diadem parçaları bulunmuştur. Mezar buluntulara göre Geç Geometrik döneme tarihlenmektedir.
4.2.2. 04BM05 Numaralı Mezar
Mezar güney sektörü beşinci terasta 05BS10 numaralı sondajın 9.00 m batısında yer almaktadır. Mezar dikdörtgen planlı, etrafı hafif düzeltilmiş küçük plaka taşlarla örülü örgü tekne biçimindedir (Res.25; Plan 13). Mezar içten içe 1.83 m uzunluğunda, 0.60 m genişliğinde, 0.73 cm derinliğindedir. Mezar kuzey-güney doğrultusundadır. Mezarda 36 cm derinlikte (04BM05-PT01) numaralı oinochoe, 37 cm derinlikte skyphos (kat.no.3, şek.3, çiz.3) ve 40 cm derinlikte (04BM05-PT03) numaralı testicik bulunmuştur. Kaplar kaldırıldıktan sonra başları kuzey tarafa gelen yan yana yatırılmış iki adet iskelet açığa çıkarılmıştır. 60-65 cm derinlikte (04BM05-AG01), (04BM05-AG02), (04BM05-AG03), (04BM05-AG04) numaralı dört adet
18
ağırşak, iki adet bronz, bir adet kemik süs eşyası bulunmuştur. Mezar buluntulara göre Geç Geometrik döneme tarihlenmektedir.
4.2.3. 05BM02 Numaralı Mezar
Mezar Kutsal yolun batısında yer alan 05BS03 numaralı sondajın 40.50 m batısındadır (Res.26; Plan 14). Mezar dikdörtgen planlı, etrafı hafif düzeltilmiş yassı taşlarla örülü örgü tekne biçimindedir. Zemin kireçtaşı plaka taşlarla döşenmiştir. Mezar içten içe 1.10 m uzunluğunda, 0.44 m genişliğinde, 0.28 cm derinliğindedir. Mezar doğu-batı doğrultusundadır. Mezarda tek gömü yapılmıştır. İskeletin başı doğuya, yüzü yukarıya gelecek şekilde yatırılmış, her iki kol kalça hizasında aşağıya uzatılmıştır. İskeletin sağ ayakucu hizasında, kuzey duvarına bitişik şekilde bir skyphos (kat.no.10, şek.10, çiz.10) ve siyah astarlı bir oinochoe (05BM02-PT02) bulunmuştur.
Mezar buluntulara göre Geometrik döneme tarihlenmektedir.
4.2.4. 05BM28 Numaralı Mezar
Mezar altıncı terasta 03BS09 ve 05BT01 numaralı sondajların kuzeyinde yer almaktadır (Res.27; Plan 15). Örgü tekne tipinde inşa edilen mezar içten içe 0.51 m uzunluğunda, 0.24 m. genişliğinde, 0.17 m. derinliğindedir. Mezar kuzeybatı-güneydoğu doğrultulusundadır. Mezarın kapak taşları bulunamamıştır. Mezarda bir oinochoe (05BM28-PT01) ile bir skyphos (kat.no.11, şek.11, çiz.11) bulunmuştur.
Mezar buluntulara göre Geç Geometrik döneme tarihlenmektedir.
4.2.5. 05BM45 Numaralı Mezar
Mezar güney sektörü beşinci terasta 05BS14 numaralı sondajda yer almaktadır (Res.28). Mezar dikdörtgen planlı, etrafı hafif düzeltilmiş küçük yassı taşlarla örülü örgü tekne biçimindedir. Mezarın üst kısmı dört büyük düz plaka taşla kapatılmıştır. Mezar yaklaşık olarak 2.20 m uzunluğunda 0.83 m genişliğinde, 0.90 m yüksekliğindedir. Mezar kuzey-güney doğrultusundadır. Mezarda tek gömü yapılmıştır. Mezarda bir oinochoe (kat.no.12, şek.12, çiz.12), bir olpe (05BM45-PT02), üç adet bronz fibula (05BM45-B01-B03) ile bir adet bronz bilezik bulunmuştur. Mezar buluntulara göre Geç Geometrik döneme tarihlenmektedir.
19 4.2.6. 05BM104 Numaralı Mezar
Mezar güney sektörü beşinci terasta 05BS14 numaralı sondajda yer almaktadır (Plan 16). Mezar dikdörtgen planlı, örgü-plaka tekne biçimindedir. Mezar 0.90 m uzunluğunda 0.40 m genişliğinde, 0.30 m yüksekliğindedir. Mezar kuzey-güney doğrultusundadır. Kapak taşı bulunmayan mezarda üst seviyesinden itibaren yanmış kemik parçalarının bulunması kremasyon gömü yapıldığını göstermektedir. Mezarda bir oinochoe (05BM104-PT01) ve bir kotyle (kat.no.13, şek.13, çiz.13) bulunmuştur.
4.2.7. 05BM117 Numaralı Mezar
Mezar kuzey sektörü 05BS17 numaralı sondajın doğusunda yer almaktadır (Res.29-30; Plan 17). Mezar dikdörtgen planlı, plaka tekne biçimindedir. Dar cephelerde bir plaka taş, geniş cephelerde dört plaka taşlar dik olarak yerleştirilmiştir. Mezarın üst kısmı dört adet kapak taşı kapatılmıştır. Mezar içten içe 1.06 m uzunluğunda 0.28 m genişliğinde, 0.24 m yüksekliğindedir. Mezar doğu-batı doğrultusundadır. Tek gömü yapılan mezar bir çocuğa aittir. Mezarda iskeletin başı doğuya gelecek şekilde, sırtüstü yatırılmıştır. Mezarda Geometrik döneme ait seramikler bulunmuştur.
4.2.8. 06BM47 Numaralı Mezar
Mezar güney sektörü beşinci terasta 05BS14 numaralı sondajın kuzeydoğusunda yer almaktadır (Res.31; Plan 18). Mezar dikdörtgen planlı, etrafı hafif düzeltilmiş küçük plaka taşlarla örülü örgü tekne biçimindedir. Mezar yaklaşık olarak 1.15 m uzunluğunda 0.74 m genişliğindedir. Mezar doğu-batı doğrultusundadır.
Mezarda dört iskelet bulunmuş olup iki ayrı gömü yapılmıştır. Mezarda bir skyphos (06BM47-PT01), bir kylix (06BM47-PT02), bir oinochoe (06BM47-PT03), bir krater (kat.no.14, şek.14, çiz.14), bir amphoriskos (06BM47-PT05), bir terakota (06BM47-PT06), iki lekythos (06BM47-PT07-08), beş sikke (06BM47-S01-05), iki bronz alet parçalası (06BM47-B01, 02), bir sürme (06BM47-B03) ve ahşap kabarası B04), iki ok ucu D01,04), iki mobilya aksamı (06BM47-D03,06), bir bıçak ağzı (06BM47-D02), bir mızrak ucu (06BM47-D05), beş küpe
20
(06BM47-G02, 03, 04, 06, 09), dört yüzük (06BM47-G01, 05, 07, 08), iki amphoriskos C01, 02), bir alabastron C03), bir kolye (06BM47-KO01); bir alet kabı (06BM47-K01) bulunmuştur. Mezar buluntuları Geç Geometrik ve Klasik dönemlere aittir. birinci gömü Geç Geometrik, ikinci gömü ise Klasik dönem’e tarihlenmektedir.
Mezarda ele geçen buluntulardan; ikinci gömü ile Psammatikhos dönemindeki Karia-Mısır ilişkilerinden sonra, bu bölgeye Mısır kültünün geldiği anlaşılmaktadır. Mısır’dan getirilen bir hediye olduğu düşünülen kolyenin ucunda Mısır tanrısı Ra’nın gözü bulunmaktadır. Bu, bölgedeki Mısır kültü ile ilgili en erken buluntudur41.
4.3. Geometrik Dönem Seramiği
Börükçü yerleşiminde ve nekropolünde Geç Geometrik döneme ait kapalı kaplardan oinokhoe (kat.no.12, şek.12, çiz.12), açık kaplardan krater (kat.no.14, şek.14, çiz.14), açık küçük kaplardan syphos (kat.no.11, şek.11, çiz.11), kotyle (kat.no.7, şek.7, çiz.7; kat.no.8, şek.8, çiz.8; kat.no.9, şek.9, çiz.9; kat.no.10, şek.10, çiz.10; kat.no.13, şek.13, çiz.13;), skyphos ve kotyle parçaları (kat.no.1, şek.1, çiz.1; kat.no.2, şek.2, çiz.2; kat.no.3, şek.3, çiz.3; kat.no.4, şek.4, çiz.4; kat.no.5, şek.5, çiz.5; kat.no.6, şek.6, çiz.6; kat.no.7, şek.7, çiz.7) bulunmuştur.
Kuzey sektörü 05BS18 numaralı sondajın kuzeyinde 6. yapı R mekanında doğu duvarı üst seviyesinden 0.65 m. derinlikte Geç Geometrik döneme ait üzerinde şerit bant ve kuş bezemesi olan kotyle ağız parçası (kat.no.1, şek.1, çiz.1) bulunmuştur. Kuş bezemesinde baş çizgisel, göz nokta şeklinde, gövde silüet biçimde boyalıdır. Kuş bezemesinin çağdaşı benzer örnekleri Bozukbağ mezar 5’te bulunan oinochoe’nin omuz kısmında yer alan merkezi metopta42, Turgut Tokuş
koleksiyonu krater üzerinde43, Milas kotylelerinde44 Fethiye Arkeoloji Müzesi yuvarlak ağızlı oinochoe’nin omuz metopunda45 ve Rodos skyphosu46 üzerinde
41 Tırpan-Söğüt 2008a, 401. 42 Boysal 1970, lev.10 res.15. 43 Özgünel 2006, lev.32 kat.106.
44 Akarca 1971, lev.8,33-lev.29,35; Özgünel 1977, Abb.6. 45 Özgünel 2006, lev.16a kat.65.
21
görülmektedir. Bozukbağ kuş bezeğinde gövde dikey çizgilerle kanat kafes tarama şeklinde betimlenmiştir. Turgut Tokuş koleksiyonu krater ve Fethiye Arkeoloji Müzesi yuvarlak ağızlı oinochoe üzerindeki kuş bezeklerinde ise gövde kafes tarama şeklinde betimlenmiştir.
05BS18 numaralı sondajın kuzeyinde 6. yapının önündeki yol üzerinde Geç Geometrik döneme ait skyphos parçaları (kat.no.2, şek.2, çiz.2), bulunmuştur. Üstte şerit bant, altında triglyp aralarda T ağaç meander, içleri kafes taralı alanlar ve içleri kafes taralı baklava dilimi bezemeler vardır. T ağaç meander ile içleri kafes taralı baklava dilimi bezemesinin çağdaşı benzer örnekleri Turgut47 ve Bozukbağ mezar 5’te bulunan oinochoe48’nin omuz kısmında görülmektedir. T ağaç meander Bozukbağ oinochoesi’nde iki üçgenin birleşim noktasında yatay ve üçgenin tepesinde dikey olarak olarak verilmiştir. Börükçü skyphos parçasında T ağaç meander dikey olarak verildiği için Bozukbağ oinochoesi ve Rodos skyphos’unda49 olduğu gibi T ağaç meander üçgenin tepesinde yer almalıdır.
05BS18 numaralı sondaj 3. Yapı D mekanında doğu duvarı üst seviyesinden 0.40 m. derinlikte skyphos ağız parçası (kat.no.3, şek.3, çiz.3) bulunmuştur. Üstte zikzak çizgi şerit, altında triglyp aralarda içi kafes taralı metop ve içleri kafes taralı dikey baklava dilimi dizisi bezeme vardır. Zikzak çizgi şerit ve kafes taralı dikey baklava dilimi dizisi bezemesinin çağdaşı benzer örnekleri Turgut50 ve Bozukbağ mezar 5’te bulunan oinochoe51’de görülmektedir.
05BS18 numaralı sondaj 4. Yapı M mekanında skyphos gövde parçası (kat.no.4, şek.4, çiz.4) bulunmuştur. Çizgi şerit bant, zikzak çizgi şerit altında dikey çizgi meander sırası ve içleri kafes taralı üçgen bezeme vardır. Zikzak çizgi ve çizgi meander sırası bezemesinin çağdaşı benzer örneğini Dirmil oda mezarın batısındaki alandan çıkan skyphos52 üzerinde görülmektedir.
Kuzey sektörü 06BS03 numaralı sondajın kuzeyinde 1. Yapı I mekanında kotyle gövde parçası (kat.no.5, şek.5, çiz.5) bulunmuştur. Linear triglyp-metop ve alt
47 Boysal 1970, lev.12 res.18. 48 Boysal 1970, lev.11 res.16. 49 Coldstream 2003, 248, fig.78a. 50 Boysal 1970, lev.12 res.18. 51 Boysal 1970, lev.11 res.16. 52 Özgünel 1976, lev.16 şek.11.
22
alta kısa çizgi kümeleri ve çizgi şerit bezeme vardır. Bezemenin benzer örnekleri Euromos53, Turgut54, Bodrum55, Milas56 kotylelerinde görülmektedir.
Kuzey sektörü 07BS05 numaralı sondajın kuzeyinde 1. yapının güneydoğusunda B mekanında toprak üst seviyesinden 0.50 m derinlikte skyphos ağız parçası (kat.no.6, şek.6, çiz.6) bulunmuştur. Üstte iki çizgi şerit bant altta altılı triglyp ve içleri kafes taralı ters üçgen bezeme vardır. Bezemenin benzer örnekleri Turgut57, Bozukbağ58 oinochoeleri üzerinde görülmektedir.
Karia kentlerinde çok olarak bulunan açık küçük kap formlarından biri olan kotyle Geç Geometrik dönemde sevilerek kullanılmıştır. 07BS05 numaralı sondaj alanı güneyinde ve 03BM09, 04BM05, 05BM02 numaralı örgü tekne mezarlarda ve 05BM104 numaralı toprak oygu mezarda Geç Geometrik döneme ait kotyleler (kat.no.7, şek.7, çiz.7; kat.no.8, şek.8, çiz.8; kat.no.9, şek.9, çiz.9; kat.no.10, şek.10, çiz.10; kat.no.13, şek.13, çiz.13) bulunmuştur. Kabın formu hafif içe dönük dudak dışbükey profille gövdeye geçmekte, gövdeden kaideye doğru daralmakta ve dışa hafif çıkıntı yapan konik halka kaideyle son bulmaktadır. Dudağın hemen altında karşılıklı U formlu iki yatay kulpa sahiptir. Kotyleler üzerinde birinci grupta (kat.no.7, şek.7, çiz.7 ; kat.no.9, şek.9, çiz.9; kat.no.10, şek.10, çiz.10) linear triglyp-metop, alt alta kısa çizgi kümeleri, çizgi şerit bezeme vardır. Kotyle formu ve bezemelerin benzer örnekleri Euromos59, Turgut60, Bodrum61, Milas62 kotylelerinde görülmektedir. İkinci grupta (kat.no.8, şek.8, çiz.8) yatay şerit bantlar altta iki triglyp arasında kafes taralı kuşak ve kuşak içinde dikey dörtgenler, kuşak altında üçlü çizgi bantlar yer alır. Taralı kuşak ve kuşak içinde dikey dörtgenler bezemesinin benzer ilk örnekleri Kos-Seraglio ve Camirus’ta63 Orta Geometrik dönem seramikleri üzerinde
53 Özgünel 1977, Abb.2.
54 Boysal 1970, lev.13 res.19; Özgünel 2006, lev.45b,c. 55 Özgünel 2006, lev.46a.
56 Akarca 1971, lev.29,35; Özgünel 2006, lev.46b,c-lev.49b,c. 57 Boysal 1970, lev.12 res.18.
58 Boysal 1970, lev.11 res.16. 59 Özgünel 1977, Abb.2.
60 Boysal 1970, lev.13 res.19; Özgünel 2006, lev.45b,c. 61 Özgünel 2006, lev.46a.
62 Akarca 1971, lev.29,35; Özgünel 2006, lev.46b,c-lev.49b,c. 63 Coldstream 2003, 96, fig.30a,b.
23
görülmektedir. Üçüncü grupta ise dikey çizgiler arasında balık kılçığı motifi ve altında yatay çizgiler ile bezenmiştir (kat.no.13, şek.13, çiz.13).
Altıncı teras 03BS09 ve 05BT01 numaralı sondajların kuzeyinde yer alan 05BM28 numaralı örgü tekne mezarda Geç Geometrik döneme ait sağlam bir skyphos (kat.no.11, şek.11, çiz.11) bulunmuştur. İçbükey açı ile dışa taşkın geniş ağızlıdır. Aynı profille gövdeye geçiş sağlanır. Karından itibaren daralarak alt kısma doğru iner ve konik halka kaide üzerine oturur. Gövdenin en geniş yerinde yatay “U” formlu iki adet kulbu vardır. Ağız kenarının içini kahverengi boya ile yapılmış bir bant çevreler. Geri kalan kısım yine kahverengi astarla boşluk bırakılmadan kaplanmıştır. Dışta, ağız kenarını üç adet bant çevreler. Kulpların arasında dikey, kısa çizgilerle metoplar oluşturulmuş. Bu metoplara kafes taralı baklava dilimi ve silüet kuş motifleri yapılmıştır. Bu frizin altında dört adet bant yer alır. Bu bezemelerin benzer örnekleri Milas64 ve Rodos’ta65 görülmektedir.
Karia kentlerinde çok olarak bulunan kapalı kap formlarından biri olan oinochoe Geç Geometrik dönemde sevilerek kullanılmıştır. Güney sektörü beşinci terasta 05BS14 numaralı sondaj 05BM45 numaralı örgü tekne mezarda Geç Geometrik döneme ait sağlam bir oinochoe (kat.no.12, şek.12, çiz.12) bulunmuştur. Yonca ağızlı, kısa silindirik boyunludur. Boyundan omuza keskin bir profille geçer, kesik oval gövdelidir ve gövdenin en geniş yerinde düz diple sonlanır. Ağızdan boyuna uzanan tek kulbu vardır. Kap formu olarak benzerleri Bozukbağ66, Milas’ta67 bulunmuştur. Devetüyü renginde hamur yapısına sahiptir.Ağız kenarı dört sıra yivle ve siyah boya ile yapılmış bantlarla süslenmiştir. Boyun kısmında ise yatay şekilde sıralanmış, baklava dilimli kafes süslemeleri vardır. Omuz kısmında beşli triglyp, aralarda dikey şekilde kırmızı boya ile yapılmış yine baklava dilimli kafes süslemeleri, dikey çizgiler, meander motifi gibi geometrik motiflerle süslenmiştir. Gövde ise kırmızı, siyah yatay bantlarla bezenmiştir.
Güney sektörü beşinci terasta 05BS14 numaralı sondajın kuzeydoğusunda 06BM47 numaralı örgü tekne mezarda Geç Geometrik döneme ait sağlam bir krater
64 Akarca 1971, lev.8,33-lev.29,35; Özgünel 2006, lev.44b. 65 Coldstream 2003, 248, fig.78a.
66 Boysal 1970, Levha XI res.16 67 Özgünel 2006, Levha XV a-a3
24
(kat.no.14, şek.14, çiz.14) bulunmuştur. Küresel formlu vücut, iki dikey kulplu, halka kaidelidir. İki kulp arasında kabın orta bombesinin üst bölümünde kahverengi ve kırmızı renkler kullanılarak yapılmış süslemeler, en solda dikey çizgiler onun sağında içleri taranmış baklava dilimi motifler daha sağda içleri farklı renklerle boyanmış uçları ortada birleşen üçgenler orta üstte yan yana iki adet kafes taralı üçgen bezemesi hemen altında yatay şekilde meander motifi onun altında antithetik-karşılıklı iki tavuskuşu figürü ortalarında kafes taralı üçgen daha altta dalga motifi ve birbirine doğru yatay paralel çizgiler vardır.
25 5. KATALOG
Kat. No. 1
Envanter No : 05BS18-Etüdlük
Buluntu Yeri : . 05BS18 numaralı sondaj R mekanı Form : Kotyle
Yükseklik : 3.2 cm Ağız Çapı : - Dip Çapı : -
Hamur Rengi : Açık devetüyü Tanımı : Kotyle ağız parçası.
Bezeme : Üstte şerit bant ve kuş motifi vardır. Dönem : Geç Geometrik
Benzer Örnekler: Bezeme: Akarca 1971, lev.8,33-lev.29,35; Bakır 2002, res.15; Blegen, Boulter, Caskey, Rawson, 1958, pl. 312-10; Boysal 1968, lev.10 res.15; Brann 1960, Plate 89-4,90-1; Coldstream 2003, 248, fig.78a; Özgünel 1977, Abb.6; Özgünel 2006, lev.16a,32;
26 Kat. No. 2
Envanter No : 05BS18- Etüdlük
Buluntu Yeri : . 05BS18 numaralı sondaj Form : Skyphos
Yükseklik : a 2.5 cm, b 2.6, c 2.3 Ağız Çapı : -
Dip Çapı : - Hamur Rengi : Pembe
Tanımı : Skyphos ağız parçası ve gövde parçaları.
Bezeme : Üstte şerit bant, altında triglyp aralarda T ağaç meander, içleri kafes taralı alanlar ve içleri kafes taralı baklava dilimi bezemeler vardır. Dönem : Geç Geometrik
Benzer Örnekler: Bezeme: Bakır 2002, res.9; Blegen, Boulter, Caskey, Rawson, 1958, pl.308-17, 310-18, 312-11; Boysal 1968, lev.12,res.18-lev.11 res.16; Coldstream 2003, p.248, fig.78a; Kerschner-Akurgal 2002: Abb 17; Yağcı 2002, res. 10.
27 Kat. No. 3
Envanter No : 05BS18- Etüdlük
Buluntu Yeri : . 05BS18 numaralı sondaj 3. Yapı D mekanı Form : Skyphos
Yükseklik : 6 cm Ağız Çapı : - Dip Çapı : -
Hamur Rengi : Kiremit renginde. Tanımı : Skyphos ağız parçası.
Bezeme : Üstte zikzak çizgi şerit, altında triglyp aralarda içi kafes taralı metop ve içleri kafes taralı dikey baklava dilimi dizisi bezeme vardır.
Dönem : Geç Geometrik
Benzer Örnekler: Bezeme: Bakır 2002, res.9; Blegen, Boulter, Caskey, Rawson, 1958, pl.308-17, 310-18, 312-11; Boysal 1968, lev.12,res.18-lev.11 res.16; Kerschner-Akurgal 2002: Abb 17; Yağcı 2002, res. 10.
28 Kat. No. 4
Envanter No : 05BS18- Etüdlük
Buluntu Yeri : . 05BS18 numaralı sondaj 4. Yapı M mekanı Form : Skyphos
Yükseklik : 5.7 cm Ağız Çapı : - Dip Çapı : -
Hamur Rengi : Açık krem renginde. Tanımı : Skyphos gövde parçası.
Bezeme : Çizgi şerit bant, zikzak çizgi şerit altında dikey meander sırası ve içleri kafes taralı üçgen bezeme vardır.
Dönem : Geç Geometrik
Benzer Örnekler: Bezeme: Bakır 2002, res.9; Boardman 1967, Pl. 21: 38; Özgünel 1976, lev.16 şek.11; Smithson 1974, Plate 70f, 80b; Walter 1968, Tafel 4: 21; Yağcı 2002, res. 9.
29 Kat. No. 5
Envanter No : 06BS03- Etüdlük
Buluntu Yeri : . 06BS03 numaralı sondaj 1. Yapı I mekanı Form : Kotyle
Yükseklik : - Ağız Çapı : - Dip Çapı : -
Hamur Rengi : Açık krem renginde. Tanımı : Kotyle gövde parçası.
Bezeme : Linear triglyp-metop ve alt alta kısa çizgi kümeleri ve çizgi şerit
bezeme vardır.
Dönem : Geç Geometrik
Benzer Örnekler: Bezeme: Akarca 1971, lev.29,35; Boysal 1968, lev.13 res.19; Özgünel 1977, Abb.2; Özgünel 2006, lev.45b,c-lev.46a,b,c-lev.49b,c.
30 Kat. No. 6
Envanter No : 07BS05 - Etüdlük
Buluntu Yeri : . 07BS05 Numaralı Sondaj 1. Yapı B Mekanı Form : Skyphos
Yükseklik : 4 cm. Ağız Çapı : - Dip Çapı : - Hamur Rengi : Pembe.
Tanımı : Skyphos ağız parçası.
Bezeme : Üstte iki çizgi şerit bant altta altılı triglyp ve içleri kafes taralı ters üçgen bezeme vardır.
Dönem : Geç Geometrik
Benzer Örnekler: Bezeme: Bakır 2002, res.9; Boysal 1968, lev.11 res.16-lev.12 res.18.; Yağcı 2002, res. 9.
Şekil 6
