U JM H ıJK U in
I
T
j
E D E B İ Y A T
B A H İ S L E R İ j
F U Z U L İ ' Y E DAİ R
ölüm ünün 400 üncü yıldönümü münasebetile
On beşinci a s rın İkinci y a rıs ı ile on a ltın c ı a s rın ilk y a rısı şiir tarih im izin en feyizli d ev rid ir. Yeni b ir şiir dilini y a ra tm a k işini ü zerle rin e alan bu dev rin şa irle ri b ü y ü k b ir d ik k a t ve g ay retle dilin ü zerin d e d u ru y o rla rd ı. A ruzun sesini tü rk çen in organizm asına m al e t m ek o n la rın hem ideali, hem de ç a lış m a la rım id are eden büyiiK disiplin idi. D aha o d ev ird e u sta sı olan İran şiiri İle T ü rk şiiri a ra sın d a bir y a rış baş la m ıştı Bu g ay retle dil ve onunla b e ra b e r şiirin biraz da kendisi olan m ısra (m ısra, kozniosun İçinde in san gibidir) h e r on, on beş senede, yani h e r büyük şa ird e b îr kere yeni b ir m erh ale k a y d ediyordu Bu a rtık Şeyhlde ve Ahm ed P aşa d a olduğu gibi y a ln ız m uhteva iti bariler b ir zenginleşm e değildir. F ilh a k i ka bu dev ird e N ecati. Y ahya Bey. h a ttâ b ü tü n çözüklüğiine rağm en H a yalî Bey ve Usöiî gibt şa irle r divan şiirim izin a sıl güzelliğini yapacak olan d eğ erleri bulm uş g ib id irler. Bu. ses ve söyleyiş ta rz ı, bir kelim e ile ve en şü m u llü m an asile şekil m eselesi idi
Eski ş iirin İra n şiirin e b a ğ lılığ ı, u f kun u n d a r oluşu, m anzum e şe k illerin in hususiliği bu şiire um um î şekilde b a k ılın c a bizi şüphesiz başka tü rlü h ü k ü m le re v e çok se rt ten k id lere, h attâ in k â rla ra g ö tü rü r. F a k a t şairlerim izden ziyade eski m ed en iy eti h ed ef alan bu te n k id v e in k â rla rın a ra sın d a bile, b a z s a bir m ısra veya beyit, h a ttâ b ütün bir m anzum e hav ad a güneş vu rm u ş bir gemi küpeştesi gibi h afızam ızd a b ir d en b ire a y d ın la n ır ve biz bıı eski sa ir le rin y a p tık la rı işi bir lâhzada gö rü r ve ş a ş ır ır ız N ecati Bey:
Benî ağlan b en i kim üstü m e gelmez ülicek B ir a v u ç to p rak a ta n b â d -ı sabadan
g a y rı
A yağı y e r mi b asar zü lfü n e b e rd âr olanın A şk -u şevk ile v e rir c â n -ü seri döne döne
M ısra la rile s ız la n ırk e n , y ahud m eş h u r m ersiyesinde,
Y an ın d a b u n ca k u lu n d a n bir adem î bile yok Begüm bu nice se ferd ir ki ih tiy a r ettin
D iye efendisine ağ lark en T ü rk m ıs- r a ın ın m ahiyeti değişiyor, aru z sesi m izin n izam ı oluyordu. B u n la rı o günün
0
a z a n
A h m e d H a m d i T a n p m a r
J
için y en in in tâ k en d isid irler. O k a d a ryeniydiler ki L âtifi gibi şiir m e ra k lısı ve oldukça u y a n ık bir ad am bile tez kiresin d e bu söyleyişlerdeki güzelliğin fa rk ın d a görünm ez ve bize N ecatinin şiirin d en örnek diye b u g ü n ü n zevki şöyle du rsu n d ev rin in zevkine dahi h ita b etm esi şüpheli olan bey itleri ve m ısra la rı, daha doğrusu m ah allî şive a n e k to d la rim v e rir. F a k a t m esaj, a n daki dersi alacak İnsana, y ah u d i n sanlara tab ia tile gidecekti. N itekim a- rad an otuz y ıl geçm eden Y ahya Bey, Efendisi Şehzade M ustafa ö ld ü rü ld ü ğ ü zam an a y n ı vezinle, fa k a t d ah a d eğ i şik, d ah a v elveleli b ir sesle, a y n ı ru h hail ve ç ığ lık m ısra la rla kalbim izin y o lu n u a ra r:
M edeti medeti bu cih an ın y ık ıld ı b ir y ân ı Ecel c elâiiieri aldı M ustafa H ânı!
Y abancı â le t aru z ve m ersiy en in ilk bendinde tıp k ı N ecatinin n ad ir m ıs ra la rın d a olduğu gibi tü rk ç e n in kendi v ü cud çatısı ve h a re k e t im k â n ıd ır. B undan sonra h e y e c a n la rım ız ı o id are edecek to p lu m u n k u la ğ ın ı o ta tm in e.
d ecek tir.
Bu eski şa irle r!... N için o n la rı sık sık o kuyam az ve sevm eyiz, b ir tü rlü a n lam am . B u m ersiyedeki,
N esim -i sû b h gibi y e rd e kom a
Alilinizi M ısraı Nedim i adeta iki a s ır ev v e lin d en m ü jd e le r ve n a s ıl gerçekten de b ir sabah m eltem i gibi h a fif ve u y k u a ra sın d a devam ed en azâba yeniden u y a n ış gibi iç d a rlığ ı ile y ü k lü d ü r.
H er şey d ild ed ir. Dil. in sa n dediğim iz duygu ve düşünce kao su n u n vüzuh n o k ta s ıd ır. Biz onda v a r olu ru z, o. n u n la şekil a lırız . İyi y a p ılm ış, yani tam şeklini bulm uş b ir m ısra dilin çi çeğidir. M atem atikten geom etreye, ra k sta n resim , hey e kİ, nağm e v e m u sik iy e k a d a r in san z e k â s ın ın b ü tü n m eb d e’lerin i ve zaferlerin i, b ü tü n tec rü b elerim izi to p lar. O dile geçişle k a z an d ığ ı v ü zu h u k ay b etm ed en insanı - u z v iy e tin in en can lı ta ra fın a , b ü tü n ( m ersiy e IMS te y a z ılm ış tır , tu rk çesl I teessür! h a y a tın ın başlangicı olan no k
-taya, sesine ve n a b z ın a ' iade eder. N ecati öldüğü zam an (1507) F üzulî (Profesör F u ad K ö p rü lü n ü n tah m in e t tiği 1480-1494 y ılla rı kabul e d ilirse) 13-18 y a şla rın d a 4di. Bakî İse N ecatinin ölm iinden yirm i y ıl sonra (1526-1527) doğar. K anunî B ağdadı fe th e ttiğ i y ıl Fzulî -gene aynı ta h m in e göre- k ırk b ir veya k ır k a ltı y a ş la rın d a d ır. Baki ise sekiz y a ş la rın d a b ir ço cu k tu B el ki d e tezk irelerin y azd ığ ı gibi bu y ı l lard a k ü çü k b ir sa raç ç ır a ğ ıd ır ve e l le rin d e b ü y ü k to k m a k la rla y u m - s k ve a ğ ır k o k u lu m eşin ler dövm ekte, k irli çan a k la rla u sta sın a çiriş h a z ırla m a k ta d ır. (Bu en büyük şairim izin işe saraç ç ıra k lığ ın d a n başlam asına b a y ı lıy o ru m . K endisine en y a k ın v esik alar bu n u söylem eselerdl. ben böyle bir m asalı kendim u y d u rm ak isterdim . Ç ünkü şiir ve alelûm um sa n at h e r şe y den evvel bir z a n a a tk â rlık , m ad d e ü . zerin d e çalışm a İşidir. P a rm a k la rın ın a ra sın d a dili, şekil vereceği b ir m adde gibi görm lyen şair, hiç b ir su retle şair olam az.) Füzulinin ölüm ü y ılın d a ise y irm i dokuz y aşın d a. şö h retin in e şi ğ in d ed ir On sene sonra K an u n î için söylediği m ersiye ile sesi b ü tü n im p a ra to rlu k ta ç m la y a e a k tır.
Bu k ü ç ü k ve noksan kro n o lo ji şiiri m izin gelişm esinde F iizuliyl N ecati Beyle, B akinin ara sın a k en d iliğ in d en k o yar. B unu söylem ekle. F u zu li o lm a saydı B akinin sa n atı olm azdı, dem ek istem iyoruz. Ne de Zati. Y ahya Bey. H ayalî, U sûl! gibi d ev rin b ü y ü k ş a ir lerin in on a ltın c ı a s ır şiirin d ek i y erin i in k â r ediyoruz.
Z aten F ü zlliy l çağdaşı olan ' D iv a n Rum şa irle rin d e n ve bilhassa Bakiden bir çok husu siy et bird en a y ır ır. K u l la n d ığ ı Azerî lügati b u rad a belki ikinci dereced e k a lır. A sıl m ü h im a y rılık sa n a tın d a , b ü tü n b ir öm ü r boyunca sü re n b ir uzlette, m uayyen m azm u n ların , h ay allerin ü zerin d e ısra rla d u rm ak sa y esinde kendisi için v ücude g etird iğ i (çü n k ü bu şa ird e ira d î ta ra f daim a ön d ed ir.) söyleyiş ve duyum ta rz ın d a d ır. G erçek ten Fuzuli eski şiirin içinde.
26
Rakkammın
1957
ZİRA:
uğurlusu, uğursuzu olmaz
yılının uğurlu rakkamı 26
demeyiniz.
dır.
MART
HAZİRAN
EYLÜL
ARALIK
G Ü N L E R İ N D E
Size istediğinizi satın almak imkânını veren
TUTUM BANKASI ’mn
■
İkramiye keşidesi
yapılacaktır,
TUTUM BANK ASI’ nda hesabınızdaki her 100
lira için bir kıtr’ a numarası verilir.
A zeri zevki İle geldiği için değil, k e n disi olduğu, kendisine m ahsus bir ferd i m asalla geldiği için uzak ve az çok m u h ta r b ir e y alete benzer.
K aldı ki. bilhassa gazellerine b a k ı lırs a F ü zu lî d ah a ziyade a s ır başı şa irle rin e y a k ın d ır. O nlar gibi sözü çok defa dilin İçinden adeta zorla çeker. Ve şüphesiz bizim için bazı söyleyiş le rin in lezzetini, dili şa irle berab er bu l
m am ız z a n n ı y a p a r.
B u n u n la berab er bir kaç gazel ve kasidesinde, bazı m u sa m m atiarın d a ve bilhassa  l-i Abâ m ersiyesinde tecrü b e değişir, biz klâsik şiirim izin en büy ü k vasfı olan o doğrudan do ğ ru y a k o n u ş m aya. ra h a t ve geniş soluklu m ısra - la rın d ü n y asın a gireriz.
K â rv âıı-ı r â h -ı tecridiz h a tâ r h av fın çekiib G âh M ecnun, gâh ben d e v r içre r e v -
bet b ek leriz B ir b ö lü k a n k aiarız k a f-ı k a n âa t b ek leriz
TUTU
X X I A ğ a c a m iin m g ü d ü k m in a re s in d e n b ir ses: « A lla h ü e k b e r» . Ş erefe, iş a re t p a rm a ğ ın ın o rta s ın d a k i y a r a y a b a ğ la n m ış b ir sa rg ı b e z i... NBI Av-yin ü n achr a-A siye!
K a d ın , g ö z le rin i v itr in e ç e v ird i v e b u e rk e ğ i h a tırla m a ğ a u ğ ra ş tı. T ü n e l is tik a m e tin d e y ü r ü y o r l a r ... F ik r e t o n u ta k ib ed iy o r. K a d ın , b ir a ra d ö n d ü S ır tın d a k ü r k ü n ü lo n d a o tu r d u la r . A s iy e v is k i ik ra m e tti. F ik r e t, tr e n y o lc u lu ğ u n u , t e r zi N ed im E fen d iy i d ü ş ü n ü y o rd u : « ik in d id e n so n ra d ü k k â n açm ağ a b e n ze d i b izim halim iz!» İk in d id e n - — d ü k k â n ı d a n e k c
a-E sîr-i g u rb etiz biz senden özge eşi nam ız yok S abâ k û y u n d a d ild â rm n e d ir ıiftâd e-le r h âli Bizim elden gelirsen b ir h a b er *er
a şin alard a n G an ı-ı eyyânı F u zu lî bize bîdad elti G elm işiz aczle dâd etm eğe su lta
-» m u z a
G öklere açılm asın e lle r k i dam anın iladır
B u n la r o c in s m ısra ve b e y itle rd ir ki b ü tü n bir m e d e n iy e t d eğ işm e sin in a r a s ın d a n h a tır la rk e n bile içim izde b ir şe y lerin k a b a rd ığ ın ı ve d e ğ iştiğ i n i, z a m a n ım ız a çok yab an cı b ir ta kim te c rü b e le re h a z ırla n d ığ ım ız ı İs te r iste m e z d u y arız. F a k a t asıl m ü h i mİ b u m ısra ve b e y itle rin d ili ve söy leylş tarzı, kim i y a lv a ra n , k im i te n h a da k e n d i k e n d im iz e m ırıld a n m a y ı is- tiv eıı ve k im isi de n e fe s cih azım ızı so n u n a k a d a r zo rlay an ses p e rd elerid ir. Ç ü n k ü d o ğ ru su iste n irse b ü tü n b u ha y âller F u z u lî’d e n çok evvel h a t t â ez b erlen m iş şeyler gibi v ard ı. F a k a t F u zuli söyleyişi ile o n la rı d e ğ iştirir. B ir k a ç m isli ço ğ altab ileceğ im iz b\t i
beklere. N ed im ’in u çarı ça p k ın beyl- tin d e h iç de y e rin i y ad ırg am ıv an
 rzû serg eşte-i fik r-i m uhal e y ler heııi
m ısraıv la g en e o n u n b ir ş a rk ıs ın d a n k o p m u ş z a n n ın ı b ıra k a n
K ani ey zâlim bizim le a h d -ü peym âıı ettiğin
m ısra ın ı, ve n ih a y e t a ru z u ta tlı b ir k o n u şm a y a p a n o çok h a fif, y arı çığlık ve b ü tü n sevgi, y a lv a rm a ve oyun
Gözüm câııını efendim sevdiğim d ev le tin su ltân ın ı
h ita b ın ı, şa irin d ili k aç ta r a fın d a n ele a ld ığ ın ı g ö ste rm ek İçin ilâve e d e lim . *
F u z u li b u c in s m ısra la rd a aru z la ve dille g e rçek ten o y n ar. B azan .vezni bir m ısra ın iç in d e b irk aç k ere k ıra r. B u r a h a t m a fsa llı m ısra ln ra k a id e le rin d e d a h a şjk ra s tla n ır. Bakan da k a sid e le rd e sözü çeşidli o y u n la rla â d e ta k afiy eli ve v ezin li b ir n e sir h a lin e g e tird iğ i o lu r. T ü rk k asid eciliğ l- n e B a k i’d en N edim ’e k a d a r b ir yığın şa h e se r k a z a n d ıra n o ta tlı h a sb ıh a l e d a sın ı g e tire n , b iraz da h e r söylem ek iste d iğ in i ne y a p ıp y a p ıp b eh em eh al söyllyen b u ü ç d ilin v irtü ö z ü filolog şa ird ir.
F a k a t b u dil k u d r e tin in k e n d isin i en iyi g ö ste rd iğ i m a n z u m e şü p h e siz k i Âl-i Abâ m ersiyesidir. D en eb ilir kl S ey h îd en b a şlıy a ra k A hm ed P a şa, K ıv am î, N ecatı B eyin m ersi- y elerile te k b ir v e z n in (m e f’û lü fâ ilâ ttı m e fâ îlü fâ ilü n vezni) e t r a f ı n da h e m e n h e m e n b ir a sır bo y u n ca devam eden b ir y ığ m te crü b e, b u m ersiyede asıl şe k lin i ve k ıv a m ın ı b u lu r. D aha b irin c i m ısra ın d a n itib are n F u z u lî bize k e n d i se sin i k a b u l e t t i rir. Ü ç ü n c ü p a rç a d a ise s a n a tın ın en yü k se k n o k ta s ın d a d ır.
T e d b îr-i k a tl-i  l-i ab â k ıld ın ey felek F ik r - i g alat h a y â l-i h a tâ k ıld ın ey felek B e rk -ı sehâbi hâdiseden tîğ ler çek ü b B ir b ir h a v â le -i şü h e d â kıld ın ey felek İsm et h a rem -se râsm a h ü rm e t re v a iken P âm âl-i h asm -i b î-s e r-ü p â kıld ın ey felek S a h râ y ı K erb elâd a olan teşn eleb -lere R îk-i re v ân ı seyl-i belâ k ıld ın ey felek T ah fîfi k a d ri şe r’iden endîşe kıl -m adııı E v lâd -ı M ustafâya cefâ kıld ın <y felek Bir ralım kılm ad ın ciğeri k an o lan lara G u rb e tte rü zg ârı p erişan olan lara
B irb irin i k o v alıy an d a lg a la r gibi ü s tü m ü z e gelen o n m ısra d a n so n ra bend b e y tin d e k i d ö n ü ş, ve sözün k u d re tln d e n h iç b ir şey k ay b e tm e d e n k e silişi şiirim iz d e İlk d efa g ö rü lü y o r
d u .
Ş ü p h e siz K a n u n i m ersiy esin d e b u p a rç a ile d a h i ö lçülem iyecek k a d a r güzel şeyler v ard ır. K ald ı k i B akl’n tn so lu ğ u b ü tü n m ersiye b oyunca k e sil m eden d evam eden ve b e n t beyitleri d a im a b irb irin d e n ü s tü n b ir eda ile p a rç a la rı k a p a tır. B u n u n la berab er İ s ta n b u llu ş a irin z a fe r a ra b a s ın ın F u z u ll’n ln a ç tığ ı yoldan geçtiği de in k â r edilem ez.
