YO UN BAKIM HEM RELER NDE ELE T REL DÜ ÜNME E
L M VE
ETK LEYEN FAKTÖRLER N NCELENMES *
smet E ER**, Leyla KHORSHID***, Yurdanur DEM R****
ÖZ
Amaç: Bu çal. ma, yo/un bak.m ünitelerinde çal. an
hem irelerin ele tirel dü ünme e/ilimlerini ve bunlar. etkileyen etmenleri belirlemek amac. ile gerçekle tirilmi tir.
Yöntem: Ara t.rman.n örneklemini, bir e/itim
hastanesinin Dahili ve Cerrahi Yo/un Bak.m Ünitelerinde çal. an 114 hem ire olu turmu tur. Veriler, 2006 y.l. Ekim-Aral.k aylar.nda “Tan.t.c. Bilgi Formu” ve “Kalifornia Ele tirel Dü ünme E/ilimi Ölçe/i (KEDEÖ)” kullan.larak toplanm. t.r. Veriler, Kruskal-Wallis Testi, Independent-Samples T Testi, Mann Whitney U Testi ve Pearson’s Korelasyon Testi ile de/erlendirilmi tir.
Bulgular: Ara t.rmaya kat.lan hem irelerin %71.9’unun cerrahi, %28.1’inin dahiliye yo/un bak.m ünitelerinde görev yapt./., %50.9’unun 2-5 y.l süresince yo/un bak.m ünitesinde çal. t./., %22.8’inin ise yo/un bak.mla ilgili sertifika sahibi oldu/u belirlenmi tir. Çal. maya kat.lan hem irelerin toplam ele tirel dü ünme e/ilim puan. 191.01±30.14 olarak saptanm. t.r. Hem irelerin çal. t.klar. birimlere ve yo/un bak.m ünitesindeki deneyim süresine göre ele tirel dü ünme e/ilimi ve alt ölçek puanlar. aras.nda istatistiksel olarak anlaml. bir fark saptanmam. t.r (p>0.05). Hem irelerin yo/un bak.mla ilgili sertifika sahibi olma durumu ile toplam ele tirel dü ünme e/ilimi ve do/ruyu arama, aç.k fikirlilik, kendine güven alt ölçek puan ortalamalar. aras.nda istatistiksel olarak anlaml. bir fark bulunmu tur (p<0.05). Hem irelerin yo/un bak.m kursuna kat.lma durumu ile toplam ele tirel dü ünme e/ilimi ve aç.k fikirlilik ile kendine güven alt ölçeklerinden anlaml. olarak daha yüksek puan ald./. saptanm. t.r (p<0.05).
Sonuç: Yo/un bak.m hem irelerinde ele tirel dü ünme
e/ilim puanlar.n.n dü ük düzeyde oldu/u ancak yo/un bak.m alan.na yönelik e/itim alma durumunun hem irelerde ele tirel dü ünme e/ilimini olumlu yönde etkiledi/i saptanm. t.r. Bu do/rultuda, yo/un bak.m hem irelerinin ele tirel dü ünmelerine f.rsat sa/layacak hem kurumsal hem de kurum d. . e/itim olanaklar.n.n sa/lanmas., hem irelerin kat.l.mlar.n.n desteklenmesi ve ele tirel bak. aç.s. kazanmalar.n.n sa/lanmas. önerilebilir.
Anahtar Kelimeler: Ele tirel dü ünme e/ilimi, yo/un
bak.m hem ireleri.
ABSTRACT
A Survey of the Factors Effect0ng The Critical Thinking Dispositions Of Intensive Care Nurses
Purpose: This study is carried out in order to
determine the critical thinking d.spos.t.ons of the nurses working for the intensive care units and to determine the factors effecting these levels.
Method: The sample of this research is built up by the
114 nurses working for Internal and Surgical Intensive Care Units in a university hospital. Data were collected by using a description form including socio-demographic characteristics of the participants and by using California Critical Thinking Disposition nventory (CCTDI) in October-December, 2006. Data were evaluated in a computer environment by Kruskal-Wallis Test, Independent-Samples T Test, Mann Whitney U Test and Pearson’s Correlation Test.
Findings: It is determined that 71.9% of the
respondent nurses was from surgical intensive care unit, 28.1% was from internal intensive care unit, 50.9% was worked 2-5 years in intensive care unit, 22.8% had the certificate of intensive care. Total critical thinking disposition point of the respondents was 191.01±30.141. There was no difference between the total scores critical thinking dispositions and sub-scale scores in terms of the units nurses working and in terms of their experience period (p>0.05). There was a statistically meaningful difference between the total scores critical thinking dispositions and sub-scale scores of truth-seeking, open-mindedness, self-confidence in terms of the nurses having the certificate of intensive care unit (p<0.05).
Conclusion: It was assigned that critical thinking
disposition scores of the intensive care nurses are low and taking education about dimension of intensive care has been affected thwe cirtical thinking disposition positively. It can be recommended that both institutional and external activities which would give the nurses a chance of critical thinking should be developed and the nurses should be provided a critical way of thinking by encouraging them to participate.
Key Words: Critical thinking dispositions, intensive
care nurses.
* “New Focus to European Clinical Nursing” konulu II.Uluslararas. Hem irelik Konferans.nda poster bildiri olarak sunulmu tur. ** Doç.Dr., Ege Üniversitesi Hem irelik Yüksekokulu, zmir
*** Prof.Dr., Ege Üniversitesi Hem irelik Yüksekokulu, zmir **** Ar .Gör., Ege Üniversitesi Hem irelik Yüksekokulu, zmir
G R
Günümüzde geli en teknoloji ve artan bilgi üretimi, hem irenin güvenli bak.m verebilmesi için gerekli beceriler ile donan.ml. olmas.n. zorunlu hale getirmi tir. Hem irenin toplumun sa/l.k gereksinimlerine yan.t verebilmesi için; geli melere ve yeniliklere kolayl.kla uyum sa/layabilmesi, bilgiyi aramas., sorgulamas., ele tirel dü ünebilmesi, sorunlara çözüm getirebilmesi dolay.s.yla yarat.c. dü ünceler üretebilmesi bunun yan.nda dünyadaki di/er meslekta lar. ile her türlü ileti imi kurabilmesi ve entellektüel geli imlerini sürdürerek toplumsal duyarl.l./a sahip olmas. için gerekmektedir. Dolay.s.yla hem ireler, özelde ça/da insan ve genelde hem ireli/in evrensel niteliklerini kazanm. olmal.d.r (Dirime e ve Dicle 2006; Kaya 2007; Özer 2002; Kaya 1998). Bu niteliklerin yan. s.ra, özellikle uygulama alanlar.nda h.zl. ve do/ru kararlar.n al.nmas.yla kar . kar .ya olan hem irelik mesle/inde, ele tirel dü ünme gücüne sahip olarak ak.lc. kararlar.n al.nmas. da bir zorunluluktur (Kaya 1998). Bilindi/i gibi; ak.lc. kararlar.n al.nmas., mesleki geli imin devam ettirilmesi ve alternatif yakla .mlar.n belirlenmesi ele tirel dü ünmeyle gerçekle tirilir (Özer 2002). Nitekim, bu yakla .mla ulusal ve uluslararas. hem irelik kurulu lar. hem irelikte ele tirel dü ünmeyi anahtar bir beceri olarak ele almakta, akreditasyon kurumlar. e/itim programlar.nda ele tirel dü ünmenin yer almas. gerekti/ini ifade ederek mesleki de/erlendirme kriterleri aras.na yerle tirmektedir (Kaya 2007; Kaya 1997).
Ele tirel dü ünme; karar verme sürecini etkileyen önemli bir özellik olarak dü ünüldü/ünde, profesyonel sa/l.k ekibi üyelerinden, farkl. bilgileri yorumlama ve kullanma becerisi yaratmalar., rasyonel karar verme yöntemlerini seçmeleri beklenmektedir. Hem irelikte karar verme sürecinde; mesleki temel bilgi, hem irelik deneyimi, ele tirel dü ünme yeterli/i, ele tirel dü ünme için gerekli olan tutumlar ve ele tirel dü ünme standartlar.n.n önemli oldu/u bilinmektedir. Çünkü bak.m.n yönetiminde hem ireler, bireyin problemini de/erlendirip elde etti/i kan.tlara dayal. karar vermede ve uygulamalar. de/erlendirmede “ele tirel dü ünme e/ilim ve becerilerini” kullanmak zorundad.r (Dirime e ve Dicle 2006). Bu nedenle ço/u zaman birden çok seçene/i birlikte dü ünmek ve h.zl. kararlar vermek zorunda olan hem ireler için ele tirel dü ünme büyük önem ta .maktad.r (Özer 2002).
Bilindi/i gibi yo/un bak.m üniteleri, fiziki durumu a/.r olan hastalar.n izlenerek, ya am fonksiyonlar.n.n
desteklendi/i, bak.m ekibi taraf.ndan özel tedavi yöntemlerinin uyguland./. en karma .k biyomedikal cihazlar.n bulundu/u çok dikkat gerektiren bölümlerdir (Akansel 2004; Khorshid ve Demir 2006). Bu nedenle, yo/un bak.m üniteleri; hasta ya am.n.n tehdit alt.nda oldu/u durumlarda, h.zl. ve do/ru kararlar.n al.nmas.n. gerektiren bir ortamd.r. Dolay.s.yla bu ortamda çal. an ekip üyeleri ve özellikle de hem ireler h.zl. ve do/ru karar verme sorumlulu/u üstlenmi lerdir (Kaya 1998).
Yo/un bak.m hem irelerinin mesleki donan.m.na ili kin kabul edilen Madrid Deklerasyon’unda (1993); kritik durumdaki hastalar.n bak.m.n. sa/layan ekibin içinde hem irenin özel bir rolü oldu/u belirtilmi tir (Bad.r 2004). Nitekim, yo/un bak.m ünitelerinde çal. an hem ireler, hastan.n durumunda ortaya ç.kan de/i iklikleri ilk saptayan, acil durumlarda ekip içinde h.zl. ve ani karar almas. gereken profesyonel meslek üyesi olarak karma .k ve beklenmedik bir anda ortaya ç.kan sorunlar ile kar . kar .yad.r. Yo/un bak.m ünitelerinde çal. an hem irelerin, hem irelikle ilgili di/er bilgilerin yan. s.ra, bilime özgü bilgiye temellenen ele tirel dü ünme gücünü kullanarak do/ru kararlar vermeleri hastan.n ya am.n.n sürdürülmesinde kritik bir ö/edir (Enç 1993; Enç 1991; Kaya 1998, Kataoka-Yahiro ve Saylor 1994). Bu nedenle ele tirel dü ünme, özellikle kompleks hasta bak.m.n.n uyguland./. yo/un bak.m ortamlar.nda, hem irelerin hasta bak.m.nda yeterli bir ekilde fonksiyon gösterebilmelerinde önemli rol oynamaktad.r (Hicks ve ark. 2003; Howenstein ve ark. 1996).
lgili literatür incelendi/inde, dünyada hem irelerin ele tirel dü ünme e/ilim ve becerilerini inceleyen birçok çal. man.n bulundu/u (Girot 2000; Hawley 1998; Martin 1998; Rodriquez 2000; Shin 1998; Walsh ve Hardy 1999) fakat özel bir alan olan yo/un bak.m ünitesinde çal. an hem irelerin ele tirel dü ünme e/ilim ve becerilerini inceleyen çal. malar.n s.n.rl. oldu/u görülmektedir (Hicks ve ark. 2003).
Ülkemizde de hem irelerin ele tirel dü ünme e/ilim ve becerilerini inceleyen çal. malar oldukça s.n.rl.d.r (Arslan ve ark. 2007; Dirime e ve Dicle 2006; K.ran al ve ark. 2006) Yap.lan bu çal. malarda hem irelerin ele tirel dü ünme e/ilim ve becerilerinin dü ük ve orta düzeyde oldu/u bildirilmi tir. Ancak ülkemizde özellikle yo/un bak.m hem irelerinin ele tirel dü ünme e/ilimini inceleyen herhangi bir çal. maya rastlan.lmam. t.r. Bu nedenle bu konuda çal. ma
yap.lmas.na gereksinim duyulmu tur. Ara t.rman.n bu gereksinime yan.t verece/i ve ilgili literatüre katk. sa/layaca/. dü ünülmektedir.
Bu bilgiler do/rultusunda, planlanan ve yürütülen ara t.rma; yo/un bak.m ünitelerinde çal. an hem irelerin ele tirel dü ünme e/ilimlerini ve bu e/ilimi etkileyen etmenlerin incelenmesi amac. ile yap.lm. t.r.
GEREÇ ve YÖNTEM Evren ve Örneklem
Tan.mlay.c. olarak planlanan ara t.rman.n evrenini, bir e/itim hastanesinde; Anestezi ve Reanimasyon, Dahiliye, Cerrahi, Nöroloji, Nöro irürji, Gö/üs Kalp Damar ve Kardiyoloji Yo/un Bak.m Ünitelerinde çal. an toplam 163 yo/un bak.m hem iresi olu turmu tur. Ara t.rmada örneklem seçimine gidilmemi , tüm evrene ula .lmas. hedeflenmi tir. Ancak, 49 hem ireye izin ile rapor durumu ve çal. maya kat.lmada isteksizlik gibi nedenlerle ula .lamad./.ndan toplam 114 hem irenin verileri de/erlendirmeye al.nm. t.r. Yan.tlama oran. % 68’dir.
Veri Toplama Araçlar0
Ara t.rman.n verileri, Ekim-Aral.k 2006 tarihleri aras.nda hem irelerin sosyo-demografik özelliklerine ili kin toplam 13 sorudan olu an tan.t.c. bilgi formu ve Kalifornia Ele tirel Dü ünme E/ilimi Ölçe/i (KEDEÖ) kullan.larak toplanm. t.r. Bu ölçek; 1990 y.l.nda Amerikan Felsefe Derne/i’nin yürüttü/ü Delphi projesinde, ele tirel dü ünme düzeyini de/erlendirmek amac.yla geli tirilmi tir. Ölçe/in Türkçe geçerlik ve güvenirlik çal. mas. Kökdemir (2003) taraf.ndan yap.lm. olup, 51 madde ve do/ruyu arama, aç.k fikirlilik, analitik, sistematiklik, kendine güven, merakl.l.k olmak üzere toplam alt. alt ölçekten olu maktad.r. Ölçe/in toplam Cronbach alfa kat say.s. 0.88, ve alt ölçekler için s.ras. ile do/ruyu arama: 0.61, aç.k fikirlilik: 0.75, analitiklik: 0.75, sistematiklik: 0.63, kendine güven: 0.77 ve merakl.l.k: 0.78 olarak bulunmu tur. Çal. mam.zda da örneklem grubu için KEDEÖ’nün toplam Cronbach alfa kat say.s. 0.92 olup, alt ölçeklerinin 0.53-0.85 aras.nda de/i ti/i saptanm. t.r.
Ölçek, 6’l. Likert tipinde olup “hiç kat.lm.yorum ifadesine:1”, “kat.lm.yorum ifadesine:2”, “k.smen kat.lm.yorum ifadesine:3”,“k.smen kat.l.yorum ifadesine:4”, “kat.l.yorum ifadesine:5”,“tamamen kat.l.yorum ifadesine:6” puan verilerek
de/erlendirilmektedir. Ölçekten al.nan toplam 239 ve alt. puan dü ük, 240-299 aras. puan orta, 300 ve üstü puan yüksek ele tirel dü ünme e/ilimini göstermektedir (Kökdemir 2003).
Ara8t0rman0n De9i8kenleri
Ba/.ml. De/i keni: Hem irelerin ele tirel dü ünme e/ilim puanlar. ve alt ölçek puanlar..
Ba/.ms.z De/i kenleri: Hem irelerin ya ., medeni durumu, karde say.s., anne-baba ö/renim durumu, ya an.lan yer, gelir durumu, hem irelerin yo/un bak.m ünitesinde çal. ma süresi, çal. t.klar. birim, yo/un bak.m hem ireli/ine yönelik hizmet içi e/itim alma durumu ve yo/un bak.m hem ireli/ine yönelik sertifika sahibi olma durumu,
Verilerin De9erlendirilmesi
Ara t.rman.n verilerinin de/erlendirilmesi, SPSS 11.0 program.nda, yüzdelik hesaplamas., Kruskal-Wallis Testi, Independent-Samples T Testi, Mann Whitney U Testi ve Pearson’s Korelasyon Testi kullan.larak yap.lm. t.r.
Ara8t0rman0n Etik lkeleri
Ara t.rman.n yap.lmas. için Hem irelik Yüksekokulu Etik Kurul’undan onay al.nd.ktan sonra ilgili kurumdan yaz.l. onay, çal. man.n uygulanmas. s.ras.nda da ara t.rmaya kat.lan hem irelere amac. ve içeri/i hakk.nda bilgi verilerek, kat.l.mlar. için sözel onay al.nm. t.r.
BULGULAR
Ara t.rmaya kat.lan hem irelerin ya ortalamas.n.n 26.12±3.01, %65.8’inin bekar, %64.9’unun gelirinin giderine e it oldu/u, %60.5’inin en uzun süre bir il merkezinde ya ad./., %8.8’inin sa/l.k meslek lisesi, %91.2’sinin lisans mezunu oldu/u belirlenmi tir. Hem irelerin %60.5’inin annesi ilkö/retim, %27.2’sinin babas. lise mezunu, %37.7’sinin iki karde e sahip oldu/u saptanm. t.r.
Hem irelerin mesleki özelliklere göre da/.l.m. incelendi/inde; %28.1’i dahili yo/un bak.m biriminde, %71.9’u ise cerrahi yo/un bak.m biriminde çal. maktad.r. Hem irelerin, %32.5’inin bir y.ldan az, %50.9’unun 2-5y.ld.r yo/un bak.m ünitesinde çal. t./., %29.8’inin yo/un bak.m hem ireli/ine yönelik hizmet içi e/itime kat.ld./., %22.4’ünün ise yo/un bak.m hem ireli/i sertifikas. sahibi oldu/u belirlenmi tir.
Grafik 1’de, hem irelerin ele tirel dü ünme e/ilimi ve alt ölçek puan ortalamalar. verilmi tir. Hem irelerin ele tirel dü ünme e/ilimi toplam puan. 191.01 ± 30.14 olarak saptanm. t.r. Hem irelerin ele tirel dü ünme e/ilimi alt ölçek puan ortalamalar. incelendi/inde; alt ölçekler için s.ras. ile analitik: 45.54±7.46, aç.k fikirlilik: 34.22±7.21, merakl.l.k: 29.63±6.27, kendine güven: 22.46±5.20, do/ruyu arama: 21.07±4.63, sistematiklik: 17.79±3.59 olarak bulunmu tur.
Çal. mam.zda, hem irelerin ya ortalamas. ile toplam ele tirel dü ünme e/ilimi ve alt ölçek puan
ortalamalar. aras.nda anlaml. bir ili ki olmad./. belirlenmi tir (r:0.056 p>0.05).
Yo/un bak.m hem irelerinin çal. t.klar. birimlere göre ele tirel dü ünme e/ilimi puanlar. incelendi/inde; dahili birimlerde çal. anlar.n ele tirel dü ünme e/ilim puan. 187.21± 30.33, cerrahi birimlerde çal. anlar.n ise 192.50 ± 30.12 olarak bulunmu tur. Dahili ve cerrahi yo/un bak.m birimlerinde çal. an hem irelerin toplam ele tirel dü ünme e/ilim puanlar. ve tüm alt ölçeklerden ald.klar. puan ortalamalar. aras.ndaki fark.n istatistiksel olarak anlaml. olmad./. belirlenmi tir (p>0.05).
Tablo 1. Hem irelerin Yo/un Bak.m Ünitesinde Çal. ma Süresine Göre Ele tirel Dü ünme E/ilimi ve Alt Ölçek Puan Ortalamalar.n.n
Kar .la t.r.lmas.
KEDEÖ ve Alt Ölçekler 0-1 y0l n:37 X Sd 2-5 y0l n: 58 X Sd 6 y0l ve üzeri n:19 X Sd *KW p Aç.k Fikirlilik 34.02 ± 8.61 34.72 ± 6.27 33.08 ± 7.15 0.694 0.70 Analitiklik 44.86 ± 9.97 46.50 ± 5.21 44.53 ± 7.79 0.326 0.85 Merakl.l.k 28.89 ± 7.40 30.56 ± 5.52 28.23 ± 5.87 2.181 0.33 Kendine Güven 22.10 ± 6.10 22.67 ± 4.44 22.54 ± 5.72 0.079 0.96 Do/ruyu Arama 19.97 ± 5.31 21.54 ± 3.92 21.81 ± 5.08 1.958 0.37 Sistematiklik 17.03 ± 4.25 18.32 ± 3.25 17.65 ± 3.05 2.161 0.33 Toplam Puan 186.70 ± 39.35 194.56 ± 21.64 188.57 ± 30.14 0.493 0.78 *Kruskal-Wallis Testi.
1
analitiklik aç k fikirlilik merakl l k kendine güven do ruyu arama sistematiklik0
10
20
30
40
50
Grafik 1: Yo un Bak m Hem irelerinin Ele tirel Dü ünme E ilimi Alt Ölçek Puan Ortalamalar n n Da l m analitiklik aç k fikirlilik merakl l k kendine güven do ruyu arama sistematiklik
Hem irelerin, yo/un bak.m ünitesinde çal. ma süresine göre ele tirel dü ünme e/ilim puan ortalamalar. Tablo 1’de verilmi tir. Tablo incelendi/inde; 0-1 y.l çal. ma süresine sahip olan hem irelerin ele tirel dü ünme e/ilim puan ortalamas. 186.70±39.35, 2-5 y.l çal. ma süresine sahip hem irelerin puan ortalamas. 194.56±21.64, 6 y.l ve üzeri çal. ma süresine sahip hem irelerin ele tirel dü ünme e/ilim puan ortalamas. ise 188.57±30.14 olarak saptanm. t.r. Hem irelerin, yo/un bak.m ünitesinde çal. ma süresine göre ele tirel
dü ünme e/ilim puan ortalamalar. aras.nda istatistiksel olarak anlaml. bir fark olmad./. belirlenmi tir (p>0.05).
Yo/un bak.m ünitesinde, çal. ma süresine göre alt ölçeklerden al.nan puan ortalamalar.n.n da/.l.m. incelendi/inde; 2-5 y.l yo/un bak.m hem ireli/i deneyimi olanlar.n 0-1 y.l ve 6 y.l ve üzeri deneyim süresi olanlara göre tüm alt ölçeklerden yüksek puan alm. olmalar.na kar .n, bu fark.n istatistiksel olarak anlaml. olmad./. belirlenmi tir (p>0.05, Tablo 1).
Tablo 2. Hem irelerin Yo/un Bak.mla lgili Sertifika Sahibi Olma Durumuna Göre Ele tirel Dü ünme E/ilimi ve Alt Ölçek Puan
Ortalamalar.n.n Kar .la t.r.lmas.
KEDEÖ ve Alt Ölçekler Sertifika Sahibi Olan (n:26) X SD Sertifika Sahibi Olmayan (n: 88) X SD *U p Aç.k Fikirlilik 39.09 ± 4.88 32.78 ± 7.17 509.000 **0.00 Analitiklik 45.91 ± 4.98 45.43 ± 8.07 1106.000 0.79 Merakl.l.k 30.57 ± 3.05 29.35 ± 6.93 1093.000 0.73 Kendine Güven 24.80 ± 3.83 21.78 ± 5.37 808.000 **0.02 Do/ruyu Arama 22.73 ± 3.69 20.59 ± 4.78 839.000 **0.03 Sistematiklik 18.57 ± 2.97 17.56 ± 3.74 1021.000 0.40 Toplam Puan 203.11 ± 17.43 187.44 ± 32.18 829.000 **0.03 *Mann Whitney U Testi , **p<0.05
Tablo 2’de yo/un bak.mla ilgili sertifika sahibi olma durumuna göre ele tirel dü ünme e/ilimi puan ortalamalar. gösterilmi tir. Yo/un bak.mla ilgili sertifika sahibi olan hem irelerin toplam ele tirel dü ünme e/ilim puan ortalamas. 203.11±17.43, sertifika sahibi olmayan hem irelerin toplam ele tirel dü ünme e/ilim puan ortalamas. ise 187.44 ± 32.18 olarak saptanm. t.r. Yo/un bak.mla ilgili sertifika sahibi olan hem irelerin, sertifika sahibi olmayan hem irelere göre toplam
ele tirel dü ünme e/ilimi puan.n.n anlaml. olarak daha yüksek oldu/u belirlenmi tir (p<0.05). Hem irelerin, yo/un bak.mla ilgili sertifika sahibi olma durumuna göre alt ölçeklerden al.nan puanlar incelendi/inde; sertifika sahibi olan hem irelerin, sertifika sahibi olmayan hem irelere göre aç.k fikirlilik, kendine güven ve do/ruyu arama alt ölçeklerinden anlaml. olarak daha yüksek puan ald./. saptanm. t.r (p<0.05 Tablo 2).
Tablo 3. Hem irelerin Yo/un Bak.m Hem ireli/ine Yönelik Hizmet çi E/itime Kat.lma Durumuna Göre Ele tirel Dü ünme E/ilimi ve
Alt Ölçek Puan Ortalamalar.n.n Kar .la t.r.lmas.
KEDEÖ ve Alt Ölçekler
Hizmet çi E9itime Kat0lan (n:34) X SD
Hizmet çi E9itime Kat0lmayan (n: 80) X SD *t p Aç.k Fikirlilik 37.24 ± 5.24 32.94 ± 7.57 3.013 **0.03 Analitiklik 47.01 ± 4.75 44.9 ± 8.30 1.702 0.09 Merakl.l.k 30.88 ± 3.57 29.10 ± 7.06 1.778 0.78 Kendine Güven 24.40 ± 4.07 21.64 ± 5,43 2.980 **0.04 Do/ruyu Arama 22.24 ± 3.42 20.58 ± 5.00 2.054 0.07 Sistematiklik 18.38 ± 3.05 17.54 ± 3.79 1.144 0.25 Toplam Puan 201.61± 18.47 186.51 ± 32.98 2.504 **0.01 * ndependent Samples t Testi , **p<0.05
Hem irelerin sertifika programlar. d. .nda yo/un bak.m hem ireli/ine yönelik hizmet içi e/itime kat.lma durumuna göre toplam ele tirel dü ünme e/ilimi puanlar. ve alt ölçek puan ortalamalar.n.n da/.l.m. Tablo 3’de gösterilmi tir. Yo/un bak.m hem ireli/ine yönelik hizmet içi e/itime kat.lan hem irelerin toplam ele tirel dü ünme e/ilim puan ortalamas. 201.61±18.47, hizmet içi e/itime kat.lan hem irelerin toplam ele tirel dü ünme e/ilim puan ortalamas. ise 186.51±32.98 olarak saptanm. olup; guruplar aras.ndaki fark.n istatistiksel olarak anlaml. oldu/u belirlenmi tir (p<0.05 Tablo 3).
Hem irelerin yo/un bak.m hem ireli/ine yönelik hizmet içi e/itime kat.lma durumuna göre alt ölçeklerden ald.klar. puan ortalamalar. incelendi/inde; hizmet içi e/itime kat.lan hem irelerin, hizmet içi e/itime kat.lmayan hem irelere göre aç.k fikirlilik ve kendine güven alt ölçeklerinden anlaml. olarak daha yüksek puan ald./. saptanm. t.r (p<0.05 Tablo 3).
Ara t.rma kapsam.na al.nan hem irelerin medeni durum, anne-baba ö/renim durumu, karde say.s., gelir düzeyi ve ya an.lan yer gibi baz. de/i kenlere göre ele tirel dü ünme e/ilimi puanlar. aras.nda istatistiksel olarak anlaml. bir fark olmad./. saptanm. t.r (p>0.05).
TARTI MA
Ülkemizde hem irelik hizmetleri çe itli e/itim düzeylerine sahip hem ireler taraf.ndan ve ço/unlukla geleneksel olarak hekime ba/.ml. bir sa/l.k sistemi içinde yürütülmektedir. Ancak hem irelik bak.m.n.n güçlenmesi için; hem irelerin ba/.ml. fonksiyonlar.ndan çok ba/.ms.z fonksiyonlar.n. ön plana ç.karmalar., ele tirel dü ünerek karar verme ve sorun çözme gibi becerilerini geli tirmeleri gerekmektedir (Kelleci ve Gölba . 2006, Birol 2004). Bu ba/lamda, özellikle yo/un bak.m ünitelerinde çal. an hem irelerin mesleki bilgilerinin yan. s.ra, bilime özgü bilgiye temellenen ele tirel dü ünme gücünü kullanarak hasta için en do/ru karar. vermesi önemlidir. Bu bilgiler do/rultusunda planlanan çal. mam.zda, yo/un bak.m hem irelerinin ele tirel dü ünme e/ilimi puan ortalamalar.n.n dü ük düzeyde oldu/u görülmektedir. Ülkemizde yo/un bak.m hem irelerinin ele tirel dü ünme e/ilimini inceleyen çal. ma bulunmamakla birlikte, genel hem ire gruplar.nda yap.lan çal. malar.n sonuçlar. incelendi/inde; farkl. bulgular.n elde edildi/i görülmektedir. Çal. mam.zla benzer ekilde, K.ran al ve arkada lar. (2006) (198.57±15.61) ile Arslan ve arkada lar. (2007) (200.08±21.95) genel hem ire gruplar.nda yapt.klar. çal. malarda, hem irelerin ele tirel
dü ünme e/ilim puanlar.n.n dü ük düzeyde oldu/unu bildirmi lerdir. Yine Enç (1991), koroner yo/un bak.m ünitelerinde çal. makta olan hem irelerin kritik durumlarda öncelikleri belirleyerek hemen karar veremediklerini ve verdikleri kararlar.nda da gerekçelerini aç.klayamad.klar.n. belirtmektedir. Bunun yan. s.ra, Dirime e ve Dicle (2006) Dokuz Eylül Üniversitesi T.p Fakültesi Hastanesi’nde 143 lisans mezunu hem ire ile yapt.klar. çal. mada, hem irelerin ele tirel dü ünme e/ilim puanlar.n.n (261.1±23.4) orta düzeyde oldu/unu bildirmi tir. Bu çal. malar.n sonuçlar. aras.ndaki farkl.l./.n kurumlardaki hem irelik hizmetlerinin i leyi inden ve yönetiminden kaynaklanm. olabilece/i dü ünülmektedir.
Hicks ve arkada lar. (2003) yo/un bak.m hem irelerinin ele tirel dü ünme e/ilim puanlar.n.n (295.4±19.9) orta düzeyde oldu/unu belirtmi lerdir. Yine Kalifornia Ele tirel Dü ünme E/ilimi Ölçe/i (KEDEÖ) kullan.larak yurtd. .nda yap.lan baz. çal. malar incelendi/inde, hem irelerin ele tirel dü ünme e/ilim puanlar.n.n orta düzeyde oldu/u bildirilmektedir (Rodriquez 2000, Walsh ve Hardy 1999).
Gerek dünyada ve ülkemizde, gerekse bizim çal. mam.z.n da sonuçlar.nda görüldü/ü gibi, hem irelerin ele tirel dü ünme e/ilim puanlar.n.n istenilen düzeyde olmamas.n.n; e/itim sistemindeki farkl.l.klar, i yo/unlu/u, kurumun i leyi i, rutini yerine getirme beklentisi, i doyumsuzlu/u, ele tirel dü ünmeyi destekleyici ve uyar.c. yönetimsel yakla .mlar.n s.n.rl. olmas. ile ilgili olabilece/i dü ünülmektedir. Di/er taraftan hem irelerin bireysel farkl.l.klar., hem irelik sürecini etkin kullanamama/kullanmamalar., ele tirel dü ünme gibi entelektüel becerileri kullanmak yerine daha çok ba/.ml. hem irelik i levlerini yerine getirmelerinin beklenmesi, dü ünsel geli im gösterememe ve farkl. bak. aç.lar. geli tirememe gibi faktörler de say.labilir (Dirime e ve Dicle 2006, Kelleci ve Gölba . 2004).
Dünyada ve ülkemizde hem irelik literatüründe özellikle de yo/un bak.m, acil servis gibi farkl. uygulama alanlar.nda çal. an hem irelere özgü ele tirel dü ünme becerisi ve e/ilimlerini belirlemeye yönelik çal. ma say.s. s.n.rl.d.r (Dirime e ve Dicle 2006, Hicks ve ark. 2003). Oysa, özellikle yo/un bak.m ünitelerinde çal. an hem irelerin ele tirel dü ünme gücünü kullanarak do/ru kararlar vermeleri, hastan.n ya am.n.n sürdürülmesinde hayati bir öneme sahiptir. Dolay.s.yla çal. ma sonuçlar.na bak.ld./.nda; hem irelik bak.m uygulamalar.nda, 21. yüzy.lda profesyonel özelliklerden
olan ele tirel dü ünme ve karar verme becerilerinin geli tirilmesine gereksinim oldu/u aç.kt.r.
Dahili (187.21±30.33) ve cerrahi (192.50±30.12) yo/un bak.m birimlerinde çal. an hem irelerin toplam ele tirel ele tirel dü ünme e/ilim puanlar. ve tüm ölçeklerden ald.klar. puan ortalamalar. aras.ndaki fark.n istatistiksel olarak anlaml. olmad./. saptanm. t.r (p>0.05). Arslan ve arkada lar. (2007), Dirime e ve Dicle (2006), Howenstein (1996) ve Hawley (1998) bu çal. ma sonuçlar.na benzer ekilde; hem irelerin çal. t.klar. uzmanl.k alanlar.na göre, ele tirel dü ünme e/ilimlerinde anlaml. bir fark olmad./.n. bildirmi lerdir. Bu bulgular, uzmanl.k alanlar. farkl. da olsa yo/un bak.m ünitelerinin benzer ortamlar olduklar.n. dü ündürmektedir.
Çal. mam.zda, hem irelerin ya lar.na göre toplam ele tirel dü ünme e/ilimi ve alt ölçek puan ortalamalar. aras.nda anlaml. bir ili ki olmad./. belirlenmi tir (r:0.056 p>0.05). Çal. mam.zla benzer ekilde, Howenstein ve arkada lar. (1996), Dirime e ve Dicle (2006), Arslan ve arkada lar. (2007) taraf.ndan yap.lan çal. malarda, hem irelerin ele tirel dü ünme e/ilim puanlar. ile ya lar. aras.nda anlaml. bir ili ki olmad./. bildirilmi tir. Oysa, Rodriguez (2000) çal. mas.nda, hem irelerin ya lar.na göre ele tirel dü ünme e/ilimi toplam puanlar. ve alt ölçeklerden aç.k fikirlilik ile analitiklik aras.nda anlaml. bir ili ki oldu/unu saptam. t.r. Martin (1998) DE çal. mas.nda, hem irelerde ya .n artmas. ile birlikte, ele tirel dü ünmenin ve karar vermenin de artt./.n. belirtmi tir.
Ele tirel dü ünme; analiz etme, sonuç ç.karma ve de/erlendirme gibi kognitif yetenekler yoluyla karar verme süreçlerini geli tiren bir beceridir. Dolay.s. ile, ele tirel dü ünme e/ilimi ve becerisi daha yüksek olan deneyimli hem irelerin, daha iyi klinik kararlar almas. beklenmektedir (Facione ve ark. 1994, Brooks ve Shepherd 1992). Kataoka-Yahiro ve Saylor (1994) hem irelik kararlar. için geli tirdikleri ele tirel dü ünme modelinde; hem irelerin klinik deneyimlerinin ele tirel dü ünme becerilerini geli tirebilmeleri için gerekli oldu/unu vurgulamaktad.r. Nitekim, hem irelerin deneyim y.l.n.n artmas. ile birlikte; olas. sorunlar. mant.kl. tan.mlamaya ba lamas., olas. sonuçlar. beklemesi, nedenleri de/erlendirmesi ve kan.tlar. kullanmas., analitik dü ünme becerilerinin artmas., çal. ma ve genel merakl.l.k düzeyinde farkl. eyler ö/renmeyi istemesi gibi özellikler art. göstermektedir. Deneyimli hem ire, daha farkl. bilgiler edinmek ve standart olmayan durumlarda birçok alternatifi
ö/renmek isteyebilir (Kataoka-Yahiro ve Saylor 1994). Benner geli tirdi/i teoride; bilgi ve deneyimini kullanan hem irenin ele tirel dü ünmesinin geli ece/ini, böylece do/ru ve objektif kararlar alabilece/ini belirtmektedir (Erdem 2001, Benner 1983). Ancak bizim çal. mam.zda hem irelerin, yo/un bak.m ünitesinde çal. ma süresine göre ele tirel dü ünme e/ilim puan ortalamalar. ve alt ölçek puan ortalamalar. aras.nda istatistiksel olarak anlaml. bir fark olmad./. görülmektedir (p>0.05 Tablo 1). Bu durumun, çal. man.n örneklem gurubunu olu turan hem irelerin genç (ya ortalamas.: 26.12±3.01) ve deneyimsiz (çal. ma y.l. ortalamas.: 3.7±2.08) olmalar. ile ilgili oldu/u dü ünülebilir. Ara t.rmam.zda, 6 y.l ve üzeri deneyimi olan hem irelerin oran. (%16.7) oldukça dü üktür.
Yap.lan çal. malarda; uzman hem irelerin klinik deneyimi olmayan hem irelere göre daha iyi düzeyde ele tirel dü ünebildikleri ve daha do/ru kararlar verebildikleri (Girot 2000, Shin 1998, Martin 1998), mesleki deneyim y.l. artt.kça daha fazla analitik dü ünmeye e/ilimli olduklar. belirtilmi tir (Hawley 1998). Ancak, baz. ara t.rma bulgular. bu iddiay. desteklememekte ve klinik deneyimin hem irelerin ele tirel dü ünme düzeyini etkilemedi/ini göstermektedir (Dirime e ve Dicle 2006, Hicks ve ark.2003, Hicks 2001, Rodriguez, 2000, Adams 1999). Yine Enç (1991), hem irelerin deneyim y.l.n.n, kritik durumlarda karar verme becerilerini etkilemedi/ini bildirmi tir. Bu sonuçlar, çal. mam.z.n sonuçlar. ile paralellik göstermektedir.
Çal. mam.zda, yo/un bak.mla ilgili sertifika sahibi olan hem irelerin, sertifika sahibi olmayan hem irelere göre toplam ele tirel dü ünme e/ilimi puan.n.n daha yüksek oldu/u belirlenmi tir (p<0.05 Tablo 2). Hem irelerin, yo/un bak.mla ilgili sertifika sahibi olma durumuna göre alt ölçeklerden ald.klar. puanlar incelendi/inde; sertifika sahibi olan hem irelerin, sertifika sahibi olmayan hem irelere göre aç.k fikirlilik, kendine güven ve do/ruyu arama alt ölçeklerinden anlaml. olarak daha yüksek puan ald./. saptanm. t.r (p<0.05 Tablo 2).
Bilindi/i gibi, yo/un bak.m üniteleri yüksek teknolojinin kullan.ld./. oldukça karma .k ünitelerdir. Bu karma .k yap.lanman.n yan. s.ra bilgi ve becerilerin sürekli yenilenmesini gerektiren çal. ma alanlar.d.r. Dolay.s.yla, bu ortamda 24 saat boyunca sürekli hasta ile birlikte olan yo/un bak.m hem ireleri, kritik hastalar.n bak.m gereksinimlerini kar .layabilmek, sürekli de/i en, geli en teknoloji ve tedavi yöntemlerine
uyum sa/layabilmek için özel bir e/itim almalar. ve bu e/itimin standardize edilmesi, yetkili kurumlardan onay alm. sertifika programlar.ndan geçmesi önemlidir (Bad.r, 2004). Çünkü, yo/un bak.m hem ireli/i çok özel e/itimleri, uygulamalar., ara t.rmalar. ve ara t.rma sonuçlar.ndan yararlanmay. gerekli k.lan bir hem irelik alan.d.r (Hatipo/lu, 2002). Nitekim, Madrid Deklerasyon’unda (1993), yo/un bak.m hem irelerinin hastalar ve toplumun gereksinimlerine etkin bir ekilde yan.t verebilmeleri için yeterli bilgi ve beceriye sahip olmalar., bilgi ve becerilerini yenilemeleri, bu ünitelerde her zaman en son bilgi ve becerilerle donat.lm. olmalar. gerekti/i bildirilmi tir. Yine sözü geçen bu raporda; yo/un bak.m ünitelerinde mutlaka özel sertifikasyon e/itiminden geçmi hem irelerin çal. mas. gerekti/i vurgulanmaktad.r (Bad.r 2004, Declaration of Madrid 1993).
Çal. mam.zdan elde edilen sonuçlar, bu bilgileri destekler nitelikte olup; sertifika sahibi olma durumunun yo/un bak.m hem irelerinin ele tirel dü ünme e/ilimi üzerine olumlu etkisi oldu/unu göstermektedir. Nitekim, Kataoka-Yahiro ve Saylor’un (1994) hem irelik kararlar. için geli tirdikleri ele tirel dü ünme modelinin birinci boyutunda; bilginin ele tirel dü ünmenin bir bile eni oldu/u ve hem irelik mesle/ine yönelik bilgi ile donanma durumunun ise hem irelerin de/i ik durumlarda kullanabilmesi için ele tirel dü ünme sürecini geli tirdi/i belirtilmektedir. Bunun yan. s.ra
çal. mam.zda, sertifika sahibi olan hem irelerin aç.k fikirlilik, kendine güven ve do/ruyu arama alt ölçek puanlar. sertifika sahibi olmayanlara göre anlaml. olarak yüksektir; bu sonuç da yo/un bak.m hem irelerinin, ele tirel dü ünme e/iliminin geli iminde sertifika programlar.n.n olumlu etkisini göstermektedir.
Ara t.rmam.zda, sertifika programlar. d. .nda yo/un bak.m hem ireli/ine yönelik hizmet içi e/itim alan hem irelerin toplam ele tirel dü ünme e/ilimi puanlar.n.n anlaml. olarak daha yüksek oldu/u görülmektedir. Hizmet içi e/itime kat.lan hem irelerin, kat.lmayan hem irelere göre aç.k fikirlilik ve kendine güven alt ölçeklerinden anlaml. olarak daha yüksek puan ald./. saptanm. t.r (p<0.05 Tablo 3).
Çal. mam.zda, örneklem grubu içinde hem irelerin yo/un bak.m hem ireli/i ile ilgili hizmet içi e/itime dü ük oranda (%29.8) kat.l.m. söz konusu olmas.na ra/men, bu e/itimlere kat.lanlar.n ele tirel dü ünme e/ilim puanlar. yüksektir. Ele tirel dü ünme modellerinden dü ünme süreçlerine dayal. modelde; bili sel fark.ndal.kla bireyin kendi dü ünce sürecini
bilmesi, kontrol etmesi ve sorumluluk almas.n.n önemli oldu/u aç.klanmaktad.r. Bili sel fark.ndal.k ayn. zamanda bireyin kendi dü ünme sürecini de/erlendirmesini, planlamas.n. ve düzenlemesini içermektedir (Kaya 1997). E/itim programlar.nda, bir çok uyaran.n olmas., bilgilerin güncelli/i ve bireyin akranlar. içinde kendini de/erlendirme f.rsat. bulmas., kat.l.mc.lar.n ele tirel dü ünmesine katk. sa/lamaktad.r (Dirime e ve Dicle 2006). Lemmer ve O’Riordan (1997), hem irelerin ve ö/renci hem irelerin ele tirel dü ünme becerilerinin artmas.nda e/itim, kurs ve seminer gibi programlar.n göz önünde bulundurulmas. gerekti/ini belirtmektedir. Bununla birlikte çal. mada, yo/un bak.m kursuna kat.lan hem irelerin aç.k fikirlilik ve kendine güven alt ölçek puanlar., hiç kursa kat.lmayan hem irelere göre anlaml. olarak yüksektir. Aç.k fikirlilik, ki inin farkl. yakla .mlara kar . ho görüsünü ve kendi hatalar.na kar . duyarl. olmas.n. ifade etmektedir. Do/ruyu arama ise alternatifleri ya da birbirinden farkl. dü ünceleri de/erlendirme e/ilimini ölçmektedir (Dirime e ve Dicle 2006, Kökdemir 2003). Çal. mam.zdan elde edilen bu sonuçlara göre; mesleki alana yönelik e/itimlere kat.lma durumunun ele tirel dü ünmenin bu boyutlar.na olumlu katk. sa/lad./. söylenebilir. Bununla birlikte, genel olarak incelendi/inde; yo/un bak.m hem ireli/ine yönelik sertifika ve hizmet içi e/itimlere kat.lan hem irelerin ele tirel dü ünme e/ilimi puanlar.n.n halen istenilen düzeyin alt.nda oldu/u (240 ve alt. puan düzeyinde/dü ük) görülmektedir.
Literatürde, ele tirel dü ünmenin bireysel ve çevresel etmenlerden de etkilenebilece/i belirtilmektedir. Dolay.s.yla, bireylerin ailesel ve çevresel özellikleri ele tirel dü ünme düzeyini etkileyebilmektedir (Dirime e ve Dicle 2006, Ak.no/lu 2003). Bu çal. mada ise hem irelerin medeni durum, anne-baba ö/renim durumu, karde say.s., gelir düzeyi ve ya an.lan yer gibi baz. tan.t.c. özelliklerine göre ele tirel dü ünme e/ilimi puanlar. aras.nda istatistiksel olarak anlaml. bir fark olmad./. saptanm. (p>0.05) olup, örneklemi olu turan hem irelerin bu özelliklerinin ele tirel dü ünme e/ilimini etkilemedi/ini göstermektedir.
SONUÇLAR ve ÖNER LER
Sonuç olarak; yo/un bak.m hem irelerinin ele tirel dü ünme e/ilim puanlar.n.n dü ük düzeyde oldu/u, yo/un bak.m alan.na yönelik e/itim alma durumunun hem irelerin ele tirel dü ünme e/ilimini
olumlu yönde etkilemesine ra/men, istenilen düzeyde olmad./. saptanm. t.r. Dolay.s.yla, h.zl. ve do/ru kararlar verme durumunda olan yo/un bak.m hem irelerinin, ele tirel dü ünme e/iliminin geli tirilmesine gereksinim vard.r.
Yo/un bak.m hem irelerinin ya ortalamas., çal. t.klar. yo/un bak.m birimi ve yo/un bak.mda hem ire olarak çal. ma süresinin ele tirel dü ünme e/ilimini etkilemedi/i, buna kar .n; yo/un bak.m ile ilgili sertifika sahibi olma, sertifika programlar. d. .nda yo/un bak.m ile ilgili hizmet içi e/itim alma durumunun ise ele tirel dü ünme e/ilimini etkiledi/i saptanm. t.r. Bunun yan.nda, hem irelerin medeni durum, anne-baba ö/renim durumu, karde say.s., gelir düzeyi ve ya an.lan yer gibi baz. tan.t.c. özelliklerinin ele tirel dü ünme e/ilimini etkilemedi/i belirlenmi tir.
Bu sonuçlar do/rultusunda; ele tirel dü ünüp, do/ru karar almas. hayati önem ta .yan yo/un bak.m hem irelerinin;
Ele tirel dü ünmelerine f.rsat sa/layacak kurumsal politikalar.n geli tirilmesi,
Gerek kurum içi ve gerek kurum d. . e/itim etkinliklerine kat.l.mlar. desteklenerek ele tirel bak. aç.s. kazanmalar.n.n sa/lanmas.,
Yo/un bak.m sertifika programlar.n.n düzenlenmesi,
Ö/rencilik y.llar.ndan ba layarak hem irelerin ele tirel dü ünmesini etkileyen etmenleri inceleyen kalitatif çal. malar.n yap.lmas. ve çözümlerin geli tirilmesi,
Ele tirel dü ünme e/ilimlerinin hasta bak.m.na etkisini inceleyen ileri çal. malar.n yap.lmas., Ele tirel dü ünme e/ilimini etkileyen etmenleri inceleyen daha geni örneklemleri ve farkl. sa/l.k kurumlar.n. kapsayan ara t.rmalar.n yap.lmas. önerilebilir.
KAYNAKLAR
Adams BL (1999) Nursing education for clinical thinking:an
integrative review, J Nurs Educ, 38:111-119.
Akansel N (2004) Gürültünün yo/un bak.mdaki hastalar
üzerine etkilerinin incelenmesi, Ege Üniversitesi Sa/l.k Bilimleri Enstitüsü Yay.nlanmam. Doktora Tezi, zmir.
Ak0no9lu (2003) Bir e/itim de/eri olarak ele tirel dü ünme,
De/erler E/itimi Dergisi,1(3):7-26.
Arslan GG, Demir Y, E8er ve ark. (2007) Hem irelerde
Ele tirel Dü ünme E/ilimini Etkileyen Etmenlerin ncelenmesi. 4.Uluslararas. & 11. Ulusal Hem irelik Kongresi Kongre Kitab., Ankara.
Bad0r A (2004) Uluslar aras. Öneriler I ./.nda Yo/un Bak.m
Hem ireli/i E/itiminin Türkiye’deki Durumu. Yo/un Bak.m Hem ireleri Dergisi;8(2):83-88.
Benner P (1983) From Beninner to Expert, Adv Nurs
Sci;14:13.
Birol L (2004) Hem irelik Süreci. Etki Matbaac.l.k Yay.nc.l.k.
6. Bask., Istanbul.
Brooks KL, Shepherd JM (1992) Professionalism versus
general thinking abilities of senior nursing students in four types of nursing curricula. J Prof Nurs, 8:87-95.
Decloration of Madrid on the preparation of critical care nurses (1993) Aust Crit Care;6:24.
Dirime8e E, Dicle A (2006) Hem irelerin ve Ö/renci
Hem irelerin Ele tirel Dü ünme E/ilimlerinin ncelenmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sa/l.k Bilimleri Enstitüsü Yay.nlanmam. Yükseklisans Tezi. zmir.
Enç N (1991) Koroner Yo/un Bak.m Ünitelerinde Çal. an
Hem irelerin Kritik Durumlarda Hemen Karar Verme levinin Analizi, Hem irelik Bülteni, 5(21):83-88.
Enç N (1993) Kritik Durumlarda Hemen Karar Verme,
Hem irelik Bülteni, 7(29):75-77.
Erdem Y (2001) Yüksekokul ve Sa/l.k Meslek Lisesi Mezunu
Hem irelerin Problem Çözme Becerileri. Yeni T.p Dergisi;Ocak,1:25-29.
Facione NC, Facione PA, Sanchez CA (1994) Critical
thinking dispositions as a measure of competent clinical judgement:the development of the California Critical Thinking Inventory. J. Nurs Educ, 33:345-350.
Girot EA (2000) Graduate nurses: critical thinkers or better decision makers?. Journal of Advanced Nursing, 31(2): 288 – 297.
Hawley DP (1998) The measurement of a critical thinking
disposition among practicing registered nurses, In partial Fulfillment of the Requirements fort he Degree of Doctor of Philosophy School of Nursing; New Mexico State Universty.
Hicks FD (2001) Critical thinking: toward a nursing science
perspektive, Nurs Sci Q, 14:14-21.
Hicks FD, Merritt SL, Elstein AS (2003) Critical thinking
and clinical decision making in critical care nursing: a pilot study, Heart and Lung,32:169-180.
Howenstein MA, Bilodeau K, Brogna MJ et al. (1996)
Factors associated with critical thinking among nurses, J Contin Educ Nurs, 27(3):100-3.
Katoaka-Yahiro M, Saylor CA (1994) Critical thinking
model for nursing
judgment. J Nurs Educ, 33(8):351-356.
Kaya H (2007) Ele tirel Dü ünmeye Ele tirel Bir Bak. ,
4.Uluslararas. & 11. Ulusal Hem irelik Kongresi Kongre Kitab., Ankara, 126.
Kaya H (1998) Ele tirel dü ünme gücü ve yo/un bak.m
hem ireli/i, Yo/un Bak.m Hem ireleri Dergisi, 2 (2):94-96.
Kelleci M, Gölba80 Z (2004) Bir üniversite hastanesinde
çal. an hem irelerin problem çözme becerilerinin baz. de/i kenler aç.s.ndan incelenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Hem irelik Yüksekokulu Dergisi, 8 (2):1-8.
Khorshid L, Demir Y (2006) Yo/un Bak.m Ünitesinde
Mekanik Ventilasyon Tedavisi Süresince Hastalarla Ya anan leti im Sorunlar., zmir Tepecik E/itim Hastanesi Dergisi, 16(2):47-54.
K0ran8al N, Adana F, Erda90 S ve ark. (2006) Kars’ta
Çal. an Hem irelerin Ele tirel Dü ünme Düzeylerinin ncelenmesi, 42. Ulusal Psikiyatri Kongresi, 01- 05 Kas.m, stanbul.
Kökdemir D (2003) Belirsizlik Durumlar.nda Karar Verme ve
Problem Çözme.Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyal Psikoloji Anabilim Dal., Yay.nlanmam. Doktora Tezi. Ankara.
Lemmer B, O'Riordan B (1997) Using research to find the effects of process-oriented educational assessment in critical care nursing practice, Intensive Crit Care Nurs, 13: 273-81.
Mart0n C (1998) The Theory of Critical Thinking of Nursing,
Nursing Education Perspectives, 23(5):243–247.
Özer N (2002) Kritik Dü ünme, Atatürk Üniversitesi
Hem irelik Yüksekokulu Dergisi, 5(2):63-67
Rodriguez G (2000) Demographics and Disposition as
Predictors of the Application of Critical Thinking Skills in Nursing Practice. Dissertation Abstracts International, 62 (1).
Shin KR (1998) Critical thinking ability and clinical
decision-making skills among senior nursing students in associate and baccalaureate programmes in Korea. J Adv Nurs, 27:414-418.
Walsh CM, Hardy RC (1999) Dispositional differences in
critical thinking related to gender and academic major. J Nuts Educ, 38:149-55.
