Birsen Mutlu* , Sevim Savafler**
‹letiflim / Correspondence: Birsen Mutlu Adres / Address: ‹stanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemflirelik Yüksekokulu, Abide-i Hürriyet Caddesi 34360 fiiflli/ ‹stanbul. Tel: 0 212 440 00 00 / 27140 Faks: 0 212 224 49 90 E-mail:
Source and Intervention Reduction of Stress for Parents Whose Children in Intensive Care Unit After Surgery
ÖZ
Çocuklar›nda kalp gibi yaflamsal önemi olan bir organa ait do¤umsal bir defekt bulunmas› ebeveynlerin yo¤un stres/anksiyete yaflamalar›na neden olur. Defektin tedavisi için cerrahi giriflim ve sonras›nda yo¤un bak›m ortam›n›n deneyimlenmesi onlar›n stres/anksiyetelerini daha da artt›rmas› kaç›n›lmazd›r. Yo¤un bak›m ünitesinde görev yapan sa¤l›k çal›flanlar› ebeveynleri bilgilendirerek stres/anksiyetelerini en aza indirmek için uygun giriflimlerde bulunabilirler. Bu derlemede çocu¤u kalp ameliyat› olacak ebeveynler için stres/anksiyete nedenleri ve azalt›lmas›na yönelik giriflimler üzerinde durulmufltur.
Anahtar Kelimeler:Yo¤un Bak›m Ünitesi, Kalp Ameliyat›, Stres, Anksiyete, Hemflirelik ABSTRACT
When a conjenital defect on an vital organ like heart was diagnosed for their valuable child parents suffer intensive stres/anxiety. Besides, application of surgical operation for treatment of the defect and after this experiencing the intensive care environment inevitably increases their stres/anxiety. The health personnel working in the intensive care unit can inform the parents and make the appropriate attempts to minimise their stres/anxiety. In this study we emphasized the reasons of stres/anxiety suferred by the parents whose child will undergo cardiac surgery and the attempts to reduce this.
Keywords: Intensive Care Unit, Cardiac Surgery, Stress, Anxiety, Nursing
Çocu¤u Ameliyat Sonras› Yo¤un Bak›mda Olan
Ebeveynlerde Stres Nedenleri ve Azaltma Giriflimleri
G‹R‹fi
Konjenital kalp hastal›¤› (KKH) olan çocuklar›n ebeveynleri herhangi bir sa¤l›k sorunu olan ço- cuklar›n ebeveynlerinden daha çok stres /anksiye- te yaflad›klar› (Lawako & Soares 2002, Helfr›cht 2006, Tak & McCubbin 2002), yaflanan stres / anksiyetenin defektin türünden çok defektin var olmas› ile ilgili oldu¤u ve defektin türüne bak- maks›z›n çocuklar›n› kaybedeceklerini düflündük- leri belirtilmektedir (Daberkow-Carson & Was- hington 1998; Helfricht 2006, Saied 2006, Lok
& Menahem 2004). KKH olan çocuklarda teda- vi ço¤unlukla cerrahidir. Kalp gibi insan yaflam›
için temel olan bir organa uygulanacak cerrahi giriflim s›radan bir olay de¤ildir (Helfricht 2006, Saied 2006). Literatürde ameliyat sonras› çocuk-
ebeveynlerin stresini daha da artt›rd›¤› (Raeside 1997, Helfricht 2006) ve yaflamlar›nda çocu¤un yo¤un bak›m ünitesine kabulünden daha kayg›
verici bir olay yaflanmam›fl olabilece¤i gösteril- mifltir (Riddle et al. 1989, Saied 2006). Çocu¤un ve ailenin ameliyat için haz›rlanmas› gerekir.
Ameliyata haz›rlanmadaki ana hedef aile-çocuk iliflkisini sürdürmek, bilmezlikten do¤an korkula- r› azaltmak ve ebeveynleri psikolojik olarak des- teklemektir (Boyac› 2000). Ebeveynler desteklen- medi¤inde yaflan›lan stres/ anksiyete, çocuklar›na destek olmalar›n›, durum ile bafl etme yetenekle- rini ve çocuklar› ile iletiflimini olumsuz etkileme- si kaç›n›lmazd›r (Jamsa 1998). Anksiyete düzeyi yüksek olan ebeveynlerin çocuklar›n›n da anksi- yete düzeyleri yüksek oldu¤undan (Boyac› 2000, Li, Lam 2003, Mutlu, Savafler 2002), ebeveynle-
180
Literatürde, çocuklar› yo¤un bak›m ünitesinde ya- tan ebeveynler için stres kaynaklar› olarak; yo¤un bak›m ortam› ve sesler, çocu¤un görünümü, ço- cu¤a uygulanan ifllemler, çocu¤un davran›flsal ve duygusal tepkilerinde de¤ifliklik, sa¤l›k çal›flanlar›
ile yaflanan iletiflim sorunlar›, sa¤l›k ekibinin olumsuz davran›fllar›, ebeveyn rolünde de¤ifliklik belirtilmektedir (Heuer 1993, Hickey & Rykerson 1992, Miles et al. 1989, Helfricht 2006).
Stres kaynaklar› tek tek ele al›nacak olursa;
• Yo¤un Bak›m Ortam› ve Sesler: Monitörde kalp at›mlar›n›n görünmesi, aletlerin sesleri, ünitedeki di¤er çocuklar›n görüntüleri, alarmlar›n ani sesle- ri ve parlak ›fl›klar ebeveynlerde strese neden olur (Board & Ryan-Wenger 2003, Riddle et al.
1989, Helfricht 2006, Saied 2006). Yo¤un bak›m ünitesinin görünümü ve seslerin stres kayna¤› ol- du¤u (Rei, & Fong 1996), monitör alarmlar›n›n en fazla strese neden oldu¤u saptanm›flt›r (Ridd- le et al. 1989). Ebeveynlerin kendilerini etkile- yen stresörlerin çocuklar›n› da etkiledi¤ini düflün- düklerinde stres/anksiyete düzeyleri daha da artar (Raeside 1997).
• Çocu¤un Görünümü: Yo¤un bak›m ünitesinde yatan çocu¤un vücudunda bulunan tüpler (endot- rakeal tüp, gö¤üs tüpü, nazogastrik tüp), intrave- nöz girifl yollar› (anjiyokat, santral venöz katate- ri), solunum cihaz›, pansumanlar, idrar sondas›, kalp elektrotlar› ebeveynlerde strese neden olan faktörlerdendir (Riddle et al. 1989, Saied 2006).
Tüm sözü edilen malzeme, araç ve gereçlerin ebeveynler için yabanc› ve korkutucu oldu¤unu ortaya koyan çal›flmalar bulunmaktad›r (Hickey, Rykerson 1992, Jamsa 1998, Helfricht 2006).
Ayr›ca ebeveynlerin ilk ziyaretleri s›ras›nda daha fazla stresli oldu¤u bildirilmifltir (Heuer 1993).
• Çocu¤a Uygulanan ‹fllemler: Çocu¤un aspire edil- mesi, intravenöz uygulamalar, enjeksiyonlar, oksijen uygulamas›, öksürtme, derin nefes ald›rma, kan al- ma gibi ifllemler ebeveynler için stres yaratan giri-
flimler olarak s›ralanabilir (Riddle et al. 1989).
• Çocu¤un Davran›flsal ve Duygusal Tepkilerinde De¤ifliklik: Çocu¤un a¤lamas›, korkulu, öfkeli ve huzursuz olmas›, hareketsiz olmas›, korkmufl ve üzgün görünmesi, iletiflim kurmamas›, regresif davran›fllar sergilemesi ebeveynlerin anksiyetesi- ni artt›rabilir (Miles et al. 1989).
• Sa¤l›k Çal›flanlar› ile Yaflanan ‹letiflim Sorunlar›:
Ebeveynler daima dürüst ve aç›k iletiflim isterler.
Sa¤l›k çal›flanlar› taraf›ndan ebeveynlere çok h›z- l› aç›klama yap›lmas›, aç›klamalar s›ras›nda anla- mad›klar› kelimeler kullan›lmas›, bilgi verilmeme- si ya da eksik, çeliflkiye düflürücü bilgiler veril- mesi, bilgilendirmenin de¤iflik kifliler taraf›ndan yap›lmas›, ebeveynlerin soru sormas›na f›rsat ve- rilmemesi, duygusal destek olunmamas› ve aç›k- lama yapmadan ortamdan uzaklaflt›r›lmalar› ileti- flimi kesintiye u¤rat›r ve ebeveynlerin stresini art- t›r›r (Griffin, Wishba & Kavanaugh 1998).
• Sa¤l›k Ekibinin Olumsuz Davran›fllar›: Sa¤l›k ekibi üyelerinin çocu¤un durumu ile ilgili olarak kayg›l› görünmeleri, çocuktan uzak durmalar›, ebeveynlerin ortamda bulunmas›nda rahats›z ol- malar›, çocuklar›n davran›fllar›n› de¤erlendireme- meleri ve gereksinimlerini yeterince anlamamala- r›, çocu¤u gereksiz rahats›z etmeleri ebeveynle- rin stres düzeylerini artt›ran durumlar aras›nda- d›r (Heuer 1993).
• Ebeveyn Rolünde De¤ifliklik: Ebeveynin çocu¤un- dan uzun süre ayr› kalmas›, istedi¤i zaman onu gö- rememesi, a¤lay›nca yan›nda olamamas›, onu besle- yememesi, uyutamamas›, giydirememesi, a¤r›l› giri- flimlerde yan›nda bulunamamas›, ona dokunamama- s› ve hasta bir çocu¤un ebeveyni olma rolünü ka- bullenmesi kolay de¤ildir. Ebeveynlerdeki bu rol de¤iflikli¤i strese/anksiyeteye neden olur (Miles et al. 1989). Ayr›ca hastanede bulunma nedeni ile sos- yal yaflant›lar›ndaki de¤ifliklikler ebeveynlerin stres düzeylerini daha da artt›r›r (Helfricht 2006).
Birsen Mutlu , Sevim Savafler
Çocu¤u Yo¤un Bak›mda Yatan Ebeveynlerin Stres/Anksiyetelerini Azaltmaya Yönelik Giri- flimler
Çocuk hemflireli¤i için temel olan aile merkezli bak›m, hasta çocu¤un oldu¤u kadar ebeveynlerin gereksinimlerine de duyarl›l›k gösterilmesini zo- runlu k›lar (Miles et al. 1989, fienses 1997). Bu kavram; ebeveynlerin çocuklar›n›n hayatlar›nda doldurulamaz yeri oldu¤unun fark›nda olundu¤u- nu, ebeveynlerin çocu¤un bak›m plan›na kat›lma- lar›n›n sa¤lanmas›n› ve çocuklar›n hastanede kal- d›¤› sürece ebeveynlerin desteklenmesini içerir (Hickey & Rykerson 1992).
Raeside (1997) annelerin yo¤un bak›m ünitesini ilk ziyaretlerinden önce sa¤l›k ekibi taraf›ndan yo¤un bak›m ortam› için haz›rlanmas›n›n önemi- ni belirtmifltir. Bu nedenle ebeveynlere çocukla- r›n› ilk ziyaretleri öncesinde çocu¤un ameliyattan sonraki görünümünün nas›l olaca¤› ve çocu¤a ta- k›l› olan araç, gereçlerin tedavinin bir parças› ol- du¤u anlat›lmal› ve bu bilgiler ilk ziyaret s›ra- s›nda tekrarlanmal›, duygusal destek sa¤lanarak yeni duruma al›flmalar› desteklenmelidir (Heuer 1993). Aç›klamalar yap›l›rken flekil veya resim gibi görsel tipte materyal ve hatta kullan›lan mal- zemelerin gösterilmesi ebeveynlerin verilen bilgi- leri anlamas›n› kolaylaflt›racak, çocuklar›n› ilk gördüklerinde yaflayacaklar› floku kolay atlatmala- r›na yard›mc› olacakt›r (Heuer 1993, Mutlu, &
Savafler 2002). Yap›lacak e¤itimde aç›k ve anla- fl›l›r bir dil kullan›lmas›, t›bbi terim kullanmak- tan kaç›n›lmas›, zaman›nda ve do¤ru bilgi ve- rilmesi, h›zl› aç›klama yap›lmamas› son derece önemlidir (Hickey & Rykerson 1992).
Ebeveynler çocuklar›n› yo¤un bak›m ortam›nda görmeden önce, ortamdaki gereksiz araç, gereç kald›r›lmal› (Jamsa 1998), çocuk üzerindeki tüp- lerin görüntüsü düzeltilmeli, damar yolu temiz ol- mal›, vücut yüzeyindeki kan veya di¤er sekres- yonlar temizlenmelidir. Ziyaret s›ras›nda alarmla-
ra mümkün oldu¤unca çabuk cevap verilmeli ve neden ses ç›kard›¤› ebeveynlere aç›klanmal›d›r (Hickey & Rykerson 1992).
Hemflireler, ebeveynlere yo¤un bak›m ünitesinde yatmaya ba¤l› çocuklar›nda görülecek davran›fl ve duygusal tepkileri ve nedenleri hakk›nda bilgi vermeli, çocuklar›na dokunmalar› ve soru sorma- lar› için cesaretlendirmelidirler (Heuer 1993).
Literatürde, e¤itimin stres/ anksiyete düzeyini azaltmada etkili oldu¤unu gösteren çal›flmalar bu- lunmaktad›r. Örne¤in;
- Mutlu ve Savafler (2002), çocu¤u kalp ameli- yat› olacak 60 anne ile gerçeklefltirdikleri çal›fl- malar›nda ameliyat öncesi dönemde annelere ya- p›lan e¤itimin annelerin anksiyetesini düflürmede etkili oldu¤unu,
- Akflit (1998), çocu¤u yo¤un bak›m ünitesinde yatan 60 annenin kat›l›m› ile gerçeklefltirdi¤i ça- l›flmas›nda, destekleyici hemflirelik bak›m› uygu- lanan annelerin anksiyete düzeyinin daha düflük oldu¤unu,
- Cimete (1996), çocu¤u pediatrik yo¤un bak›m ünitesinde yatan 45 annenin kat›l›m› ile gerçek- lefltirdi¤i çal›flmas›nda, bilgilendirme ve stresle bafl etmelerini destekleyici hemflirelik bak›m› uy- gulanan ebeveynlerin anksiyetelerinin daha düflük oldu¤unu,
- fienses (1997), çocuklar›na ameliyat endikasyo- nu konulan 60 annenin kat›l›m› ile gerçeklefltir- di¤i çal›flmas›nda, hastane, hastal›k ve ameliyata iliflkin bilgileri içeren e¤itim verilen annelerin anksiyete düzeyinin düfltü¤ünü bulmufllard›r.
Sonuç olarak, çocuklar ailelerinin en de¤erli var- l›klar›d›r. Hemflireler çocu¤u kalp ameliyat› ola- cak ebeveynlerin stresini tümüyle yok edemeye- bilirler, ancak onlar›n streslerini azaltmaya yöne- lik yapacaklar› giriflimlerle streslerini yönetebile- cek hale gelmelerini sa¤layabilir, özellikle fizik-
182
sel ortamdan kaynaklanan stresörlerin etkilerini en aza indirebilirler.
KAYNAKLAR
Akflit, S. (1998) Çocu¤un yo¤un bak›m ünitesine kabulünde annelere uygulanan hemflirelik bak›m›n›n annelerin anksiyete düzeyine etkisi. Marmara Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Ensti- tüsü Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Da- l›, Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul.
Board, R., Ryan-Wenger, N. (2003) Stressors and stress symptoms of mother with children in the PICU. Journal of Pediatric Nursing, 18: 195-02.
Boyac›, M. (2000) Çocu¤u ameliyat olacak ailelerin yaflad›¤›
güçlükler ve hemflirelik yaklafl›mlar›. Hemflirelik Forumu, 3:
22-25.
Cimete, G. (1996) Sorunlu yenido¤an ebeveynlerinin stresle bafletmelerini destekleyici bir hemflirelik yaklafl›m modeli.
Türk Hemflireler Dergisi, 46: 2-8.
Daberkow-Carson, E., Washington, R.L. (1998) Cardiovascu- lar diseases and surgical interventions. In: Merenstein GB, Gardner SL (eds). Handbook of Neonatal Intensive Care, 4.ed, Mosby Year Book, St. Louis, 532-33.
Griffin, T., Wishba, C., Kavanaugh, K. (1998) Nursing inter- ventions to reduce stress in parents of hospitalized preterm infants. Journal of Pediatric Nursing, 13: 290-95.
Helfricht, S. (2006) Open-heart surgery in congenital heart defects-Psychological adjusment in children and their parents.
Thesis presented to the faculty of arts of the university of zurich for the degree of doctor of philosophy, Germany, http://www.dissertationen.unizh.ch/2006/helfricht/diss.pdf Heuer, L. (1993) Parental stressors in a pediatric intensive care unit. Pediatric Nursing, 19: 128-31.
Hickey, P.A., Rykerson, S. (1992) Caring for parents of cri- tically ill infants and children. Criticall Care Nursing Clinics
of North America, 4: 565-71.
Jamsa, K., Jamsa, T. (1998) Technology in neonatal intensi- ve care- a study on parents' experiences. Technology and He- alth Care, 6: 225-230.
Lawako, S., Soares, J.J.F. (2002) Distress and hopelessness among parents of children with congenital heart diseases, pa- rents of children with other diseases, and parents of healthy children. Journal of Psychosomatic Research, 52:193-08.
Li, H.C.W., Lam, H.Y.A. (2003) Paediatric day surgery: im-
pact on Hong Kong Chinese children and their parents. Jo- urnal of Clinical Nursing, 12: 882-87.
Lok, S.W., Menahem, S. (2004) Parental perception of small ventricular septal defects in childhood. J. Paediatr. Child He- alth, 40: 180-83.
Miles, M.S., Carter, M.C., Riddle, I., Hennessey, J., Eberly, T.W. (1989) The pediatric intensive care unit environment as a source of stress for parents. Maternal-Child Nursing Jour-
nal, 18: 199-06.
Mutlu, B., Savafler, S. (2002) Kalp ameliyat› olan çocuklar›- n› ameliyat sonras› ilk kez görecek olan annelere yo¤un ba- k›m ortam› ve çocu¤un görünümü ile ilgili yap›lan e¤itimin anksiyetelerini azaltmadaki etkisi. ‹stanbul Üniversitesi Sa¤- l›k Bilimleri Enstitüsü Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Hemfli- reli¤i Anabilim Dal›, Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul.
Raeside, L. (1997) Perceptions of environmental stressors in
the neonatal unit. British Journal of Nursing, 6: 914-23.
Rei, R.M., Fong, C. (1996). The Spanish version of the pa- rental stressor scale: Pediatric intensive care unit. Journal of
Pediatric Nursing, 11: 3-9.
Riddle, I., Hennessey, J., Eberly, T.W., Carter, M.C., Miles, M.S. (1989) Stressors in the pediatric intensive care unit as perceived by mothers and fathers. Maternal-Child Nursing Jo- urnal, 18: 221-34.
Saied, H. (2006) Stress, cop›ng, soc›al support and adjust- ment among families of chd children in picu after heart sur- gery. Submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy. Frances Payne Bolton School of Nursing Case Western Reserve Un›versity,
http://www.ohiolink.edu/etd/sen-pdf fienses, M. (1997) Çocuklar›na bat›n ameliyat› endikasyonu
konulan annelerin e¤itiminin anksiyete üzerine etkisi. ‹stanbul Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü Çocuk Sa¤l›¤› ve Has- tal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›, Yüksek Lisans Tezi, ‹s- tanbul.
Tak, Y.R., McCubbin, M. (2002) Family stress, perceived so- cial support and coping following the diagnosis of a child's congenital heart disease. Journal of Advanced Nursing, 39:
190-98.
Birsen Mutlu , Sevim Savafler
Nevin Kanan**, Ayfer Özbafl***, Yazile Yaz›c› Say›n****
ÖZ
Bu makalede, üroloji hastas›n›n ameliyathanedeki hemflirelik bak›m› hemflirelik süreci do¤rultusunda tart›fl›lm›flt›r. Makalenin amac›, üroloji hastas›n›n ameliyathanedeki bak›m›n›n önemine dikkati çekmektir.
Literatürde, geçen on y›lda ürolojide çok önemli de¤ifliklikler oldu¤undan söz edilmektedir. Üroloji ameliyathane hemfliresi de uygulamalar›nda geliflimlerin ›fl›¤›nda giriflimlerini bu ilerlemelerle gerçeklefltirmektedir. Onlar, optimal düzeyde fonksiyon görebilmek için güncel bilgi ve üst düzeyde teknik beceriye sahip olmak zorundad›rlar. Özellikle günübirlik cerrahideki geliflmeler ameliyat öncesi e¤itim ve taburculuk planlamas› için var olan zaman› s›n›rlad›¤›ndan duyarl›l›klar›n›n üst düzeyde olmas›
beklenmektedir.
Hemflirenin perioperatif bak›m plan›n› gelifltirmedeki bilgi ve becerisinin, cerrahi giriflimin baflar›s›ndaki pay› oldukça önemlidir.
Üroloji hastas›n›n cerrahi aç›dan perioperatif bak›m›n›n temelini, hemflirelik süreci oluflturur.
Anahtar kelimeler:Üroloji, Ameliyathane hemfliresi, Hemflirelik süreci ABSTRACT
Operating Room Nursing Considerations in Urology
In this article, the nursing care in operating room of urologic patient discussed according to nursing process. The article aim is interest significant of care in operating room of urologic patient.
Literature mentioned that over the past decade many changes have occured in urologic surgery. The perioperative urology nurse has also faced with these advancements. For the perioperative urology nurse to function optimally, up-to-date knowledge and peak tecnical skills are priorities. Especially, developments on ambulatory surgery limited time for preoperative teaching and discharge planning.
The perioperative nurse's ability and knowledge in developing a perioperative plan of care will greatly effect the succes of surgical intervention. The nursing process is the basis for perioperative nursing care of urologic patient.
Key words:Urology, Operating room nurse, Nursing Process.
Operating Room Nursing Considerations in Urology
‹letiflim / Correspondence: Yazile Yaz›c› Say›n Adres / Address: ‹.Ü. Florence Nightingale HYO Abide-i Hürriyet cad. Ça¤layan/‹stanbul Tel: 0212 440 00 00 E-mail: yazileys@gmail.com
Ürolojide Ameliyathane Hemflireli¤inin Öncelikleri (*)
G‹R‹fi
Üroloji, erkek ürogenital ve kad›n üriner sistem anomali ve hastal›klar›n›n tan›, tedavi ve bak›m›- n› ele alan, birey için son derece gizli olarak ka- bul edilen ve özel bilgi ve beceri gerektiren cer- rahi dal› olarak tan›mlanmaktad›r. Hangi yafl ve cinsiyette olursa olsun genitoüriner giriflimler, bi- reyin benlik sayg›s›n› tehdit eden bir uygulama olarak alg›lanmaktad›r (Bates 2000; Erdil 1994;
Gray 2003; Smeltzer et al. 2008a; Winkelman 2006). Özellikle yap›lacak giriflim cinsel bir ye- tersizli¤e etki edecek ise, yaflan›lan duygular
keder gibi) kayba gösterilen tepkilerle ayn›d›r (Patton 2006; Smeltzer et al. 2008b).
Tüm tedavi alanlar›nda oldu¤u gibi ürolojik giri- flimlerde de hastalar›n ço¤unlu¤u baflar›l› bir cer- rahi giriflimde odaklanmaktad›r. Giriflimin baflar›- l› olmas›nda hastan›n klini¤e kabulünden taburcu olaca¤› zamana kadar ki ameliyat öncesi, s›ras›
ve sonras› bak›m aktiviteleri büyük önem tafl›r (Bates 2003; Litwack 2000; Resnick, Elder &
Spirnak 2006). Ameliyathane hemfliresinin elde edilen bilgileri hemflirelik süreci do¤rultusunda kullanarak hastan›n ameliyathaneye kabulünü gü-
184
culu¤unu gerçeklefltirmesi hastan›n klinik ve/veya evde devam edecek olan bak›m›n› yönlendirmede önemlidir (Girard 2004; Litwack 2000; Patton 2006; Smeltzer et al. 2008b).
Bu makalede üroloji hastas›n›n ameliyathanedeki bak›m›nda uygulanabilen hemflirelik tan›lar›, has- ta bak›m sonuçlar›, planlama, giriflimler ve de-
¤erlendirmeye yer verilmifltir.
TANILAMA
Veri toplama ve yorumlama sistemati¤i olan ta- n›lama aflamas›, ameliyathane hemfliresinin, hasta- n›n sa¤l›k öyküsü, fizik muayene ve laboratuar bulgular›n› gözden geçirmesiyle bafllar. Hemflire hastan›n; yafl özellikleri (çocuk veya yafll›), kilo durumu (beden kitle indeksi 33'ün üzerinde veya 18'nin alt›nda olmas›), diyabet, angina pektoris, pacemaker gerektiren kalp yetmezli¤i, iki y›l ön- ce geçirilen myokard infarktüsü, hipertansiyon varl›¤› (60 yafl›n alt›nda 160/100 mmHg, 60 ya- fl›n üzerinde 180/100 mmHg), kronik, kontrol edilemeyen ve akut olarak alevlenen solunum sis- temi hastal›¤› (Astma), özellikle boyun, çene ve ellerde aktivite s›n›rlamas›na neden olan ciddi ar- trit, son y›llarda ya da öncesi anestezi deneyimi- ni izleyen epilepsi ata¤›, kan hastal›¤› (Orak hüc- reli anemi), bulafl›c› bir enfeksiyon varl›¤› (He- patit B, HIV), hangi giriflimin yap›laca¤› ve gi- riflim öncesi, s›ras› ve sonras›nda kullan›lacak s›- v›lar, giriflim sonras› idrar retansiyonu olas›l›¤›- n›n belirlenmesi önemlidir. Ayr›ca, steroidler, kan flekeri düzenleyicileri (özellikle hipoglisemik ajan- lar›n), kalp glikozitleri, antikuagülanlar, kontra- septifler ve alkolün kullan›m›, malign hipertermi ya da allerji öyküsü, fizyolojik/psikolojik neden- le oluflan mental durum bozukluklar› ve Ameri- kan Anesteziyoloji Derne¤i taraf›ndan belirlenen kriterlere göre hangi s›n›flamada yer ald›¤›n› be- lirleyerek, ameliyat sonras› erken dönem için risk tan›lamas› yapmal›d›r (Fysh 1999; Girard 2004;
Lermitte & Chung 2005; Shnaider & Chung 2006; Smeltzer et al. 2008b; Smeltzer & Bare 2000a).
Ameliyathane hemfliresinin spesifik ürolojik prob-
lemleri de¤erlendirmesi, özellikle sistemik hasta- l›¤› olan ve genel anestezi alt›nda cerrahi giriflim geçirecek, günübirlik cerrahi hastalar›n›n ameli- yathaneden evlerine güvenli bir flekilde taburcu- lu¤u için önemlidir (Awad & Chung 2006; Fysh 1999; Resnick, Elder, & Spirnak 2006). McGrath
& Chung (2003) ay›lma ünitesinden güvenli bir taburculu¤un gerçeklefltirilebilmesinde hasta seçi- mi ve tan›lamas›n›n önemine dikkat çekmifllerdir.
Hemflire elindeki bilgileri s›raya koyarak ameli- yat öncesi, s›ras› ve sonras› hemflirelik tan›lar›n›
belirler ve bak›m plan› oluflturur. Bu bilgiler, cer- rahi hemfliresinin; gerekli araç, gereç ve ekipma- n› önceden belirlemesini ve elindeki olanaklar do¤rultusunda bak›m›n çevresini oluflturmas›n da yönlendiricidir (Dramal› & Yavuz 1999; Litwack 2000; Patton 2006; Smeltzer et al. 2008b).
HEMfi‹REL‹K TANILARI
Ürolojik cerrahide bak›ma iliflkin öncelikli hem- flirelik tan›lar›:
• ‹fllem ve sonuçlar› ile ilgili endifle, korku,
• Dolafl›mda ve oksijenasyonda bozulma riski,
• Pozisyona ve cerrahi giriflimlere ba¤l› dokular- da yaralanma ve kanama riski,
• Eliminasyonda de¤iflim,
• S›v›-elektrolit dengesinde bozulma olarak s›ra- lanabilir (Hercules et al 2000; Patton 2006; Sho- up 2004; Smeltzer et al. 2000b).
BEKLENEN HEDEFLER
Hemflire tan›lad›¤› hastan›n sorunlar› ile ilgili ulaflmak istedi¤i hedefleri oluflturarak planlama ve giriflimlerine yön verir.
• Hastan›n duygular›n› ifade edebilmesi ve rahat- lamas›,
• Yeterli solunum ve dolafl›m›n sürdürülmesi,
• Tan› ve tedavi amaçl› giriflimlerde yaralanma ve kanama görülmemesi,
• Üriner eliminasyonun normal s›n›rlarda olmas›, Nevin Kanan, Ayfer Özbafl, Yazile Yaz›c› Say›n
• S›v›-elektrolit dengesizli¤i belirti ve bulgular›- n›n olmamas›d›r (Gray 2003; Hercules et al.
2000; Patton 2006; Shoup 2004; et al Bare 2000a,b).
PLANLAMA
Planlama, genelde karmafl›k gibi görünse de ya- p›lacak ifllemleri sistematize ederek hastan›n fi- ziksel ve emosyonel durumundaki de¤iflimlerin dikkate al›nmas›na yard›mc› olur. Hemflirenin, ya- p›lacak iflleme göre, planlamalar› yaparken gü- venlik önlemlerini almas› ya da olabilecek sonuç- lara karfl› haz›rl›kl› olmas› son derece önemlidir.
Çünkü ürolojik giriflimlerde genelde üreme organ- lar›n›n korunmas› oldukça zordur (Hercules et al ark.2000; Resnick, Elder & Spirnak 2006; Smelt- zer et al 2008a; Winkelman 2006).
Hemflire;
• Ameliyat korkusunu azaltmaya yard›mc› olmal›,
• ‹fllemin genel veya lokal yap›lma durumuna gö- re hasta ve ekiple iflbirli¤i kurmas› gereken nok- talar› belirlemeli,
• Cilt haz›rl›¤› ve örtüler için gerekli düzenleme- leri yapmal›,
• ‹fllem süresince kullan›lacak ilaçlar› haz›r bu- lundurmal›,
• Gerekirse endoskopik ifllem ve yard›mc› ekip- manlar› ve kateterleri kullan›ma haz›rlamal›, ifl- lem hakk›nda hastay› bilgilendirmeli,
• Spesifik ifllemler için gereken enstrumanlar› de- tayl› olarak gösteren ve tan›mlayan rehber kitap- ç›k ya da karteks arflivi oluflturmal›,
• Ürolojide hastan›n hastal›k prognozunu dökü- mante etmek için foto¤raf ve video görüntüleme ekipmanlar› kullan›labilir. Foto¤raf ya da video görüntüleri kullan›ld›¤›nda, hastan›n gizlili¤ini sa¤layacak önlemleri almal› ve bilgilendirilmifl izin belgesinin varl›¤›n› araflt›rmal›,
• Hastaya TUR yap›lm›fl ise, ifllem s›ras›nda ve- nöz sinus aç›lm›fl olabilece¤inden, hematüri mik- tar› yönünden hasta yak›ndan gözlenmeli,
• Hastay› bekleme odas›ndan ameliyathaneye, ameliyathaneden ay›lma odas›na nas›l transfer edece¤ini planlamal›d›r (Hercules et al 2000;
Shoup 2004; Smeltzer et al 2008b; Smeltzer et al 2000a,b; Spirnak & Rubenstein 2006; Winkel- man 2006).
UYGULAMA
Bu aflamada ameliyathane hemfliresi;
• Ameliyat için gerekli araç ve gereçleri yerlefl- tirir.
• Hastan›n endiflesini azaltmak için onu ameliyat ekibi ile tan›flt›r›r ve ortam›n donan›m› hakk›nda k›saca bilgilendirir.
• Yap›lacak ameliyata ve kurumun politikas›na göre cilt haz›rl›¤› ve örtme ifllemlerini yapar.
• Ameliyathaneye özgü laboratuvar çal›flmalar›
için materyal al›r, ilaçlar› uygular ve etkilerini iz- ler, ameliyat s›ras›nda hastan›n fizyolojik duru- munu monitörize eder.
• Cerrahi giriflim için hastaya pozisyon verir: ‹fl- lem lokal anestezi alt›nda yap›lacaksa, hasta ifl- lem esnas›nda, verilen pozisyona uyumland›r›lma- l›d›r. Ürolojik cerrahi giriflimlerde genellikle late- ral, supine, prone ve litotomi pozisyonlar› veril- mektedir. Ürolojide, bir çok cerrahi giriflim vena kavan›n kompresyonuna neden olan yan pozis- yonda olmay› gerektirmektedir. Bu nedenle has- taya verilen pozisyonun, özellikle yafll› ve debil hastalarda, solunum ya da dolafl›m› etkilememe- sine dikkat edilmelidir. Anatomik aç›dan do¤ru, hasta aç›s›ndan güvenli pozisyon vermek için jel, yast›k, kum torbalar› ve kemer gibi destek araç- lar kullan›larak stabilizasyon sa¤lanmal›d›r.
• Anüsten üretraya kontaminasyondan kaç›nmak için perineal bölge temizli¤inin yap›lmas›n› sa¤-
186
• Özellikle transüretral ifllemler s›ras›nda mesane- nin net görüntülenebilmesi için, odada gerekli ka- rartma ortam›n›n sa¤lan›p sa¤lanmad›¤›n› denetle- meli, araçlar›n kullan›m›nda sa¤l›k çal›flanlar›n›n firman›n belirtti¤i güvenlik önlemlerini almalar›- n›n önemi aç›klanmal›d›r.
• ‹ntraoperatif röntgen ya da fluoroskopi gerekli oldu¤unda, küçük bir kurflun levha kullan›larak hastan›n tiroid ve gö¤üs bölgesini afl›r› radyas- yondan korunmal›d›r.
• Kullan›lan s›v›lar›n, ilaçlar›n cinsi ve miktar›
kaydedilir. S›v›-elektrolit dengesizli¤i belirti ve bulgular› izlenmeli, yaflam bulgular› izlenmeli ve ürinasyon parametreleri de¤erlendirilmelidir. Çün- kü, tan› ve tedavi amac›yla yap›lan bir çok üro- lojik giriflim bol miktarda irrigasyon s›v›lar›n›n kullan›m›n› gerektirir. Bu ifllemler için her ne ka- dar ticari olarak haz›rlanm›fl steril irrigasyon so- lüsyonlar› kullan›lmakta ise de çok fazla miktar- da kullan›lmalar› nedeniyle baz› komplikasyonla- ra karfl› haz›rl›kl› olmak önemlidir. Örne¤in:
TUR iflleminde distile su kullan›m› eritrositlerin hemolizi, renal yetmezlik, dilüsyonel hiponatremi ve kardiyak dekompensasyon geliflimine neden olabilmektedir. Genellikle irrigasyon ifllemlerinde berrak, elektrolit içermeyen ozmotik solüsyonlar›n kullan›lmas› önerilmektedir.
• Ameliyat›n bitiminde hastan›n genel durumu, ameliyat öncesi fiziksel ve emosyonel durumu, ameliyat masas›ndaki pozisyonu, t›bbi tan›s›, kul- lan›lan ilaçlar›n/s›v›lar›n verilifl yolu/dozu ve kim taraf›ndan uyguland›¤›, drenaj tüplerine ait spesi- fik uygulamalar›, ameliyat s›ras›nda komplikasyon geliflip geliflmedi¤i, geliflti ise neler yap›ld›¤›, ya- p›lmas› istenen tedavi ve bak›m giriflimleriyle il- gili bilgileri ay›lma ünitesi hemfliresi ile paylafl- mal›d›r (Gray 2003; Hercules ve ark.2000;
McGrath ve Chung 2003; Shoup 2004; Smeltzer ve Bare 2000a; Winkelman 2006; Y›ld›r›m ve Bak›r 2000).
Ay›lma ünitesinde çal›flan hemflire;
• Hastan›n ay›lma ünitesine al›nma saatini, bilinç
durumunu, uyaranlara tepkisini, ald›¤› anestezi tü- rünü, yaflam bulgular›n›, pansumanlar›n durumu- nu, renal drenaj tüplerinin tipi, say›s›, çal›fl›p ça- l›flmad›¤› ve drenaj s›v›s›n›n karakterini kaydetmelidir. Hastay› renal, solunum ve dola- fl›mla ilgili komplikasyonlar yönünden yak›n iz- lem alt›nda tutmal›d›r.
• Cildin genel görünümünü tan›lan›r; kemiksi ç›- k›nt›lar, temizlenen ve örtülen alanlar ya da yar- d›mc› ekipman ile temas eden alanlar bas›nç, ir- ritasyon ya da ameliyat öncesi durumla ilgili di-
¤er de¤ifliklikler aç›s›ndan kontrol edilmeli ve dö- kümante edilmelidir (Hercules ve ark.2000;
Smeltzer ve ark. 2008b; Patton 2006; Y›ld›r›m ve Bak›r 2000).
DE⁄ERLEND‹RME
Hasta, anestezi sonras› bak›m ünitesi ya da göz- lem ünitesine al›nmadan önce genel durumu de-
¤erlendirilir. Yap›lan tedavi ve bak›m sonucunda
• Ameliyat öncesi dönemde hasta hemflireye en- diflelerini ifade eder.
• Hasta, yeterli gaz de¤iflimini sürdürür, akci¤er ekspansiyonu ve 02 satürasyonu yeterlidir.
• Hastada pozisyona ba¤l› yaralanma kan›t› yoktur.
• Nörovasküler durum preoperatif düzey ile uyumludur.
• Cilt bütünlü¤ünde bozulma yoktur.
• Hastada infeksiyon, blokaj ya da retansiyon be- lirtisi görülmez.
• Üriner at›m normal s›n›rlar içindedir.
• Hastada hiçbir s›v› - elektrolit dengesizli¤i be- lirti ve bulgusu yoktur.
• Yaflam bulgular› stabildir, arteryel kan gazlar›
normal s›n›rlar içindedir.
• Üriner at›m kabul edilebilir düzeydedir (Hercu- les ve ark.2000; Patton 2006; Shoup 2004;
Smeltzer ve Bare 2000a; Winkelman 2006).
Ay›lma ünitesinde beklenen hedeflere ulafl›ld› ise hasta ay›lma ünitesinden taburcu edilir.
Nevin Kanan, Ayfer Özbafl, Yazile Yaz›c› Say›n
Sonuç olarak ameliyathane hemflirelerinin hasta- n›n hem genel sa¤l›¤› hem de spesifik ürolojik flikayetlerine göre ameliyathane çevresindeki ba- k›m sürecini oluflturmas›n›n devam ettirilecek ba- k›m›n pozitif sonuçlar› için önemli oldu¤u söyle- nebilir.
KAYNAKLAR
Awad, I.T., Chung, F. (2006) Factors affecting recovery and discharge following ambulatory surgery. Canadian Journal Anaesthesia, 53(9): 858-72.
Bates, P. (2000) Nursing management renal and urologic problems. Medical Surgical Nursing.Lewis SM., Heitkemper MM., Dirksen SR., 5. edt. Mosby 1261-98.
Dramal›, A., Yavuz, M. (1999) Ameliyathane hemflirelerinin geleneksel ve yeni rolleri. Hemflirelik Forumu, 2(1):18-21.
Erdil, F. (1994) Cerrahi ve Üroloji Hemflireli¤i, Birinci bas- k›, Aydo¤du ofset, Ankara, ss: 50-71.
Fysh, R. (1999) Patient selection, D Hodge (Ed), Day Sur- gery A Nursing Approach, Churchill Livingstone, pp: 5-25.
Girard, N.J. (2004) Preoperative care. Medical Surgical Nur- sing, SM Lewis, Heitkemper MM, Dirksen SR (Ed). 6.edt., Mosby, Vol (1):360-369.
Gray, M. (2003) Nursing management renal and urologic problems. Medical Surgical Nursing. SM, Heitkemper MM, Dirksen SR, 6. edt. Mosby, pp:1173-1209.
Lermitte, J., Chung, F. (2005) Patient in ambulatory surgery.
Current Opinion in Anaesthesiology, 18(6):595-7.
Litwack, K. (2000) Nursing management preoperative patient.
Medical Surgical Nursing.Lewis SM., Heitkemper MM., Dirk- sen SR., 5. edt. Mosby 355-374.
Hercule, R.P., Hutchisson, Litwack K., Biddle, C. (2000) Nursing management patient during surgery. Medical Surgi- cal Nursing.Lewis SM., Heitkemper MM., Dirksen SR., 5.
edt. Mosby 375-389.
McGrath, B., Chung, F. (2003) Postoperative recovery and discharge. Anesthesiol Clinics North America. 21(2):367-86.
Patton, R.M. (2006) Management of perioperative clients.
Medical Surgical Nursing. Ed. Ignatavicus DD, Workman ML. Saunders, St Louis, pp:293-316.
Resnick, M.I,. Elder, J.S., Spirnak, J.P. (2006) Ürolojik has- talar›n de¤erlendirilmesi. Ürolojide Kritik Kararlar. Çeviren M. Koflan, Günefl Kitabevi, ss: 1-5.
Shnaider, I., Chung, F. (2006) Outcomes in day surgery. Cur- rent Opinion in Anaesthesiology, 19(6):622-9.
Shoup, A. (2004) Nursing management intraoperative care.
Medical Surgical Nursing, SM Lewis, Heitkemper MM, Dirk- sen SR (Ed). 6.edt., Mosby, Vol (1):377-392.
Smeltzer, S.C., Bare, B.G. (Eds) (2000a) Perioperative con- cepts and nursing management: Intraoperative nursing mana- gement. Medical Surgical Nursing. 9. ed. Lippincott Williams
& Wilkins, pp: 329-346.
Smeltzer, S.C., Bare, B.G.(Eds) (2000b) Management of pa- tients with urinary and renal disorders. Medical Surgical Nur- sing. 9. ed. Lippincott Williams & Wilkins, pp: 1135-1184.
Smeltzer, S.C., Bare, B.G., Hinkle, J.L., Cheever, K.H. (Eds) (2008a) Assessmet of renal and urinary tract function. Text- book of Medical Surgical Nursing. 11. ed. Lippincott Willi- ams & Wilkins, pp: 1493-1513.
Smeltzer, S.C., Bare, B.G., Hinkle, J.L., Cheever, K.H.(Eds) (2008b) Perioperative concepts and nursing management:Intra- operative nursing management. Textbook of Medical Surgical Nursing. 11. ed. Lippincott Williams & Wilkins, pp: 503- 521.
Spirnak, J.P., Rubenstein, R. (2006) Hematüri. Ürolojide Kri- tik Kararlar. Çeviren M. Koflan Günefl Kitabevi, ss: 6-9.
Winkelman, C. (2006) Assessment of the renal/ürinary system. Medical Surgical Nursing. Ed. Ignatavicus DD, Workman ML. Saunders, St Louis, pp:1652-75.
Y›ld›r›m, A., Bak›r, S. (Eds) (2000) Ameliyat alan›n›n haz›r- lanmas›. Ameliyathane Hemflireli¤i. Aflama matbaac›l›k, An- kara, ss:144-54.
