Batı Menteşe Dağları’nda (Muğla) Quercion ilicis Alyansı için Yeni Bir Birlik
Kerim GÜNEY1* Osman KETENOĞLU2 Fatmagül GEVEN2 Ümit BİNGÖL2
1Kastamonu Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü, Kastamonu, TÜRKİYE
2Ankara Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Tandoğan-Ankara, TÜRKİYE
*Sorumlu Yazar Geliş Tarihi : 16.11.2009
e-posta: kguney@kastamonu.edu.tr Kabul Tarihi : 08.01.2010
Özet
Araştırma alanı Ege Bölgesinin Güney kesiminde yer almaktadır. Bitki coğrafyası bakımından Akdeniz Bölgesinin Doğu Akdeniz sektöründedir. Bölge yağışlı ve az yağışlı Akdeniz iklimlerinin etkisi altındadır. Araştırma alanının vejetasyonu Braun-Blanquet metoduna dayalı üç boyutlu polar ordinasyon tekniği ile analiz edilerek farklı bitki birlikleri tanımlanmış ve tanımlanan birliklerden bir tanesi sunulmuştur;
Sınıf: Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. & O. Bolòs 1950
Ordo: Quercetalia ilicis Br.-Bl. ex Molinier 1934 em. Rivas-Martínez 1975 Alyans: Quercion ilicis Br.-Bl. ex Molinier 1934 em. Rivas-Martínez 1975 Birlik: Hyperico-Arbutosetum andrachnii ass. Nova
Anahtar Kelimeler: Sintaksonomi, vejetasyon, ordinasyon, Ege bölgesi.
A New Association for Alliance Quercion ilicis in West Menteşe Mountains (Muğla)
AbstractThe study area are located in the southwest part of central Anatolia. From the phytogeographic point of view , it is with in the boundary of the Eastern province of the Mediterranean floristic region. The study area is under the influences of rainy, less rainy and semi-arid type of Mediterranean climate. The vegetation of the area was analyzed by the three dimensional ordination technique based on the Braun-Blanquet approach different associations were described and one of described associations was introduce; Classis: Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. & O. Bolòs 1950
Ordo: Quercetalia ilicis Br.-Bl. ex Molinier 1934 em. Rivas-Martínez 1975 Alliance: Quercion ilicis Br.-Bl. ex Molinier 1934 em. Rivas-Martínez 1975 Association: Hyperico-Arbutosetum andrachnii ass. Nova
Keywords: Syntaxonomy, vegetation, ordination, Eagean region.
GİRİŞ
Türkiye coğrafi konumu, değişik iklim tiplerinin tesiri altında bulunması, jeomorfolojik yapısı ve farklı toprak tiplerine sahip oluşuyla çok çeşitli vejetasyon tiplerine ve zengin bir floristik yapıya sahiptir. Türkiye coğrafi konumu bakımından üç fitocoğrafik bölgenin karşılaştığı yerde bulunmaktadır. Bunlar Avrupa-Sibirya, İran-Turan ve Akdeniz fitocoğrafik bölgeleridir. Bu
üç floristik bölgede farklı yüzey şekillerinin ve çok değişik ekolojik şartların bulunuşu oldukça zengin bir bitki örtüsünün gelişmesine neden olmuştur. Ayrıca bu bölgelerin kesiştikleri geçit alanlarında çok değişik türlerin yanında, dar yayılışa sahip türlerin çok olması ile hayli ilginçtir [1,2]. Bu çalışmada Ege Bölgesi’nin güneyinde yer alan (Şekil 1,2) Batı Menteşe Dağları’nın vejetasyonu araştırılmış ve tesbit edilen bitki birliklerinin çevre ile olan ilişkileri ortaya konmuştur.
Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 3 (1): 59-63, 2010 ISSN: 1308-3961, www.nobel.gen.tr
MATERYAL VE YÖNTEM
Batı Menteşe Dağları’nın (Aydın-Muğla) bitki ekolojisi ve bitki sosyolojisi yönünden araştırılması, 1995-99 yılları arasında yapılan arazi çalışmaları ile gerçekleştirilmiştir. Bitkilerin vejetasyon devrelerine rastlayan Nisan-Eylül aylarında periyodik olarak araştırma bölgesine gidilmiştir. Örnekler toplama ve kurutma yöntemine uygun olarak en az ikişer adet olmak üzere, üzerinde çiçek, meyve ve yaprak gibi organlarıyla toplanmıştır. Bitkilerin teşhisinde “Flora of Turkey and The East Aegean Islands” adlı eserden yararlanılmıştır [3, 4]. Teşhiste ayrıca A.Ü. Fen
Fakültesi Biyoloji Bölümü Herbaryumundan (ANK) faydalanılmıştır. Araştırma bölgesinin vejetasyonunu Braun-Blanquet metodu ile incelenmiştir. Bitki birlikleri ile çevre arasındaki ilişkiyi tespit etmek amacıyla çeşitli vejetasyon tiplerinden vejetasyonu gerek habitat ve gerekse floristik yönünden temsil edilebilen ve yeterli derecede homojen olan yerlerden 20 adet örneklik alan alınmıştır. Örneklik alanların genişliği “en küçük alan” metoduyla 1000 m² olark tespit edilmiştir. Örneklik alanların gerçekleştirilmesinden sonra vejetasyonun yorumunu yapmak üzere hazırlanan floristik tablolar değerlendirilmiş ve sosyolojik birimler tespit edilmiştir. Birliğin ayrımında, örneklik alanların
Şekil 1.Çalışma Alanının Topoğrafi Haritası Şekil 2.Çalışma Alanının Jeoloji Haritası
61 K. Güney ve ark. / Bibad, 3 (1): 59-63, 2010
gruplandırılmasında Bray Curtis’in üç boyutlu ordinasyon tekniği uygulanmıştır (Şekil 5,6). Bu işlemler bilgisayar programı FG-ORD kullanılarak yapılmıştır [5].
BULGULAR VE TARTIŞMA
Araştırma Bölgesinin Ekolojik Özellikleri ve Vejetasyonu
Araştırma bölgesi coğrafik konum, anakaya ve toprak yapısı özellikleriyle değişken bir bitki örtüsüne sahiptir. Araştırma alanının kuzey kısmının ormanları Aydın İşletme Müdürlüğüne, güney kısmının ormanları Milas İşletme Müdürlüğüne bağlıdır. Anakayanın yanında antropojen etkilerin sürekliliği bölgede çeşitliliğin dinamik bir yapı göstermesine sebeb olmaktadır. Araştırma alanının büyük bir kısmının gnays olması toprağında genel olarak kumlu ve geçirgen olmasına sebep olmaktadır bu özelliklere kuraklıklığın ilavesi floristik fakirliğin sebebini ortaya koymaktadır. Bölge yağışlı ve az yağışlı Akdeniz iklimlerinin etkisi altındadır (Çizelge 2). Düşük rakımlarda vejetasyon nerdeyse korunan alanlar dışında tamamen tahribe uğramış olup yerini zeytinin kültüre alındığı alanlara devretmiştir [6]. Araştırma alanında hakim bitki topluluğu tüm bölgede olduğu gibi Pinus brutia’dır. Zeytinin kültüre alındığı yükseklikten sonra hakim duruma geçen ve toleransı yüksek olan bu tür 950-1000 m.ye kadar, kimi zaman saf kimi zamanda Pinus pinea ile karışık orman toplulukları
oluşturur. 750 m. ye kadar çıktığı görülen Pinus pinea en geniş yayılışını 400-600 m.ler arasında yapmaktadır. Özellikle denizsel rüzgârlara açık alanlarda yayılma gösterir. Degrade bölgelerde zeytinler arasında yer yer Quercus coccifera’nın yayılmaktadır ancak yoğun topluluklar olarak ortaya çıkmazlar (750 m.’ye kadar çıkar). 500 m.den sonra maki alanlarında, P. brutia ormanlarının açıklıklarında, topluluk haline gelmemiş
Quercus infectoria ve Quercus pubescens’e rastlanır.
Ayrıca toprağın ve nemin yeterli olduğu yerlerde yine Pinus brutia açıklıklarında Quercus cerris’lere rastlanmaktadır [7,8]. Araştırma bölgesi maki üyeleri açısından oldukça zengindir. P. brutia’nın yangınla tahrip olduğu alanlarda Cistus creticus toplulukları oluşur, bu tür ise yerini ancak toprağın daha çok bozulduğu, daha zor yetişme koşullarında Erica manipuliflora’ya bırakır. Akdeniz bölgesinde maki elemanlarının yangın sonrasındaki bu sık gelişimleri; geniş bir kök sistemine sahip olmalarından ve yangınla ölmeyen bu köklerden sık sürgünlerin çıkmasından kaynaklanır. Yangının önemli etkilerinden biride alanın faunasında meydana getirdiği değişikliktir. Özellikle yangın alanında toplanan kuşlar, meyvesini çok sevdikleri Rubus ve Arbutus gibi bitkilerin tohumlarını taşıyarak yangın sonunda bölgede, bu bitkilerden ibaret toplulukların gelişimini sağlar [9]. Orman yangınlarından sonra ortama genellikle otsu türler hakim olur. Tesbit ettiğimiz Hyperico-Arbutosetum
andrachnii birliğinin ortaya çıkışını buna bağlamaktayız
(Şekil 3,4).
Şekil 4. Hyperico-Arbutosetum andrachnii ass. Nova yayılış alanı.
Örnek Alan No: 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 58 60
B u l u n m a Yükseklik(m): 410 540 560 320 610 430 320 530 410 320 340 480 430 560 550 470 330 350 390 310 Yön: N NW E N NW E N E NW N E E N NW E N E NW N E Eğim(%): 70 50 80 40 30 60 30 80 50 60 60 50 70 50 50 50 50 80 50 70 Alan(m2): 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 Anakaya: K K K K K K K K GN K K GN GN K K K K K GN GN
Arbutus andrachne 33 43 33 44 22 33 44 33 32 22 32 43 33 33 33 44 43 43 33 44 V
Hypericum empetrifolium 11 +1 . 22 11 11 12 +1 . 11 12 22 ++ 11 . ++ . ++ . . IV
Çizelge ‘in 1 Devamı. Hyperico-Arbutesotum andrachnii birliğinin ayırtedici ve karakter türleri
Quercion ilicis karakteristikleri
Phillyrea latifolia . +1 11 . . 11 . ++ . ++ ++ . ++ ++ ++ +1 . +1 . +1 III
Pyrus amygdaliformis ++ . ++ . ++ . ++ . ++ . . ++ ++ ++ . ++ . ++ . . III
Quercus ilex . +1 . . ++ ++ . ++ ++ . ++ ++ . . ++ . . ++ ++ . III
Sparteum junceum ++ . +1 . . . ++ . . ++ ++ ++ . . . ++ ++ . . . II
Quercetalia ve Quercetea ilicis karakteristikleri
Calycotome villosa . . . ++ ++ . . 11 . . 11 . . ++ . ++ . . . II
Quercus cocciferae 22 11 ++ 11 21 . . ++ 11 12 . +1 21 ++ . 21 +1 ++ . . IV
Pistacia lentiscus 11 22 11 . ++ 11 ++ . 11 ++ . ++ +1 . +1 ++ . +1 ++ ++ IV
Pistacia terebinthus ssp.
terebinthus . ++ . ++ . . ++ ++ . . ++ . ++ . ++ . +1 . +1 11 III
Rubia peregrina ++ . . ++ . ++ . ++ . 11 ++ . ++ ++ ++ ++ . ++ . ++ III
Asparagus acutifolius . ++ ++ ++ . . ++ ++ . . ++ 11 . . 11 . 11 . ++ ++ III
Pinus brutia . ++ ++ . . 11 ++ ++ . ++ . . ++ ++ . . . ++ ++ . III
Piptatherum miliaceum ssp.
thomasii . . . ++ ++ ++ . . . . ++ ++ . . . II
Osyris alba ++ ++ . . . ++ . . . 11 . . . I
Pistacio-Rhamnetea ve Rhamnetalia karakteristikleri
Cisto-Micromerietalia ve Micromerietea’nın karakteristikleri
Cistus creticus . 11 . 11 . +1 . 11 ++ 21 . ++ ++ ++ 11 . ++ +1 +1 ++ IV
Anthyllis hermanniae ++ ++ ++ . ++ ++ . . 11 . ++ . ++ ++ . . ++ 11 ++ . III
Cistus salviifolius ++ ++ . . . . ++ ++ ++ . . ++ ++ . . ++ . . ++ III
Colutea cilicica . ++ ++ ++ . ++ . . . ++ ++ ++ . . ++ ++ . . . . III
Teucrium divaricatum . . . ++ ++ 11 . . ++ ++ . . . ++ ++ . . ++ . ++ III
Psoralea bituminosa . ++ ++ . . . ++ ++ ++ . . ++ ++ +1 . . . II Sarcopoterium spinosum ++ ++ . . . ++ . . . . ++ ++ . . . . ++ . ++ . II Salvia fruticosa ++ . ++ . . ++ ++ . . . . ++ . ++ ++ . . . II Melica minuta . . . . ++ ++ . . ++ . ++ . . ++ . . . II Genista acanthoclada . . ++ ++ . . . ++ ++ . . . ++ . . II Helichrysum stoechas ssp. barrelieri ++ . . . ++ ++ . . . ++ ++ . . ++ . . . II Origanum laevigatum . . . . ++ . ++ ++ . . . ++ . . . I Micromeria myrtifolia . . . ++ ++ . . ++ . . ++ . . . . I Dianthus lydius . . . ++ ++ . I Querco-Fagea karakteristikleri
Olea europae var. sylvestris . ++ ++ . 11 ++ . ++ ++ ++ ++ . ++ ++ . ++ . . . . III
Smilax aspera ++ . . ++ ++ ++ . . ++ . ++ . . ++ ++ ++ . . ++ . III
Geranium purpureum . ++ ++ . . ++ ++ ++ . ++ . . . II
İştirakçi türler
Brachypodium retusum . ++ . . ++ ++ ++ ++ . ++ ++ . ++ ++ ++ . . ++ ++ ++ IV
Tamus communis . . ++ ++ . . . 11 ++ +1 . +1 . ++ ++ . ++ ++ . . III
Ferulago humilis ++ ++ . . . ++ . . . ++ ++ . ++ ++ II Gladiolus italicus . . ++ ++ ++ . ++ ++ . . . ++ ++ . . . II Cyclamen repandum . ++ . . . ++ ++ . ++ ++ . . . ++ . . . . II Lonicera caprifolium . . ++ ++ ++ . . . . ++ . . . I Salvia pomifera . . . . ++ . . . . ++ ++ . . . I Coronilla emerus ssp. emeroides . . . ++ . ++ . . . I Asphodeus aestivus . . . ++ . ++ . . . I Scandix pecten-veneris . . . ++ . . . ++ . . . . I Anagyris foetida ++ . . . ++ . . . I Crupina crupinastrum . . . ++ . . . ++ . . I Poa bulbosa . . . ++ . . . ++ I Vicia cracca . ++ . ++ . . . I
63 K. Güney ve ark. / Bibad, 3 (1): 59-63, 2010
Hyperico-Arbutosetum andrachnii ass. Nova
(Çizelge 1.)
Birliğin Karakter ve Ayırt Edici Türleri: Arbutus
andrachne ve Hypericum empetrifolium (Şekil 3), Örnek
Alan sayısı 20.
Habitat ve strüktürel Özellikler: Birlik kalkerli taşlı topraklarda yayılış gösterir. Örtü durumu %70 ile %80 arasında değişir. Birlik araştırma alanında 300-600m.’ler arasında yayılış göstermektedir.
Fizyonomi ve Sintaksonomi: Arbutus andrahne ve
Hypericum empetrifolium birliğin genel görünümüne
hakimdir ve Quercion ilicis alyansına bağlanmıştır. Ayrıca Pistacio-Rhamnetea ve Cisto-Micromerietea karakteristikleri birlik içinde varlıklarını göstermektedir. Birlik Milas-yatağan arasında görülür ve geniş alanlar kaplar.
İklim verileri Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nden alınmıştır [10]. P: Ortalama yıllık yağış toplamı (mm);
M: En sıcak ayın maksimum sıcaklık ortalaması (oC);
m: En soğuk ayın minimum sıcaklık ortalaması (oC);
PE: Yaz yağışı toplamı (mm); Q: Yağış-Sıcaklık emsali
(Q=2000.P/M2-m2); S: Kuraklık indisi (S=PE/M)
KAYNAKLAR
[1] Akman, Y., Barbero, M., Quezel, P. (1979) Contribution a l’etüde de la vegetation forestiere d’Anatolie mediterraneenne Phytocoenologia, 5 (1), I, 79.
[2] Akman,Y., Barbero,M., Quezel, P. (1979) Contribution a l’etüde de la vegetation forestiene
d’Anatolie mediterranenne Phytocoenologia 5 (3), 277-346.
[3] Davis P.H, 1965-1984 Flora of Turkey and the Easth Aegean Islands: Vol I-IX, Edinburg Univ. Press. [4] Davis P. H, 1988 Flora of Turkey and the Easth
Aegean Islands: Vol X (Supplement), Edinburg Univ. Press.
[5] Geven F, Bingöl Ü, Güney K, Ketenoğlu O, 2008 Vejetasyon Analizinde Polar Ordinasyon’a Dayalı Yeni Bir Bilgisayar Programı (FG-ORD,Versiyon 0.2) Kastamonu Ü.O. Fak.Der. 8 (1): 86-92. [6] Seçmen, Ö., Gemici, Y., Bekat, L., Görk, G.
(1986) İzmir yöresi frigana vejetasyonunun bitki sosyolojisi yönünden araştırılması, Doğa T. Bot., 10, 2, Ankara.
[7] Gemici, Y., Seçmen, Ö. (1983) Etude Phytoecologique Phyto-sociologique de la montagne Yamanlar, E.Ü, Fac. Of Sci. J., B, 6,1. [8] Uslu, T. (1981), Aydının batısında Küçük ve
Büyük Menderes Nehirleri arasında kalan bölge vejetasyonunun bitki ekolojisi ve bitki sosyolojisi yönüden araştırılması, Ank. Üniv., Fen Fak. Doçentlik Tezi, Ankara.
[9] Quezel, P., Barbero, M., Akman, Y. (1980) Contribution a l’etüde de la vegetation forestiere d’Anatolie septentrionale Phytocoenologia, 8(314), 365-519, Stuttgart.
[10] Tarım, Orman ve Köy işleri Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Meteoroloji Bülteni, 1974-1985, Ankara.
Çizelge 2. Biyoiklimsel Sentez
Yükseklik (m) P PE S Yağış
Rejimi M M Q Biyoiklim Katı/Tipi
Söke 38 904,9 15,9 0,5 KSIY 31,6 5,9 120,5 Yağışlı/Alt/Yumuşak
Akdeniz İklimi
Milas 53 670.1 23.3 0,6 KSIY 35,1 4,2 73,1 Az/Yağışlı/Ilık
Akdeniz İklimi
Çine 90 630,4 28,2 0,7 KSIY 36,3 4,5 67,1 Az/Yağışlı/Yumuşak
