Helvahane Defteri

B O O K R E V IE W

Helvahane Defteri

F ilo z o fla r M acunu, Ma'cun-ı K abız, Y e l İçün, Sancı İçün, S ızı İç ü n , M u s h ilid d in 'n in Mübarek Hapı...

T o p k a p ı Sarayı Eczanesi'nde (Helvahane), 1608-1767 yıllan arasında hazırlanmış 186 çeşit ilaç reçetesinden yalnızca bir­ kaçı.

Helvahane, yıllarca yalnız helva ve reçel üretilen bir birim ola­ rak bilindi. Ancak Arkeoloji ve Sanat Y a y ın la r ı'n ın T ıp k ı Basımlar Dizisi'nden çıkan ve Prof. Dr. Arslan Terzioğlu'nun yayına hazırladığı "Helvahane D efteri ve Topkapı Sarayı'nda Eczacılık" adlı kitap, Saray'da Hekimbaşı Kulesi'nde yapıldığı iddia edilen bir dizi ilacın ger­ çekte Helvahane'de hazırlandı­ ğını ve dağıtım için paketlen­ d ik te n son ra H ek im b a şı Kulesi'ne gönderildiğini ortaya koyuyor.

O s m a n lI'y a d ö n e lim . Helvahane, Saray'ın ikinci avlu­ sunda, sağda, Mutfak bölümü­ nün sonunda. H elvahane'nin OsmanlI'da süregiden öyküsü, e ly a z m a s ı H e lv a h a n e Defteri'nde açığa çıkmayı bek­ le d i. Ö n c e H o rh o r'd a k i T ıp T a rih i E nstitüsü'nde ziya re t ettiğim iz İstanbul Üniversitesi T ıp F a k ü ltesi D e o n t o lo ji A n a b ilim Dalı v e T ıp T a rih i B ilim Dalı Başkanı P rof. Dr.

Arslan Terzioğlu'ndan el yazması eserin öyküsünü dinleyelim : "1979'da Münih T ıp Fakü ltesinden İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'ne öğretim üyesi oldum. Eczacı ve kimyager Naşid Baylav Hoca bu ya zm a e s e r i b ir şahıstan satın a lm ıştı. 13.50x49.50cm boyutlarındaki eseri ben şahsen

Philosophers’ Fondant, Laxative Paste, Cure f o r Wind, Cure fo r

Pa in , Cure f o r Aches,

M u s h ilid d in ’s Holy Tablet... These a re just some o f the fasci­ nating prescriptions in this fa c ­ simile version o f a pharmaceu­ ticals register kept at Topk.api Palace Pharmacy (Helvahane) between 1608 and 1767. The Helvahane, literally "helva" kitchen, was f o r many years assumed to be a place where cooks produced "helva" (diverse sweet dishes made o f cereals and oil or extract from sesame seeds), jams and other confec­ tionary. However, this new fa c ­ sim ile p u b lica tio n edited by Prof. D r. A rslan T erzioglu reveals that in f a c t the H elvahane doubled as the palace pharmacy. The prescrip­

tions were made up here and

then sent to the C h ie f

Physician’s Tower.

The Helvahane kitchen is the last b u ild in g in the kitchen block to the right o f the second courtyard at Topkapi Palace. The m a n u script H elvahane Register throws new light on the

story o f the Ottom an

Helvahane. We visited Prof. Dr. Arslan Terzioglu, head o f the Department o f Deontology and History o f Medicine o f Istanbul University, at the Institute o f Medical History recently. He explained that the manuscript had originally been purchased by a fa c­ ulty member, the pharmacist and chemist Na$id Baylav, who showed the book to him. Microfilms and photocopies were taken o ff the register, which measured 13-50 x 49-50 cm with a view to

publish-HELVAHANE DEFTERİ

TOPKAPI SARAYINDA ECZACILIK

IN ISTANBUL UND IHRE BEDEUTUNG FÜR DIE GESCHICHTE DER PHARMAZIE

Yayına Hazırlayan Arslan TERZİOĞLU 'J A M 0 1 0 II VE S AM T VAY İM ARI HELVAHANE DEFTERİ VE TOPKAPI SARAYI ND A ECZACILIK Yayma hazırlayan: Prof. Dr. Arslan Terzioğlu, Arkeoloji ve Sanat Yayınlan Tıpkı Basımlar Dizisi 250.000 TL. Hayriye Cad. 3/5 Çorlu Apt. Beyoğlu

80060, Tel: 245 68 38.

REGISTER OF THE

HELVAHANE AND PHARMACY AT TOPKAPI PALACE

Edited by Prof. Dr.Arslan Terzioğlu, Arkeoloji ve Sanat Publications,

Facsimile Series, 250,000 TL.

108

B y A S L I K A Y A B A L

g ö rd ü m . B a y la v H o c a 1982 y ılın d a ö ld ü . Ölümünden önce eseri yayına hazırlamak için mik­ rofilm ini ve fotokopisini almıştık. Ölümü sonrası terekesi arasındaki kitaplar Tıp Tarihi Enstitüsü ve İÜ. Fen Fakültesi'ne satıldı.

Ama yazma Helvahane Defteri ortaya çıkmadı. Biz de hocanın anısına bu eseri yayma hazırlamaya karar verdik." Yazma eserin bugün nerede olduğu bilinmiyor ama kitap Helvahane'nin "bilinmeyen iç dünyası"nı ilaçlar, kuvvet macunları, pan­ zeh irler, haplar, şuruplar ve afrodizyaklarla tamtıyor. Reçeteler her derde deva!

Öksürük, sıtma, kabız, ishal, saç dökülmesi, kalp rahatsızlıkları...

Bu yazma eser bugün için kayıp olsa da içerdi­ ği bilgilerin tarihi bir belge olarak önemi­ ni T e rz io ğ lu şöyle aktarıyor, "Eser saray ilaçlarının Helvahane'de hazır­ landığım, dağıtım işinin Hekimbaşı Kulesi'nde yapıldığını bildiriyor. Helvahane bir tür ilaç laboratu- varı. 186 adet ilaç reçetesiyle saray e c z a c ılığ ın ın sırların ı veriyor, ilaçlar genellikle Antik Yu nan ve Rom a, Klasik İslam dönemi hekimlerinin reçeteleri ve bazı ö zg ü n O sm anlı Saray d o k torla rın ın reçeteleri ve bazı özgün Osmanlı Saray doktorlarının reçeteleri esas alınarak hazırlanmış." Kitabın birinci bölümü, "T o p k a p ı S arayı'n da İla ç la rın Yapılmasına Dair Helvahane ve Bunun E czacılık Tarih i A çısın dan Ö n em i" konusunu işliyor. "Türk-Osmanlı Saray H a s ta n e le ri, Saray E c z a n e le ri ve Bunların E czacılık Tarih i A çısından Ö n e m i" b a ş lık lı ik in c i b ö lü m d e , Osmanlı öncesi Türk saray hastaneleri ve eczaneleriyle, Osmanlı döneminde Saray hastanesi ve eczaneleri üzerinde durulmuş.

Üçüncü bölüm Helvahane ve Helvahane O c a ğ ı'n ı tan ıtıyor. D ördü n cü bölü m "Helvahane Defteri".

Bu bölüm içinde mithridatikum içeren madde­ lerin Tü rkçe, Alm anca, A rapça ve Latince k a rş ılık la rı, A lm a n ca b ir ö z e t,

Helvahane Defteri'nde yer alan her T , r ,, , . „

, , , , 1 , , Topkapı Sarayı da helvacı, 1800 lu yıllar,

derde deva reçeteler ve çeşitli mad- He,va. mraker at' the Topkapı palace ca. 1800 delerle ilgili bir sözlük yer alıyor.

ing this valuable docum ent. When Naşid Baylav

d ied in 1982 his lib ra ry was pu rch a sed by the

Institute o f M edical History and Istanbul University Faculty o f Science, but the manuscript register had mysteriously disappeared. P ro f.Terzioğlu decided to publish the work as a tribute to Naşid Baylav.

The whereabouts o f the original manuscript might be unknown, but fortunately the hun­

dreds o f prescriptions fo r antidotes and aphro­ disiacs, and cures f o r everything from coughs

to malaria, diarrhoea to baldness, and con­ stipation to heart complaints have been pre­ served on microfilm. The value o f this histor­

ic a l d o cu m e n t is ex p la in ed by

Prof. Terzioğlu: “From the register we learn that palace pharmaceuticals were pre­

pared in the Helvahane and distribut­ ed at the Chief Physician’s Tower.

The Helvahane was a kind o f pharmaceutical laboratory.

The register gives the secrets o f 186 p r e p a r a t i o n s

used in the

Ottoman palace, some o f which are those o f

A n c ie n t Greek, Rom an, and Classical Islamic period physi­

cians. Others are later prescrip­ tions invented by Ottom an palace physicians. The firs t section o f the book is an account o f the Helvahane’s role as Topkapı Palace pharmacy and its importance in the his­ tory o f pharmacy. The second p a rt is an a c c o u n t o f p re - Ottoman and Ottoman Turkish palace hospitals and pharma­ cies, and the third part about the

H elvahane its e lf an d those employed there. The fourth part is the regis­ ter itself with a German summary. There is also a glos­ sary o f terms,and the Turkish, Germ an, A ra b ic an d Latin equivalents o f the substances

used. •

109

S K Y L IF E M A Y IS M A Y 1 9 9 3

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi