Çukurova'da iktisadi inkişaf hamleleri:Adana da iç liman...

i 5 9tÇ1 Çukurova'da iktisadi— —

— " r

inkişaf hamleleri

Adana

daiç

lim an..

—

- •

Y a za n : T a h a T O R O S * =

Toprağının verimliliği bakımından (ikinci Mısır) diye adlandırılan Çukur ova, artık bu ikincilikten kurtulma yo lunu tutmuştur. Burada toprağa atıla cak her tohumu, asgari yüzle çaıpa - çaksın! Diktiğin her fidanın yıl dö­ nümünde, gölgesinde oturabilirsin. Her zerresinden feyiz fışkıran Çuku ovaya, tab'atın en geç mahsul veren tenbel ağaçlarından bile diksen, saç­ larına ak düşmeden meyvelerini yiye bilirsin!

Biri bin . yapan toprak, güneş, mu tedil iklim, bu cennet diyarın ölm varlıklarıdır. Buna kevser gibi suv katacak olursak, yarının jktisad âl'm

leri, belki Mısır’ı Çukurovaya benz rneğe çalışacaklardır.

Son yıllarda Çukurovadaki traktö ordusunu, nadas mevsiminde gece ovayı baştan aşağı yıldız yağmuru ha ünde süsleyen projektörleri, gördünü mü? Görmemişsenjz, duymamışsam; hayal etmeyiniz. Bol yıldızlı temrntı gecelerini seyretmişseniz, böyle bir ■ manın suda akislerine dalınız: 1; kurova budur!

★

Her sahada yurdun kalkınma pii (DEVAMI Sahife 5, Sütun 4 de)

Sayfa : 5 ( D E M O K R A T )

(Baştarafı BIRÎNCÎ Sahifede) cüne büyük bir atmos'er ekliyen Çu

[ kurovadan yeni bir teşekkülün müjde si geliyor: Akdeniz’den 50 kilometre içerde bulunan Adana bir liman ola b;lcek! Artık Seyhan nehri boşyere dr nize akmayacak. Tabiatın sağladığı e küçük imkânlar, beşer enerjisiyle i! t.sadi hüviyetlere kavuşacaktır.

★

Seyhan nehrini tarayarak Adana’yi Akdeniz’in bir limanı haline getir - mek fikri, yeni değildir. 90 ser mazisi olan, fakat daima hayalce ' lar, haricî meşgalelerin yükü altında ’ ri vardır. Bunlara, kısaca bakıp geçe

lim :

Sene 1864 — Kozanoğlu isyan et - m’ştir. Abdülaziz Devrinin üstad dev­ let adamlarından Ali ve Fuat Paşa lar, haricî megalelerin yükü alt'nd" evvelâ d a h i’ pürüzlerden kurtulmak için kat’î karara .varmışlar ve Dervi* Paşa kumandasındaki (Fırkaî İslâhiye) yi Çukurovaya sevketmişlerdir.

Denizden gelen Türk ordusu Payas, Ayaş ve Karataş istekelelerinden çı - kartma yanarak Çukurovaya yayılmış tır. O tarihte Mersin, 18 kulübeden i- baret küçük bir köydür.

(Karataş) civa-ındaki taburun ba - şında Erkânı Harbiye binbaşısı Ah - met Muhtar Bey (bilâhare büyük ka bineyi kuran Sadırâzam Gazi Ahmet Muhtar paşa) var. Asker olduğu ka­ der. istikbale ait isabetli görüşlere de mal’k olan bu kumandan, Çukurovanııı İktisadî 'nkişafını demiryolunda ve de nizle münasebetinde görmüş ve buna da r -el’mizde kopvesi mevcut) uzun bir tetkik yazısını hükümete tevdi ey lemiştir. Bu kıvmetli tetkikler, o za­ man (Frkai İslâhiye) nin Mihav'rliğ' ni deuıhte eden Müverrih Cevdet e- fendl fPaşa) tarafından hazırlanan (Maruzat) adlı eserin müsveddeleri a- rasında da tekrarlanmıştır.

tk'nci tetkik 1879 yılında vııkubul-

m ’ .T Ş tu r . Adana valiliğine menkup ola

rak tayin edilen Meşhur Şair Ziya Pa­ sa, Avrunadan dönmüş ve Garp mede- nivet:n!n tekniğmi gö’mtiş Mr müte­ fekkirdir. Sevhan nehri boş vere akıt) giderken, yağmur duasına çıkan kafi len'n davetine1 iştirak etmeyen ilk va li odıır.

Hadise meşhurdur; Yağmur duasına

davet eden hoca (efendim, şayet siz Vali Paşamız, kafilemize riyaset bu­ yurursanız, cenabıhak yağmurunu e- sirgemez) deyince, şair Ziya Paşa şu cevabı vermiştir:

— Ya, Allahıtaalâ, bana demezmi ki? Be adam; şu nehir akıp giderken sen ne yüzle benden yağmur istersin!

★

Garp tekniğinin memleketimize gir meşine camgönülden gayret eden Ziya Pasa, bir taraftan tarikatçıların hol olduğu yerlere Rüşdiye mektebi açar­ ken, Çukurovayı hazine olarak tavsif eyleyen görüşiyle Babıâlıye şu teklifi yaptı: Ya Seyhan nehri taranarak va­ purların uğ-ağı bir şehir haline so - kulması. yahut da Adanayı Mersine bağlayacak bir demiryolunun inşası...

Yeni fikirlere kapısı kapalı bulunan (Yıldız) Sarayında bu teklif günlerce görüşüldü. Fakat Val’nin tek iri red- dedilemedi. Mahallinde tetkikler yap - mak üzere eksers; Hiristivan olan mü hendisle-den mürekkep bir heyet gön derldî; Uzıııı siren incelemelerden sonra. Seyhan nehri yatağının, seller le gelen rüsupla, pek erken dolacağı ve sik sık taranmasının' 1-i'dpvetli mas rafı is’dtzam edeceği rni’dnlâasî’e. Ada nanın Me-sme demirvol-'vle bağlanma sı ve Mersinin liman ittihazı uygun görüldü.

Adananın dört bucağında esen olan Ahid’n Paşanın ValiFSe tayinine ka - dar d“vam evF'ven etiidie’den sonra, Anadolımun ikinci demiryolu olan A­

dana - Mersin hattı 1888 de inşa o- lundu. Bu suretle Çukurova bir lima­ na. Akdeniz de, Mersin gibi şirin ve her yıl mamûrlaşan canlı- bir şehre kavuştu.

★

Birinci Cihan Harbi esnasında da, Adananın bir iç liman olması üzerin de ciddî etüdlere geçildi Seyhan neh rinin taranmak ve sahillerine dıvar yapılmak suretile küçük gemilerin cev langâhı durumuna sokulnjası, Alman teknisyenlerini, günlerce meşgul etti.

Anadolu — Bağdat demiryolunun inşasına tanınan imtiyazlar ve haklar meyanında Seyhan nelrinin İ man ha line getirilmesi de düşünüldü. Bu mev zuun olgunlaştırılmasına umumî har­ bin aleyhteki seyri manı oldu. Bunu takiben mütarekeden sonra Fransızla rın işgaline uğrayan Cukurovada, ayni mevzu onların da zihinlerini kurcala dır. Mühend-'sler kısa bir müddet etüd lerde bulunduysa da, (M ilî Mücade­ le) nin ateşi bu emperyalist gayeleri kül etti.

★

Bütün bu tarihî seyirlerin sonunda İktisadî görüşe sahİD iş adamlarımızın giriştiği yeni ve halisane teşebbüsleri müşahede etmektev'z. Busünkii te^eb li atılan İktisadî gö-üsüu tahakkukuna Mislerle 1880 yılında fikir olarak teme geçilmiş oluyor.

Bir taraftan Mersinin daha modern bir limana biran evvel kavuşturulması diğer taraftan Adanaya küçük çapta yük gemilerinin girin çıkmaları te - sebbüşiinün tahakkuku, günden güne -'ktisadî kudreti başdöndüu'icü hızla artan Çukurova için, havatî ehemmive ti haiz ihtiyaçlar cümlesindendir. Çu- ktrovanın gelişen istihsal, ;hraç ve it hal kıymetleri, bu g!bi eserlerin tahat- GıkVle itilâsına erişecektir. Sevimi-' Mersinin, Avnınaî b;r Umana kavuş­ turulmak suretle, bugünkü ikt'sad’ oroblemle-in çokluğu ve tenevviKi Var sısmda. Adanada da vann- düdükleri­ nin sesini duymak, bir baht/varlık ola çaktır. Bunu gömüden beklemeyi i- cabettîrecek inkişaflar ve sebepler mevcuttur.

İnsan hayatında zaman kadar erken gel'p geçen ne vardır? Böyle bir te - şebbüsün tahakkuku gayesile, her da­ kikadan faydalanmak zaruretinde bu­ lunduğumuzu unutmamalıyız.

T T -S fcO Î/U

Çukurova’da İ k t is a d ı İn k işa f h a m le le r i :

Adatın *dfi î ç Liman ••

Toprakının v e r i ı s l l l i # l baklam dan ( İ k i n c i M isır )d ly e a d la n d ır ıla n Çukurova , a r t ık bu İ k in c ilik t e n kurtulma yolunu tutmuştur . Burada topraka a t ıla c a k her tohumu , a sg a r i y ü zle çarpacaksın } d ik t ir in har fid a n ın y ı l dönümünde^ g ö lg e sin d e o t u r a b ilir s in . Her z rr esin d en f e y i z f ış k ır a n Çukurova'ya , t a b ia t ın en geç mahsul veren te n b e l a/taçlarından b i l e diksen , s a ç la r ın a ak düşmeden m ey v elerin i y i y e b i l i r s i n t

B i r i bin yapan toprak , güneş , m utedil ik lim , bu cen­ net d iy a r ın ölmez v a r l ı k l a r ı d ı r . Bun© kevaer g i b i ouyu da katacak o lu rsa k , y a r ın ın lk tls a d e l im l e r i , b e lk i M ıs ır 'ı Çukurova'ya benzetmece ç a lış a c a k la r d ır .

öon y ılla r d a Çukurova'daki tr a k tö r ordusunu , nadas mevsiminde g e c e le r i ovayı baştan aŞaC* y ı l d ı z yağmuru h a lin d e sü sle y e n p r o je k tö r le r 1, gördünüz mü ? görmemişseniz , duymamış­ s a n ız h ayal etm eyin iz . Bol y ı l d ı z l ı Temmuz g e c e le r in i seyretm e m işsen l» , büyle b ir semanın nudn a k is le r in e d a lın ız : i ş t e Çukurova bu dur i

x

X X

Her sahada yurdun kalkınm a gününe büyük b i r a tm o sfe r e k İ iy e n Ç ukurova'dan y e n i b i r te şe b b ü sü n m ü jd e s i g e l i y o r : A k d e n iz'd en 5 ° k ilo m e t r e İç e r d e b u lu n an Adan© b i r lim an o l a ­ b i l e c e k i A r t ık Seyhan n e h r i b o a y e r e d e n iz e akmayacak .

T a b ia t ın s a k l a d ı ğ ı en küçük İm kanlar , b e ş e r e n e r j i s i y l e İk­ t i s a d î h ü v i y e t l e r e k a v u ş a c a k tır .

X

X X

Befchan N e h r in i ta r a y a r a k Adanawy ı A k d e n iz 'in b i r lim a n ı h a l i n e g e tir m e k f i k r i , y e n i d e l i l d i r . 90 s e n e l i k m a z is i o la n , f a k a t dr İraa h a y a ld e k a la n bu d ü ş ü n c e le r in raütevn zi b i r s e y r i v a r d ır .B u n la ra k ıs a c a b a k ıp g e ç e lim î Sene 186^*«# K o z a n o tlu , is y a n e t m i ş t i r 1 A b d ü la z lz O e v r l- n in ü s t a d d e v l e t ad am ların d an A li v e Fuat P a ş a la r , h a r i c î m e ş g a le le r in yükü a l t ı n d a / e v v e lâ d a h i l i p ü r ü z le r d e n kurtulm ak

İ ç i n k a t ' î karara v a r m ış la r v e D e r v iş Paşa Kum andasındaki ( F ır k a ! î e l & h l y e ) y l Ç ukurova'ya s e v k e t m iş l e r d l r .

«2«

D enizd en g e le n T^rk ordusu Paya© , Ayaş v e K©rat»ş İ s ­ k e l e l e r i n d e n çık a rtm a yap arak Ç u k u rova'ya y a y ı l a s ı ş t ı r . O t a ­ r i h t e M ercin , 18> k u lü b ed en ib a r e t küçük b i r köydür i

(K a r a ta ş ) c iv a r ın d a k i tab u ru n b a ş ın d a E rk â n ı H arb iye B i n b a ş ı s ı Ahmet Muhtar Bey( b ilâ h a r e büy^k k a b in e y i kuran Sadırâzam ö a z l Ahmet Muhtar P aşa) v « r . A sker oldu.^ı kadar ,

i s t i k b a l e a i t i s a b e t l i g ö r ü ş le r e de m a lik o la n bu kumandan , Ç u k u ro v a 'n ın İ k t i s a d î i n k i ş a f ı n ı d em iryolu n d a v e d e n i z l e müna­ s e b e t in d e görmüş v e bynn d a ir - e llm iz d o k o p y e s i raevout - uzun b i r t e t k i k ' y a z i s ı n ı Hükümete t e v d i e y l e m i ş t i r • Bu k ıy m e t li t e t k i k l e r , o zaman ( F ır k a l İ s l a h i y e ) n in M ü ş a v i r li ğ i n i d er uh­ d e eden M üverrih C evdet e f e n d i (P a ş a ) t a r a f ın d a n h a z ır la n a n

(M aruzat) a d l ı © s e r in m ü s v e d d e le r i a r a s ın d a do te k r a r la n m ış ­ t ı r .

İ k i n c i t e t k i k lf$79 y ı l ı n d a vukubulm uştur . Adana V a l i ­ l i s i n e Menkup o la n a k t a y i n e d i l e n Meşhur Ş a ir E iya Başa , Avru­ p a 'd a n dönmüş ve Garp >e d e n l y e t i n i n t e k n i ğ i n i görmüş b ir müte­ f e k k i r d i r . Seyhan n e h r i b o ş y e r e a k ıp g id e r k e n .yağmur d u a s ın a ç ık a n k a f i l e n i n d â v e t in e İ ş t i r a k e t m e y e n d i k V â l i odur .

H a d ise meşhurdur : Yağmur d u a sın a d a v e t ed en hoca (e fe n d im » şa y e t s i z V a l i « e Paşam ız , k a f ile m iz e r i y a s e t buyu­ r u r s a n ız , cen n b ıh a k ya raurunu e s ir g e m e z ) d e y in c e , ş a i r Z iy a Paşa şu c e v a b ıv e r m iş t İ r :

- Y a, A l l a h ı t a a l â , bana deaesral k i î adara ; şu n e h ir a k ıp g id e r k e n s e n ne y ü z le benden yağmur i s t e r s i n i

x

X X

Garp t e k n i ğ i n i n m em lek etim ize g ir m e s in e c a n ig ö n ü ld e n g a y r e t eden Z iya P aşa , b i r t a r a f t a n t a r i k a t ç ı l a r ı n b o l old u ğu y e r l e r s e R ü şd ly e M ek teb i aça rk en , Ç u k u ro v a 'y ı h a z in e o la r a k t a v s i f e y le y e n g ö r ü ş iy le , B a b ıâ lly e şu t e k l i f i y a p t ı : Ya S ey ­ han n e h r i ta r a n a r a k v a p u r la r ın uğra#* b i r ş e h ir h a l i n e s o k u l­ m a s ı, yah u t dn A d an a'yi M e r sin 'e b e ğ la y a c n k b i r dem iryolu n u n

İ n ş a s ı • • . •

Y en i f i k i r l e r e k a p ı s ı k a p a lı bulunan ( Y ıld ız ) S a r a y in d a bu t e k l i f g ü n le r c e g ö rü şü ld ü , F akat V a lin in t e k l i f i r e d d e d i- lera ed i .M a h a llin d e t e t k i k l e r yapmak ü z e r e e k s e r i s i H ı r i s t i y a n o la n m ü h en d islerd en M± mürekkep b i r h e y e t g ö n d e r i l d i • Uzun sü r e n in c e le m e le r d e n s o n r a , Beyhan n e h r i y a t a n ın ın , s e l l e r l e g e le n rücupln^ pek erk en d o la c a ğ ı v e s ı k s ı k ta r a n m a sın ın k ü l l i y e t l i m rar a f i i s t i l z a m e d e c e ğ i m ü tn lâ n e lle . Adana »nın M e r sin 'e d e m ir y o lly le b a ğ la n m a sı v e M e r s in 'in lim a n i t t i h a z ı uygun g ö rü ld ü ,

A d an a'nm d ö r tb u ca ğ m d a e s e r i o la n A b ld in P a ş a 'n ın Va­ l i l i ğ e t a y i n i n e kadar devam e y l l y e n e tü d le r d e n so n ra .A n a d o lu n u n

i k i n c i d em iry o lu o la n A dana-K ersin h a t t ı lfSfî# de in ş a o lu n d u . Bu s u r e t l e Çukurova b ir lim a n « , A kdeniz d e , M ersin g i b i ş i r i n v e h er y ı l raamtırlaşan c a n l ı b i r şe h r e k a v u ştu .

x

. /

B i r i n c i C ihan H arb i e s n a s ın d a ela , A d an a'n in b i r İç 1 1 - öan o lm a sı ü z e r in d e c id d î e tn d ile r e g e ç i l d i . Beyhan n e h r in in taranm ak v e s a h i l l e r i n e d ıv a r y a p ılm a k s u r e t l l e küçük g e m ile ­ r i n o e v la ng&hı durumuna so k u lm a sı» Alman t e k n i s y e n l e r i n i » g ü n le r c e m eşg u l e t t i .

Anadolu - Bağdat d em iryolu n u n İ n ş a s ın d a ta n ın a n İm tiy a z ­ l a r v e h a k la r mey anın da Seyhan n e h r in in lim a n h a l i n e g e t i r i l ­ m esi de düşünüldü . Bu mevzuun o l g u n l a ş t ı r ı l m a s ı n a umumî h a r ­ b in a l e y h t e k i s e y r i mani o ld u . Bunu ta k ib e n M ütarekeden so n ­ ra F r a n s ı z l a r ı n İ ş g a l i n e u ğrayan Ç ukurova'da , a y n i mevzu ,

o n la r ın da z i h i n l e r i n i k u r c a la d ı . M ü h en d isler k ı s a b i r mhd- d e t e tü d le r& e b u lu n d u ysa da » ( M i l l î MRoadele) n ln a t e ş i bu

em p n ry o lln t g a y e l e r i teni e t t i •

«3*

B ir t a r a f t a n M e r s in 'in daha modern b i r lim an a b ir a n ev ­ v e l k a v u ş tu r u lm a s ı, d i ğ e r t a r a f t a n Adan«'ya küçük ç a p ta y r’k g e m ile r in in g i d i p g i r i p ç ık m a la r ı teşeb b ü sü n ü n tahakkuku , günden güne İ k t i s a d î k u d r e t i bafdön&ürüoü h ı z l a a r ta n Çukurov* i ç i n , h a y a t î ehem m iyeti h * iz i h t i y a ç l a r cüm le s in d e n d ir .

Ç u k u ro v a 'n ın g e l i ş e n İ s t i h s a l , ih r a ç v e i t h â l k ı y m e t l e r i , bu g i b i e s e r l e r i n ta h a k k u k iy le i t i l a s ı n a e r i ş e c e k t i r .S e v i m li M e r s in 'in , A vrupai b ir limana, k avu ştu ru lm ak r s u r e tlle , bugün­ kü İ k t i s a d î p r o b le m le r in ço k lu ğ u ve ten evvü ü k a r ş ıs ın d a ,

^ Âdâna'da vapur ü z d ü k le r in in s e s i n i duymak b ir b a h t i y a r l ı k o l a c a k t ı r l Bunu g ö n ü ld e n b e k le m ey i i c a b e t t i r e c e k İ n k i ş a f l a r v e s e b e p le r m evcu ttu r .

în s a n h a y a tın d a zaman kadar erk en g e l i p g e ç e n ne v a r ­ d ı r ? b ö y le b ir teşe b o ü o ü n tahakkuku g r y e ş i l e , h e r d a k ik a ­ dan faydalanm ak z a r u r e tin d e bulunduğumuzu u n u tm am alıyız .

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi

ttUKttllIllIiilIllllilllİİl