Zihinsel Yetersizliği Olan Çocukların ve Adolesanların Sağlık

Sağlık sorunları, bir insanın yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyen hastalıklar, yaralanmalar, bozukluklar veya fiziksel şartlar olarak tanımlanmaktadır (WHO, 2000). Genel olarak, zihinsel yetersizliği olan kişilerin sağlık sorunları ile genel nüfusun sağlık sorunları benzerdir ancak bazı sağlık sorunları zihinsel engelli nüfus arasında daha yaygın görülmektedir (Horwitz vd., 2000). Zihinsel yetersizliği olan bireyler arasında daha yaygın görülen sağlık sorunlarından bazıları epilepsi, alerji, orta kulak iltihabı, gastroözofageal reflü hastalığı, dismenore, uyku bozuklukları, mental hastalıklar, görme ve işitme bozuklukları, ağız sağlığı sorunları ve kabızlıktır (Jansen vd., 2004).

2.1.8.1.Duyusal Sorunlar

Görme ile ilgili sorunların zihinsel yetersizlikle güçlü bir şekilde ilişkili olduğu ve bu sorunların yaygınlığının yaşla beraber arttığı açıkça gösterilmektedir (Janicki ve Dalton, 1998). Zamanında müdahale sağlamak, bu popülasyondaki sağlık hizmetlerinin önemli bir yönüdür. Müdahale yalnızca kişinin görsel yeteneklerini geliştirmekle kalmaz, aynı zamanda sağlık çalışanlarının sorunları bilmesini sağlamakta ve böylece fiziksel ve kişilerarası çevreye uygun ayarlamalar yapılarak görsel eksiklik en aza indirilebilmektedir (Evenhuis vd., 2009). Altta yatan etiyolojiye (Down sendromu, konjenital kızamıkçık) bağlı olarak değişiklik göstermekle beraber bazı zihinsel yetersizliği olan bireylerin işitme bozukluğu zihinsel yetersizliği olmayan popülasyondakilere benzerdir. İşitme bozukluğunun teşhis, zihinsel engelli kişilerin işitme bozukluklarını tanıma konusundaki farkındalığının yanı sıra, onları destekleyenlerin farkındalığına da bağlıdır (Meuwese-Jongejeugd vd., 2006). Zihinsel yetersizliğe sahip kişiler genel nüfusa kıyasla daha yüksek oranda çekilmiş dişlere ve dolgulu dişlere sahiptir. Erken yaşta ve yetişkin yaşamı boyunca düzenli diş hekimliğine erişim, iyi diş sağlığı için esastır. Zihinsel engelli kişilerde doğru diş hijyeni, önemli bir koruyucu sağlık önlemi olmaktadır (Cumella vd., 2000).

2.1.8.2. Beslenme Sorunları

Zihinsel yetersizliği olan birçok kişi genel nüfusa kıyasla daha az beslenmektedir. Zihinsel yetersizlik sınıflandırılmasında, ağır ve çok ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireylerin yetersiz beslenme oranlarının daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu bireylerde yetersiz beslenmenin nedeni, yutma güçlüğü veya gastrointestinal sistem problemlerinden kaynaklı olabilmektedir. Kronik yetersiz beslenme, bireyi enfeksiyonlara karşı savunmasız hale getirmekte; ayrıca iskelet bütünlüğünü tehlikeye atabilmekte ve ortaya çıkan kas güçsüzlüğü sıklıkla hareketliliği sınırlamaktadır (Gravestock, 2000). Gelişimsel yetersizliği olan bireylerin zayıf beslenme alışkanlıkları vardır ve kardiyovasküler hastalık, obezite ve osteoporoz riski artabilir (Johnson vd., 2001).

2.1.8.3. Obezite

Yetersiz beslenme sonucu gelişen problemler ve genel popülasyonda da olduğu gibi obeziteye neden olan yetersiz aktivite ve egzersiz, obezite oranlarının daha yüksek olduğu zihinsel yetersizliği olan insanlar üzerinde de etkili olmaktadır. Obezite birçok sağlık sorununa yol açmakta ve ayrıca kardiyovasküler hastalık ve diyabet riskini arttırmaktadır. Zihinsel yetersizliği olan insanlar, toplumun geri kalanına yönelik önleyici sağlık mesajlarına ve programlarına dahil edilmemekte ve bu nedenle uygun besin seçimleri yapmaları konusunda daha az bilgiye sahip olmaktadırlar. Bağımsız yaşayan insanlar kendileri için yiyecek seçimleri yaparken, desteklenen ortamdakiler bu seçimleri yapmaları için genellikle destek personeline ihtiyaç duymakta ve besin seçiminde onlara güvenmektedirler. Diyet ve egzersiz ile ilgili mesajların bu popülasyona ulaşmasının sağlanması ile obeziteyi önlemek adına bir adım atılmış olacaktır (Davis vd., 2014)

2.1.8.4. Diyabet

Zihinsel yetersizliği olan kişilerde, diyabetin zihinsel yetersizliği olmayan nüfustan üç ila dört kat daha fazla oranda görüldüğü tahmin edilmektedir. Zihinsel engelli gençlerin ve yetişkinlerin daha hareketsiz bir yaşam tarzı sürdürmeleri, daha düşük düzeyde egzersiz yapmaları ve obeziteye katkıda bulunabilecek yüksek yağlı diyetler tüketmeleri sonucunda Tip 2 diyabetin gelişme olasılığı da daha yüksek olmaktadır (Taggart vd., 2012).

2.1.8.5. Epilepsi

Zihinsel yetersizliği olan kişilerde epilepsi sıklığı yüzde 14 ila 44 arasında değişmektedir. Bu varyasyon; engellilik derecesi, popülasyon, altta yatan etiyoloji ve araştırma metodolojisi ile ilişkilidir. Bu bireylerde epilepsi yönetimi sadece uygun ilaçların kullanımını ve izlenmesini değil aynı zamanda güvenli bir yaşam ortamının sağlanmasını, yaşam tarzındaki düzenlemeleri, uygun güvenlik standartlarını belirlemeyi, nöbetlerin izlenmesinde ve raporlanmasındaki becerileri ve nöbetlere cevap verme protokollerini içermektedir (Bowley ve Kerr, 2000).

2.1.8.6. Kardiyovasküler Hastalık

Koroner kalp hastalığı, zihinsel engelli insanlar için erken ölümün en büyük ikinci nedenidir. Zihinsel yetersizliği olan bireylerin yüksek tansiyona sahip olmaları, aşırı kilolu veya obez olmaları ve inaktif bir yaşam sürdürmeleri koroner kalp hastalığı riskini arttırmaktadır (de Winter vd., 2012).

2.1.8.7. Solunum Yolu Hastalıkları

Zihinsel yetersizliği olan bireylerde (40 yaşın altındaki) 25 yıllık takip sonucunda; solunum yolu hastalıkları nedeniyle ölüm oranlarının genel nüfusa göre iki kattan daha fazla olduğu bildirilmiştir. Bu popülasyonda yüksek aspirasyon pnömonisi ve yabancı cisimlerin solunması da gözlenmiştir. Ayrıca bu bireylerde solunum hastalığı riskinin engellilik derecesi, gastro-özofageal hastalık, ağız boşluğunda dismorfiya ve bir dizi immünolojik eksikliğinde arttığı bulunmuştur (Patja vd., 2000).

2.1.8.8. Kanser

Küresel kanser yükünün yirminci yüzyılın son 30 yılında ikiye katlandığı ve bunun 2020'de iki katına, 2030'da neredeyse üç katına çıkacağı tahmin edilmektedir. Genel olarak, zihinsel engelli insanlar arasında kanser insidansının daha düşük olduğu rapor edilmektedir. Zihinsel engelli kişilerdeki tüm kanserlerin neredeyse yarısının gastrointestinal ve özofagus kanserleri olduğu gösterilmiştir; bu durum Helicobacter pylori enfeksiyonu insidansının daha yüksek olmasından kaynaklanabilmektedir. Bu bireylerde bir sonraki ana kanser grubu ise ürogenital kanserlerdir (örneğin, kadınlar için meme ve rahim ağzı kanserleri ve erkekler için testis ve prostat kanserleri) (Patja vd., 2001).

2.1.8.9. Mental Sağlık

Zihinsel engelli kişilerde ruh sağlığı sorunlarının yaygınlığı, tanı ölçütlerine ve araştırma metodolojisine bağlı olarak değişmektedir. Mental sağlık bozukluklarının, zihinsel yetersizliği olmayan bireyler ile karşılaştırıldığında zihinsel yetersizliği olan bireylerde çok daha yüksek oranda olduğunu gösterilmektedir. Ayrıca, zihinsel engelli kişilerin yüzde 6.6'sının duygusal bozukluklardan, yüzde 3.6'sının kaygı

bozukluklarından muzdarip olduğunu gösterilmektedir. Sosyal ve çevresel faktörler, bu popülasyonda ruh sağlığı bozukluklarının gelişimine katkıda bulunabilmektedir. İletişim zorlukları, sosyal izolasyon, iş olanakları eksikliği ve kiminle ve nerede yaşadıklarına dair seçimindeki kısıtlamalar, zihinsel sağlık problemlerinin önlenmesi ve yönetiminde göz önünde bulundurulması gereken önemli stres unsurlarını oluşturmaktadır (Cooper vd., 2007).