Zamanlama Problem

Özelleştirmenin başarısı için, özelleştirmenin bir süreç olarak ele alınması bu süreç içinde yapılacak her işlem için de bir zaman ayarlaması tespit etmek gerekir.

Özelleştirme Programı Amaç ve Hedeflerinin Halka Tanıtılması

Özelleştirme uygulamalarının başarıya ulaşması, her şeyden önce programın ülke çapında benimsenmesine bağlıdır. Kamuoyu desteği hem programın başarılı bir şekilde uygulanması, hem de sürekliliği için zorunlu bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Bir özelleştirme programında halkın büyük kesimi yalnız gözlemci olarak kalmayıp çeşitli şekillerde programla doğrudan ilgilenmekte, ondan etkilenmektedir.160 Özelleştirmenin ideolojik platforma çekilmesi önlenmeli ve kitle iletişim araçları, toplantılar, konferanslar, anketler vasıtasıyla kamuoyunca benimsenmesi sağlanmalıdır. Ayrıca hükümetlerin bu programı sadece bir gelir kaynağı olarak görmeyip, çok yönlü ekonomik ve sosyal sonuçlara ulaşmanın bir aracı olarak düşünmesi gerekmektedir. Hükümet politikası olarak değil, devlet politikası olarak ortaya konulmalıdır. Bunun için programın ülke çapında iyi tanıtılması, çokça tartışılıp benimsenmesi gerekmektedir161. Her şeyden önce halkın özelleştirmeyi “devlet malının şahsa satışı” şeklinde düşünmemesi için böyle bir tanıtım programına gerek duyulmaktadır.

Özelleştirme bir ekonomi içindeki yapısal değişikliğin sadece bir parçasıdır. Özelleştirme programı gündeme geldiğinde yapılması gereken iki husus vardır. Birincisi, özelleştirme programının kesin bir şekilde uygulanması bakımından hükümetin kararlı

160

TÜSĐAD, “21.Yüzyıla Doğru Türkiye: Geleceğe Dönük Bir Atılım Stratejisi”,Yayın noĐstanbul, 1992,s.61.

161 _{M. Koray AKIN, “Dar Anlamda Özelleştirme, Türkiye ve Dünya’daki Uygulamaları, Sorunları’’, G.Ü.}

olmasıdır. Bu son derece önemlidir. Ancak bunun yanında halkın da özelleştirmenin neden gerekli olduğunu kavraması gerekir162.

Özelleştirme Đle Đlgili Olarak Hazırlık Çalışmaları Yapılması

Hazırlık çalışmalarının çeşitli kesimlerden, üniversitelerden, sermaye piyasası, Merkez Bankası, işçi ve işveren sendikası v.b. oluşturulacak kurulca yapılması ve çalışma sonuçlarının kamuoyuna sunulması gereklidir. Tepkilere neden olan faktörleri tespit etmek mümkündür.

Hazırlık çalışmaları yapılırken bir yandan da KĐT’lerin özelleştirmeye elverişli duruma getirmek için düzenlemeler yapılmalıdır. Bu kuruluşun seçiminde esas alınacak kriterler, her ülkenin özelleştirmeden beklediği amaca göre değişebilmekle birlikte, genellikle özelleştirilecek kuruluşun seçiminde, aşağıdaki iki kriter önemli rol oynar.

a.Ekonomik Yaşayabilirlik: Fiyat kontrolü, ithal ikamesi ve sübvansiyonun olmadığı bir rekabet ortamında bir KĐT’in faaliyetlerine devam edebilmesine ekonomik yaşayabilirlik denir.

b.Yatırım Analizi: Uzun vadede sermaye yatırımları gereksinmesinin ne büyüklükte olacağı ve nakit akımlarının ne şekilde cereyan edeceği dikkate alınmaktadır.

Bu iki kriter çerçevesinde KĐT’ler üç ana gruba ayrılmıştır.

Yeterli oranda kar yapabilen, serbest piyasa koşullarına göre rekabet edebilen ve en düşük sosyal ve ekonomik maliyetle özel kesime devredilmesi mümkün olan KĐT’ler birinci grubu oluşturmaktadır.

Đkinci grup ise bazı iyileştirme çalışmaları yapıldıktan sonra satışa arz edilen, aksi takdirde sosyal ve ekonomik maliyetleri yüksek olan KĐT’lerdir.

Birçok yazar özelleştirmeye kamu iştiraklerinin satışı ile başlanmasının yararlı olacağını, kamu sermayesinin yarıdan fazlasına veya tamamına sahip olan kuruluşların sonraya bırakılması gerektiğini savunmaktadır163.

162 _{TÜSĐAD, Đngiltere’de Özelleştirme Uygulamaları Sempozyumu, Yayın No. TÜSĐAD-T/94, Đstanbul,}

Bundan sonra özelleştirilecek kamu kuruluşlarının finansal yapıları, üretim maliyetleri, koordinasyon ve raporlama sistemleri, muhasebeleri, fiyat politikaları itibariyle özelleştirmeye hazırlanmaları ve kamu teşebbüslerinin içinde bulundukları sektörlerin aktivitesi ile birlikte gözden geçirilmeleri gerekir.

Tekel durumunda olan KĐT’lerin rekabetçi bir yapıya kavuşturulması için kamunun sahip bulunduğu avantajlardan ve teknik alt yapıdan, özel kesimde bulunan firmaların yararlandırılması ve piyasaya girmelerine izin verilmesi gerekli olmaktadır. Bundan amaç kamu tekellerinin özel tekeller haline gelmesini önlemektir. Bunun yanı sıra kamunun koruması altında faaliyetlerini sürdüren verimsiz kuruluşların ekonomide kaynak yaratır duruma getirilebilmeleri için şirketin organizasyonunda çalışma ilkelerinde ve mevzuat yapısında gerekli düzenlemeler yapılmalıdır164.

Özelleştirme Đle Đlgili Olarak Hukuksal Düzenlemenin Yapılması

Tanıtımdan ve hazırlıktan sonra özelleştirme programının hukuksal normlar haline getirilmesi gerekir. Đyi hazırlanmamış bir kanun daha sonra çıkarılacak ek kanunlar, tebliğler v.b. kararların düzeltilmesi mümkün olsa da bu durum kamuoyu üzerinde olumsuz bir psikolojik etki yapacağı şüphesizdir.

Özelleştirmenin Tedricen Uygulanması

Yukarıda belirtilen işlemlerden sonra özelleştirme programına dâhil kamu iktisadi girişimlerinin satışı işleminin tedricen yapılması gereklidir. Gerçek anlamda özelleştirme ancak bu safhada başlayacağından böyle bir kademeli uygulamaya ihtiyaç vardır. Yönetim anlaşmaları ve kiralama gibi yöntemlerin uygulanmasındaki kolaylığa karşın, satış seçeneği oldukça karmaşık bir süreci içermektedir Satış yönteminin gerektirdiği çok yönlü çalışmalar ve geniş kitlelere açılması karar verilen kamu teşebbüslerine ait hisse senetlerinin pazarlanmasında karşılaşılabilecek güçlükler nedeniyle, genellikle bu süreç mali danışmanlar eliyle yürütülmektedir. Danışmanın uygulama sürecindeki etkinliğini, yürütülecek çalışmanın kapsamı ve dolayısıyla benimsenen özelleştirme yöntemi belirlemektedir165. Hisse senetleri satışının belirlenecek takvim içinde kademeli olarak yapılması gereklidir. Böylece hem satışta karşılaşılan problemlerin daha sonraki

163 _{ÖZMEN,a.g.e., s.152-161.}

164 _{Türkiye Đş Bankası, “Özelleştirme”,Đş Bülteni, Ankara, 1987,s.31.} 165 _{TANATMIŞ, a.g.e., s.84.}

aşamalarda çözümü için gerekli tedbirleri alma fırsatı elde edilmiştir. Alma fırsatını elde etmiş olacak hem de ilk aşamada sermayenin bir kısmının hazinede kalması bir devlet garantisi psikolojisi oluşturarak satışın rağbet görmesine neden olacaktır.

Hisse senetlerinin bir kısmını özelleştirilecek kuruluşta fiilen çalışan veya oradan emekli olmuş işçiler, personel ve yöre halkına ayrılmalı ve bunun yanında hisse senedi yarışını teşvik etmek için de bazı kolaylıklar sağlanmalıdır. Rasyonel bir yönetim ve işletmeciliği sağlamak için hisse senetlerinin bir kısmı da yönetimi devralacak sermaye şirketine satılabilir. Başlangıçta yönetim belli bir tecrübe ve bilgi birikimine sahip olmayan hissedarlara verildiği takdirde, yönetim hatalarından kaynaklanacak başarısızlıklar daha sonra yapılacak özelleştirmenin başarısını da olumsuz yönde etkileyecektir166. Bu nedenle satış işlemleri yapılırken benimsenen yönteme göre bunun bir program içerisinde düşünülmesi ve uygulanması gerekir. Eğer direkt satış yöntemi uygulanacaksa “bütün özelleştirme” yerine “nokta özelleştirme” uygulamaları daha başarılı sonuç verecektir. Dünya’da özelleştirme yapan bütün ülkeler bunu bir zaman boyutu içerisinde ele almakta ve bu şekilde uygulamaktadırlar.