Zâviyeler

Herhangi bir tarikata mensup dervişlerin şeyhin idaresi altında toplu olarak yaşadıkları, gelip geçen yolculara yiyecek, içecek ve yatacak yer temin ettikleri, yerleşme merkezlerindeki veya yol üzerlerindeki yapılar zâviye olarak tanımlanmıştır. Şehir ve kırsal kesimlerde, geçit, derbent ve yol üzerinde misafirhane olarak kullanılan müesseselerdi.144 _{Aynı zamanda zâviyeler yeni fethedilen bölgelerin Türkleşmesi ve}

İslamlaşmasında, imar ve iskanında etkin bir rol oynamıştır.145 _{Zâviyelerde dini-}

tasavvufi eğitimin yanı sıra han, imaret, kervansarayların gördüğü hizmet de yürütülmekteydi. Böylelikle sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı güçlendirerek halkla ilişkinin sağlandığı bir kültür alışverişi oluşmuştur.146 _{Bu etkileşimin farkında olan}

devlet adamları zâviyelerin fonksiyonlarının devam etmesi için zengin vakıflar tahsis etmiştir.

XIII. yüzyılın başlarında Anadoluya Moğol istilası yüzünden göç eden Türkler arasında şeyh ve dervişlerde yer almaktaydı. Anadoluya gelen şeyhlerle birlikte çeşitli tarikatlar ortaya çıkmaya başlamıştır. Rifailik, Kadirilik, Halvetilik, Nakşibendilik, Kazerunilik, Mevlevilik gibi tarikatlara mensup şeyhler Konya, Kayseri, Sivas, Tokat gibi büyük yerlere yerleşerek devletten destek alarak zâviyeler açmışlardı.147 _Bu

143 _{Kazıcı, Vakıf Medeniyeti, s.142; Erdoğru, Murad Çelebi Defteri, s.123.}

144 _{Ahmet Yaşar Ocak-Suraiya Faroqhi, “Zâviye”, İA, C.13, İstanbul 1986, s.468.}

145 _{Ömer Lütfi Barkan, “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar}

ve Temlikler I, İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler”, Vakıflar Dergisi, Sayı 2, (1942): 279-304,s.285.

146_{Mustafa Kara, "Tekke", TDV İslâm Ansiklopedisi, C.40, S.368-370, İstanbul 2011, s.369.}

44

dönemde Konya’da Kazeruni ve Mevlevilik takikatları vardı. Özellikle Mevlevillik tarikatı Konya’da Karamanoğulları zamanında gelişme göstermiştir. Karamanoğlu Alaeddin Ali Bey Mevlânâ Dergahı’nın yeşil kubbesini yaptırmış.1402 de Karamanoğlu Mehmet Bey, 1443’te Karamanoğlu İbrahim Bey’in yaptırmış olduğu restorasyonlar, Karamanoğullarının Mevlânâ Türbesi üzerinde büyük bir çaba sarf ettiğini açıkça göstermektedir. Özellikle Alaeddin Bey’in himayesi beyliğin Konya ve Mevlevi tarikatına eğiliminin bir göstergesidir.148 _{Mevleviliğin merkezi konumunda}

bulunmasıyla önemini koruyan Konya’da yapılan zâviyelerin mütevellilerine bakıldığında açıkça görülmektedir. Örneğin Fahrünnisa zâviyesinin mütevellisi Derviş Tebrik149, Şeyh Osman zâviyesinin mütevellisi Mevlânâ Kemal150, Şemsi Tebrizi zâviyesinin mütevellisi Arif Çelebi evladından Ahi Ali oğlu Mehmet Çelebi’dir.151

7Tabl o VII- Konya Kazas ı Zâviyeleri Gelir D ağıl ımı ve Mütevelliler i - (1476-1501)

Tablo VII- Konya Kazası Zâviyeleri Gelir Dağılımı ve Mütevellileri - (1476-1501)

Zâviyeler Akarlar Mütevellileri 1476 1501 1476 1501

La’l Paşa 170 372 - Zekeriya Fakih

Katib Ali Bey 1.158 1.490 MevlânâYunus -

Şeyh Ebu İshak Kazeruni 620 1.420 Şeyh Mahmud Derviş Celal bin Mahmud ve Piri

Şeyh Osman 200 828 - MevlânâKemal

Sinan Seydi bin Ömer Seydi (mensuh)

3.065 - - -

Sultan Pirebi 170 60 Derviş Mürsel Derviş Veys

Şadi Bey 3.108 4.746 Veled-i Ahi Ali Yusuf bin Abdullah uteka-ı Şadi Bey

Fahrünnisa 258 428 Şeyh Veys Derviş Tebrik

Şah Foke 200 - Fakih Ahmed -

Şeyh Sadri 600 1.406 - Evlad-ı Şeyh Sadri

Kılıç Çelebi ve Ahmet Paşa

300 - - -

Şeyh Hasan Rumi 800 867 Mehmet Çelebi bin Sarı Yakub

-

Ahi Çahken 200 200 - -

Şeyh İsrail 100 200 - -

Karadoğan 200 160 - -

148 _{İrem Gündüz, “Klişelerden Kurtulmak: Karamanoğulları ve Mevlevi Yolu”, Toplumsal Tarih, Sayı}

257, Mayıs 2015, s.53.

149 _{BOA. TD. 565:31b.}

150 _{BOA. TD. 565:31a.}

45

Körpe Seydi 600 420 Derviş Hafız Hızır veled-i İsa, Ali veled-i Hafız, Ahi veled-i Hızır

Bulduk Dede 1.690 2.739 - -

Evliyalar / Evliya Şeyh bin Şivli Şeyh

200 760 - evladeş

Hızır Ağa/Hıdır Ağa 286 399 - Evlad-ı Şeyh Gaybi

Hatun 1.420 - - -

Şeyh Ali 200 172 - Ali Paşa ve Ahi Hacı

Seydi Harun 280 140 Şeyh Armağan Süleyman veled-i Armağan

Şeyh Resul 300 800 - Şeyh Bayezıd

Veled-i Hatıblu 1.567 1.795 - Seyyid Yusuf

Şeyh Sadaka - 500 - Derviş Veli

Seydi Veli - 130 - Şeyh Bayezıd

Şemsi Tebrizi - 0 - Arif Çelebi

evladından Ahi Ali oğlu Mehmet Çelebi

Turdıcan Çelebi - 154 - -

Ömer Bey - 10.174 - Şeyh Taceddin

Şeyh Taşkun - 1.359 - Evlad-ı Şeyh Taşkun

Sultan Dediği - 300 - Derviş Mürid

Şeyh Şibli - 183 - -

Ulaş - 63 - -

Samud Dede - 10 - Abdal Fakir

Sarı Yakub - 250 - -

Hadice Paşa - 350 - -

Fakih Dede - 718 - Selman Fakih

Sinan Derviş - 450 - Şeyh Safa

Şeyh İbrahim - 300 - Ahmed Fakih Veled-i

İlyas Fakih Şeyh

Ali Gav - 810 - Derviş Hüseyin

Pir Es’ad Sultan - 847 - Musa Paşa

Şeyh Hasan - 122

Haydarhane 120 165 Sinan Küçük -

Kalenderhane 780 1.743 - Kalender Şahi

TOPLAM 18.592 46.182

Şehrin fiziki yapısının oluşumunda önemli bir sosyal-kültürel ve dini müesseselerden biri olan zâviyeler 1476-1501 yıllarında Konya’da toplamda 41 tane bulunmaktadır. Bunlardan bazıları 1476’da rastlanmazken bir kısmı da 1501 yılında rastlanmamaktadır. Veled-i Hatıblu, Şeyh Sadaka, Seydi Veli, Şemsi Tebrizi, Turdıcan Çelebi, Ömer Bey, Şeyh Taşkun, Sultan Dediği, Şeyh Şibli, Ulaş, Samud Dede, Sarı Yakub, Hadice Paşa, Fakih Dede, Sinan Derviş, Şeyh İbrahim, Ali Gav olmak üzere toplamda 17 zâviyeye 1476’da rastlanmazken Kılıç Çelebi ve Ahmet Paşa zâviyesi,

46

Hatun, Şah Foke, Sinan Seydi bin Ömer Seydi zâviyesine de 1501’de rastlanmaz. Zâviyelerden bir tanesi mensuh olmuştur. Mensuh olan Sinan Seydi bin Ömer Seydi zâviyesi tekrardan vakfa geri verilmemiştir. Zâviyelerin bir kısmının kurucuları hakkında bilgi edinmekteyiz. Bu zâviyelerden Ali Gav, Fahrünnisa, Sultan Pirebi ve Pir Es’ad Sultan zâviyeleri Selçuklulara, , La’l Paşa, Hızır Ağa, Şeyh Ebu İshak Kazeruni, Şadi Bey ve Sarı Yakub zâviyeleri Karamanoğullarına, Sultan Dediği ve Ömer Bey zâviyeleri de Turgutoğullarına aittir. Bir de ahilerin kurmuş olduğu Ahi Çahken zâviyesi bulunmaktadır.152

Dini müesseseler içinde sayı olarak mescidler zâviyelerden daha fazla olmasına rağmen toplam hasıla baktığımızda 46.182 akçe ile zâviyeler ön plana çıkmaktadır.