Yurt çinde Yapılan Aratırmalar

Palmer, Walls, Burgens ve Stough (200#), "Duygusal Zeka ve Etkili Liderlik" konulu betimsel çalımalarında, duygusal zekanın etkili liderlik becerilerini gelitirmede bir araç ve etkili liderlii tanımlamada bir ölçüt olduunu ifade etmilerdir. Aratırmalarında yönetici rolündeki 43 katılımcıya meta-mood (yürütücü ruh/duygu) ölçeinin bir versiyonunu uygulayarak duygusal zekalarını ölçmülerdir. Sonuçta dönüümcü liderlik özelliklerini gösterme ile duygusal zeka arasında dorusal bir iliki olduunu ortaya koymulardır.

Ohaio Üniversitesi nörologlarından Damasio, salıklı duygusal tepki verme yetenei zarar görmü kiilerle yaptıı deneysel aratırmalarda, bu kiilerin yaptıkları seçimler hakkında, ne hissettiklerini bilemedikleri için karar vermede zorluk çektiklerini, bir hata yaptıklarında da, pimanlık ya da utanç duymadıklarını ve geçmi hatalardan ders almadıkları sonucuna ulamıtır.

Sonuç olarak, limbik sistem ve neokorteks arasındaki balar artıkça verilen duygusal tepkiler de artmaktadır. (Akt. Bower, 2003).

Duygusal zekayla ilgili yapılan bu aratırmalardan ulaılan balıca sonuçlara göre yüksek duygusal zekaya sahip bireyler, u davranıların tümünü sergilerler:

#. Daha mutlu, salıklı ve ilikilerinde daha baarılıdırlar.

2. Kendi duygularıyla ilgili farkındalıkları yüksektir.

3. Empati ve insanlara karı sevecenlik, efkat duyguları fazla gelimitir.

4. Yüksek özsaygıya sahiptirler.

yöntem ve ölçekleri de içerecek ekilde özet olarak aaıda yer verilmitir.

Eitim alanında yapılan aratırmalar u ekildedir:

Ergin (2000), “Üniversite Örencilerinin Sahip Oldukları Duygusal Zeka Düzeyi ve Onaltı Kiilik Özellii Arasındaki liki Üzerine Bir Aratırma" konulu çalımasında, üniversite örencilerini sayısal puanla giren ve sözel puanla giren örenciler ve cinsiyet deikenleri açısından incelemitir. Betimsel yöntemle yapılan bu çalımada, veri toplama amacı ile 2 ölçme aracı kullanılmıtır.

Bunlardan ilki “#6 PF Kiilik Faktörü Envanteri” ikincisi ise Hall tarafından gelitirilen ve aratırmacı tarafından Türkçe’ye uyarlanan “Duygusal Zeka Deerlendirme Ölçei”dir. Aratırma sonucunda duyguları yönetme ve kendini motive etme erkeklerde yüksek, empati ise kızlarda yüksek bulunmutur.

Duyguları yönetme, kendini motive etmede sayısal örenciler, ilikileri kontrol etmede ise sözel örenciler daha baarılıdır. Duygularının farkında olma ve empatik olma özellikleri açısından bölümler arası bir fark bulunamamıtır. Sonuç olarak duygusal zekaya atfedilen özelliklerin büyük bir bölümünün aratırmada kullanılan kiilik özelliklerinin nitelikleri ile benzerlik gösterdii saptanmıtır.

men (200#), tezsiz yüksek lisans örencileri ile üniversite örencilerinin duygusal zekaları ile problem çözme becerileri arasında iliki olup olmadıını tespit etmeyi amaçlamıtır. Aratırmanın evrenini 2000-200# öretim yılında stanbul Üniversitesi'nde okuyan örenciler oluturmutur. Söz konusu evrenden 202 lisans ve 53 tezsiz yüksek lisans olmak üzere toplam 255 örenci seçilerek örneklem oluturmutur. Aratırmada örencilerin duygusal zekalarını saptamak amacıyla Yılmaz ve Ergin (2000) tarafından gelitirilen “Duygusal Zeka Deerlendirme Ölçei” kullanılmıtır. Çalımaya katılan örencilerin problem çözme becerileri konusunda kendilerini nasıl algıladıklarını deerlendirmek için “Problem Çözme Envanteri” kullanılmıtır. Aratırmanın sonucunda #9 ya ve altı-26 ya ve üstü ya grubunda duygusal zeka düzeyinin yaa göre farklılamadıı, kız örencilerin üç boyutta erkek örencilerden daha fazla puan almalarına ramen duygusal zekanın cinsiyete göre farklılamadıı

ve duygusal zeka ile problem çözme becerisi arasında ters yönlü bir iliki olduu sonucuna ulaılmıtır.

Üniversite örencileri ile yapılan bir baka çalımada Erginsoy (2002), duygusal zeka düzeyleriyle kiiler arası ilikiler tarzı arasındaki ilikiyi incelemitir. Ayrıca ya, cinsiyet, eitim düzeyi ve anabilim dalı deikenlerinin konuya etkisi ele almıtır. Aratırma, 200#-2002 Eitim-Öretim Yılında Atatürk Üniversitesi'nin Sosyal Bilimler (okul öncesi eitim, müzik ve resim öretmenlii), Fen Bilimleri (iktisat ve çevre mühendislii) alanlarında örenim gören 246'sı kız, #86'sı erkek olmak üzere toplam 432 kiilik bir örneklem grubu üzerinde gerçekletirilmitir. Aratırmada veri toplama aracı olarak Salovey ve Mayer tarafından gelitirilen, Ergin ve arkadaları tarafından Türkçe'ye uyarlanan “Duygusal Zeka Ölçei (EQ-NED)” ile Lorr tarafından gelitirilip Öztan tarafından adaptasyon çalıması yapılan “Kiilerarası likiler Tarzı Ölçei (KTÖ)” kullanılmıtır. Aratırma sonucunda, üniversite örencilerinin duygusal zeka düzeyleriyle kiiler arası ilikiler tarzları arasında iliki olduu, eitim düzeyinin (#.ve 4.sınıfta olmanın) duygusal zeka ve kiiler arası ilikiler tarzını kısmen etkiledii, anabilim dalı ve cinsiyete göre deneklerin ortalamalarının farklılatıı, ya deikeninin etkili olmadıı eklinde bulgulara ulaılmıtır.

Yılmaz (2002), ”Duygusal Zeka Düünme Becerileri Eitiminin Annelerin Duygusal Zeka Düzeyine Etkisi” adlı aratırmasında; toplam 20 annenin oluturduu deney ve kontrol grubu ile çalımıtır. Deneysel yöntemle yapılan bu çalımada “Duygusal Zeka Deerlendirme Ölçei” kullanılmıtır. Deney ve kontrol gruplarına bu ölçek öntest ve sontest olarak uygulanmıtır. Eitim programlarında oturumlar yaklaık bir buçuk saat olmak üzere #2 hafta sürmütür. Oturumların sonunda deney ve kontrol gruplarına uygulanan duygusal zeka deerlendirme ölçei öntest ve sontest puan ortalamaları arasında bir fark olup olmadıını belirlemek için Mann Whitney U Testi kullanılmıtır. statistiksel analizler sonunda Duygusal Zeka Düünme Becerileri Eitimi Programına katılmanın annelerin duygusal zeka düzeylerinde anlamlı bir fark oluturduu bulunmutur. Bu bulguya göre, gelitirilen eitim programının

duygusal zekayı gelitirdii sonucuna varılmıtır.

Duygusal zeka ile ilgili bir baka deneysel çalımada Özdemir (2003)

"Yaratıcı Drama Dersinin Duygusal Zeka Geliimine Etkisi”ni aratırmıtır.

Aratırmada öntest-sontest karılatırmalı deneysel desen kullanılmıtır.

Aratırma Uluda Üniversitesi Eitim Fakültesi Sınıf Öretmenlii bölümü üçüncü sınıf örencileri ile yapılmıtır. Aratırmada örnekleme giren örenci sayısı; deney ve kontrol gruplarının her birinde 29 kız 3 erkek olmak üzere toplam 64 örencidir. Aratırmada sonucunda deney grubunu oluturan örencilerin öntestten aldıkları puan ile sontestten aldıkları puan arasında anlamlı bir fark vardır. Geçen süre zarfında örencilerin toplam EQ puanları ve özbilinç, empati ve sosyal beceriler alt puanlarında anlamlı bir artı olmutur.

Kontrol ve deney grubunu oluturan örencilerin sontest duygusal zeka puanları arasında deney grubu lehine anlamlı bir fark vardır.

Özerba (2004) aratırmasında, “Durumlu Örenmenin Duygusal Zeka Yeterliliklerinin Gelitirilmesine Etkisi”ni incelemitir. Aratırmanın temel amacı, yapıcı örenme yaklaımının, durumlu örenme kuramına dayalı bilisel çıraklık stratejisinin ilköretim yedinci sınıf örencilerinin duygusal zeka yeterliliklerinin gelitirilmesine etkisini incelemektir. Aratırma, tek gruplu öntest sontest (kontrol grupsuz) deneysel desenle yürütülmütür. Aratırmanın baımsız deikeni, durumlu örenme yöntemi, baımlı deikenleri ise duygusal zeka yeterlilikleri olarak, özfarkındalık, özdenetim, motivasyon, empati ve sosyal iliki yeterlilikleri ve transfer becerileridir. Çalımada ek olarak cinsiyet ile duygusal zeka arasındaki ilikiye de bakılmıtır. Aratırma verilerini toplamak amacıyla;

örencilerin kendilerini duygusal zeka yeterliliklerine ilikin deerlendirmelerini saptamak için aratırmacı tarafından gelitirilen “Duygusal Zeka Yeterlilik Ölçei”, örencilerinin duygusal zeka yeterliliklerine ilikin öretmenlerin her bir örenci için gözlemlerine dayanan “Gözlem Formu” ve örencilerin etkinliklerde gelitirdikleri yeterlilikleri transfer etme becerilerini ölçmek üzere “Yarı Yapılandırılmı Görüme Formu” kullanılmıtır. Aratırma denekleri, Gazi Üniversitesi Vakfı lköretim Okulu yedinci sınıfında 2002-2003 öretim yılında

örenim gören 24 örenciden olumaktadır. Aratırmanın toplam uygulama süresi #6 haftadır. Sonuç olarak, durumlu örenmenin ve özellikle bilisel çıraklık stratejisinin duygusal zeka yeterliliklerinin gelitirilmesinde uygun bir yaklaım olduu sonucuna ulaılmıtır. Cinsiyete göre örencilerin duygusal zeka yeterliliklerinin karılatırılmasında öretmen ve örenci deerlendirmelerinde #2-#3 ya grubunun duygusal zeka yeterliliklerinin cinsiyete göre farklılamadıı görülmütür. Aynı zamanda aratırmanın genel sonucu olarak duygusal zeka ve durumlu örenme, temel özellikleri açısından birbirini destekleyen bir yapı sunmaktadırlar.

Titrek (2004), “Eitim Fakülteleri Öretim Üyelerinin Duygusal Zeka Yeterliliklerini  Yaamında Kullanma ve Akademik Baarı Düzeylerine likin Karılatırılmalı Bir Aratırma” adlı çalımasında, kamu üniversitelerine balı eitim fakültelerinde görev yapan öretim üyelerinin duygusal zekaya ilikin yeterlikleri kullanma sıklıkları ile akademik baarı düzeyleri arasındaki ilikiyi ortaya koymaya çalımıtır. Aratırmanın evrenini 58 eitim fakültesinde görev yapan #269 öretim üyesi oluturmaktadır. Aratırmada veri toplamak amacıyla aratırmacı tarafından gelitirilen, “Duygusal Zekaya likin Yeterlilikler Ölçei”

ve “Öretim Üyelerinin Akademik Baarılarını Saptama Ölçei” kullanılmıtır.

Aratırmada elde edilen sonuçlar u ekildedir: Öretim üyelerinin, duygusal zeka boyutlarında kendilerini oldukça yeterli olarak algıladıkları görülmütür.

Ancak öretim üyeleri, duygusal zeka boyutlarına ilikin bazı yeterliklerde kendilerinin eksikliklerinin de olduunu belirtmilerdir. Duygusal zekanın be

boyutu (özbilinç, duyguları yönetme, empati, duyguları güdüleme ve sosyal beceriler) ile akademik baarı puanı arasında düük ama pozitif ilikiler saptanmıtır. En yüksek düzeyli pozitif iliki ise akademik baarı algısı ile sosyal beceriler boyutu arasında bulunmutur. Bunu sırasıyla duyguları güdüleme, özbilinç, empati ve duyguları yönetme boyutları izlemektedir.

Bircan (2004) “Ergenlerin Duygusal Zekalarının Çatıma Eilimlerine ve Suç Davranılarına Etkisi” adlı aratırmasında ise; ergenlerin duygusal zeka, çatıma eilimi ve suça yönelik davranı düzeylerinin sosyoekonomik düzeye ve

cinsiyete göre farklılaıp farklılamadıını; ergenlerin duygusal zeka düzeylerinin çatıma eilimi ve suça yönelik davranılarının düzeylerini yordayıp yordamadıını belirlemeyi amaçlamıtır. Aratırma verileri, Ankara ilindeki Çankaya, Mamak ve Keçiören ilçelerindeki genel lise programına devam eden lise son sınıftaki 889 ergen örenci üzerinden toplanmıtır. Aratırmada veriler Duygusal Zeka Ölçei (DZÖ), (Ergin, 2000); Çatıma Eilimi Ölçei (ÇEÖ), (Dökmen, #986) ve Suç Davranıı Ölçei (SDÖ), (Kaner, #996) ile toplanmıtır.

Aratırma sonucunda; ergenlerin Duygusal Zeka Ölçei’nin tümünden ve alt ölçeklerinden aldıkları puanların cinsiyete göre kızlar lehine farklılatıı, ancak bu ölçeklerden alınan puanların sosyoekonomik düzeye göre farklılamadıı sonucuna varılmıtır.

Yönetim ve i alanında yapılan ve literatürde yer alan çalımalar u

ekildedir:

Karslı, Gündüz ve Ural (2000) betimsel nitelikteki çalımalarında, eitim yönetiminde duygusal zekanın önemi hakkında okul müdürü adaylarının görülerini ortaya koymak ve duygusal zeka açısından eitim yönetimine ilikin deerlendirme yapmayı amaçlamılardır. Veriler, üç tanesi açık uçlu olmak üzere toplam 2#8 maddeden oluan ve aratırmacılar tarafından gelitirilen bir anket kullanılarak, Akdeniz, Sakarya ve Abant zzet Baysal Üniversitesi Eitim fakültelerinde eitim yöneticilii kursuna katılan 500 okul müdüründen elde edilmitir. Aratırma sonuçları, duygusal zekanın eitim yönetimi açısından önemli olduunu, ancak ülkemizin siyasal, sosyal, ekonomik ve kültürel alanların yönetiminde olduu gibi eitim yönetiminde de duygusal zekayı oluturan faktörlere yabancılaıldıını ortaya koymaktadır.

Yeilyaprak (200#b) tarafından yayınlanan “Duygusal Zeka: 

Performansını Belirleyici Bir Deiken” adlı makalede, mükemmellii belirleyen üç yeterlik alanı olduunu belirtilmitir. Bunlar; akademik zeka, uzmanlık ve duygusal zekadır. Yazar tarafından, i yaamında bireyin gösterdii performansı etkilemede duygusal zekanın, akademik zeka ve uzmanlıa göre daha önemli

ve belirleyici bir deiken olduu görüü vurgulanmıtır.

Bülbülolu (200#), "Duygusal Zekanın Liderlik Üzerine Etkileri ve Bir Saha Aratırması" adlı yüksek lisans tezi, Trabzon ilinde hizmet veren en yüksek kapasiteli iletmenin #2 yöneticisi ve #20 çalıanından oluan çalıma evreni üzerinde yaptıı çalımada, yöneticilerin kendi deerlendirmelerine göre duygusal zeka bileenlerinin farkında oldukları, ancak çalıanların onları deerlendirmesinde yeterli düzeyde baarıya sahip olmadıkları sonucuna ulaılmıtır. Çalıma grubuna uygulanan anket formları duygusal zekanın be

bileenini oluturan özbilinç, özdenetim, empati, motivasyon ve sosyal becerilere göre ayrı ayrı deerlendirilmitir. letmedeki liderlerin duygusal zekanın be

bileeninin farkında olduklarını, ancak bunları uygulama aamasında sorun yaandıı ve liderlerin baarılı olamadıkları sonucuna ulaılmıtır.

Ural (200#), yöneticilerin duygusal zekanın üç boyutu olan duygularının farkında olma, duygularını ifade etme ve bakalarının duygularının farkında olma düzeylerini belirledii betimsel çalımasında bu üç boyutun arasındaki ilikiyi aratırmıtır. Aratırma evrenini Bolu ili Merkez ilçede faaliyet gösteren turizm iletme belgeli konaklama iletmelerinde görev yapan 38 üst ve orta kademe yöneticisi oluturmaktadır. Bilgi toplama aracı olarak kullanılan anket

“EQ Harita Soru Formu”dur. Anket, yöneticilerin duygusal zekalarını oluturan üç boyut ile sınırlandırılmıtır. ki bölümden oluan anket formunun birinci bölümünde, yöneticiler ile ilgili kiisel bilgilere ilikin 4 soru, ikinci bölümünde ise yöneticilerin üç boyutla sınırlandırılan duygusal zeka düzeylerini belirlemeye ilikin 33 davranı biçimi bulunmaktadır. Aratırma kapsamına giren konaklama iletmeleri yöneticilerinin duygusal zekanın üç boyutunda da baskı altında olduklarını, yaratıcılık ve etkileyicilik özelliklerini kaybetmeden güçlü kalabileceklerini ve aratırmada kullanılan deerlendirme ölçeine göre duygusal zekalarını kullanabilmede yeterli düzeye ulaamadıkları sonucuna varılmıtır. Ayrıca aratırmada yöneticilerin; duygularının farkında olma düzeyleri

ile duygularını ifade etme düzeyleri ile bakalarının duygularının farkında olma düzeyleri arasındaki iliki incelenmi ve boyutlar arasında pozitif yönlü bir ilikinin olduu gözlenmitir. Bu bulguyla, yönetsel baarıda duygusal zeka bileenlerinin birbirinden baımsız olamayacakları sonucuna ulaılmıtır.

“lköretim Okulu Yöneticilerinin Duygusal Zeka Becerilerini Kullanabilme Düzeyleri Konusunda Yöneticilerin ve Öretmenlerin Görüleri”ni inceleyen Balcı (200#); ilköretim okulu yöneticilerinin duygusal zeka becerilerini kullanma düzeylerini kendilerinin ve öretmenlerin görülerine göre belirlemeyi amaçlamıtır. Aratırmanın örneklemi, anlıurfa ili merkezinde görev yapan 909 ilköretim okulu öretmeni ve bu okulların 45 yöneticisinden olumaktadır. Aratırmada veri toplama aracı olarak aratırmacı tarafından gelitirilen anket kullanılmıtır. Duygusal zekanın kendi duygularının farkında olma, anlama ve kontrol edebilme, bakalarının duygularını anlama ve yönetebilme olmak üzere be boyutuna göre yöneticilerin tümü, "her zaman" bu özellikleri gösterdiklerini söylerken, öretmenler yöneticilerin "bazen" düzeyinde bu özellikleri gösterdiklerini belirtmilerdir. Bu durumu aratırmacı, yönetici ve öretmen görüleri arasında anlamlı bir fark olduu eklinde deerlendirerek, her iki grubunda duygusal zeka becerilerini sergilemede pek de baarılı sayılamayacaklarını, sonuç olarak bu konuda eitim almalarının gerekli olabileceini ifade etmektedir.

Acar (200#) yaptıı, "Duygusal Zeka Yeteneklerinin Göreve Yönelik ve

nsana Yönelik Liderlik Davranıları ile likisi; Banka ube Müdürleri Üzerine Bir Alan Aratırması" adlı çalımada, yöneticilerin duygusal zekaları ile liderlik davranıları arasında bir iliki olup olmadıını aratırmayı amaçlamıtır.

Duygusal zekanın boyutları kiisel yetenekler, kiiler arası yetenekler, uyumluluk, stresle baa çıkma ve genel ruh durumu olarak belirlenmitir. Liderlik davranıları da insana ve göreve yönelik olma eklinde sınıflanmıtır.

Aratırmaya katılan #8# yöneticiden duygusal zeka ve liderlik davranılarına ilikin ölçme araçlarını doldurmaları istenmitir. Elde edilen bilgilerin analizi

sonucunda yöneticilerin duygusal zeka ile insana yönelik liderlik davranıları arasında olumlu bir iliki bulunurken göreve yönelik liderlik davranıı ile herhangi bir iliki bulunamamıtır. Kiisel yetenekler, kiiler arası yetenekler, uyumluluk ve genel ruh durumu boyutları yine liderlikle pozitif yönde ilikili iken, uyumluluk ve genel ruh durumu boyutları yine göreve yönelik liderlik davranıı ile ilikili bulunmutur. Bunların yanı sıra stresle baa çıkma boyutu her iki liderlik davranıı ile de ilikili bulunamamıtır.

Çakar (2002) aratırmasında, “Duygusal Zekanın Dönüümcü Liderlik Davranıı Üzerindeki Etkisi”ni incelemitir. Aratırma #06 yönetici ve 32 öretim üyesi ile yürütülmütür. Sonuçta duygusal zekanın boyutları ile dönüümcü liderlik arasında olumlu bir ilikinin olduu sonucuna ulaılmıtır. Özellikle sosyal becerilerin dönüümcü liderlik davranıı boyutlarına etkisinin büyük olduu görülmütür. Sonuçta yönetici veya üniversite öretim üyesi olmaya göre ve ie göre deneklerin duygusal zekası ve bunun dönüümcü liderlie etkisi deimektedir. Öretim üyelerinin kendi duygularının farkında oldukları ve empati düzeylerinin daha yüksek olduu saptanmıtır.

Ülkemizde yapılan ve buraya kadar verilen aratırmalara bakıldıında özellikle üniversite örencileri üzerinde yapılan çalımalar dikkat çekmektedir.

Eitim, kamu ve iletme yöneticileri gibi farklı i kollarındaki kiiler üzerinde yapılan aratırmalar bunu izlemektedir. Ancak literatürde psikolojik danımanları konu alan çalımaya rastlanmamıtır. Yapılan bu aratırmanın, eitimin ayrılmaz bir yönünü oluturan ve önemi her geçen gün daha fazla hissedilen rehberlik hizmet alanında aratırmalarda, duygusal zeka boyutundaki boluun doldurulmasına katkı salayacaı düünülmektedir. Aynı zamanda, bu hizmetlerin yürütülmesinin en önemli sorumlusu durumunda olan psikolojik danımanların, aratırma grubu olarak alınması da duygusal zeka konulu çalımalarda bir ilki oluturmaktadır.

Yapılan özellikle betimsel çalımalarda, kullanılan ölçeklerin önemli bir bölümünün dorudan doruya duygusal zeka düzeyi aratırılan gruba

uygulanmı olduu, bir baka önemli detay olarak göze çarpmaktadır. Elde edilen bulgular dorultusunda bu aratırmanın, psikolojik danımanlar yerine onlarla ibirlii içinde çalıan öretmen görülerine dayalı olması ve buna balı olarak psikolojik danımanların kendilerine ilikin farkındalıklarını artırmalarına katkı salaması yönüyle nispeten farklılık taıdıı söylenebilir.

BÖLÜM III