Yumurta ve Et Tavuğu Gübresi Kaynaklı Biyogaz Tesis Yer Seçimi

Bu aşamada Türkiye’de tavuk gübresi kaynaklı biyogaz santralları için uygun illerin sıralanması amacıyla TOPSIS, PROMETHEE ve VIKOR yöntemleri ile çözüm yapılmıştır. Problemin çözümünde üç yöntem için de Bölüm 5.2.4.’de AHS yöntemiyle elde edilen kriter ağırlıkları kullanılmıştır.

171

5.2.7.1. TOPSIS Yöntemi ile Alternatiflerin Sıralanması

1. Adım: Karar matrisi (A) oluşturulması: Tavuk gübresi kaynaklı biyogaz tesisi yer seçimi için karar matrisi Eşitlik 3.11’de verilen matris yapısı dikkate alınarak, 8 kriter ve 81 alternatif için oluşturulmuştur. Oluşturulan karar matrisi EK 13’de gösterilmektedir.

2. Adım: Normalize karar matrisinin (R) oluşturulması: Normalize karar matrisi oluşturulmasında EK 13’e Eşitlik 3.12’de verilen formül uygulanarak EK 14’de verilen matris elde edilmiştir.

3. Adım: Ağırlıklı normalize karar matrisi (V) oluşturulması: Ağırlıklı normalize karar matrisinin oluşturulmasında Çizelge 5.13’de AHS yöntemi ile elde edilen kriter ağırlıkları dikkate alınmıştır. EK 15’de verilen ağırlıklı normalize karar matrisi EK 14’te verilen matris üzerinden Eşitlik 3.14 ve Çizelge 5.13.’de verilen kriter ağırlıkları kullanılarak elde edilmiştir.

4. Adım: İdeal M⁺ ve negatif ideal M^- çözümün belirlenmesi: İdeal M⁺ değerlerinin belirlenmesi için EK 15’deki verilere Eşitlik 3.16’da verilen formül ve negatif ideal M^- çözümünün belirlenmesi için de EK 15’deki verilere Eşitlik 3.17’de verilen formül uygulanarak Çizelge 5.41.’deki veriler elde edilmiştir.

Çizelge 5.41. Tavuk gübresi ideal M⁺ ve negatif ideal M^- çözüm

TGEEBM DT PM AM S BT İS ET

M⁺ 0,160 0,006 0,000 0,001 0,011 0,020 0,011 0,038 M^- 0,000 0,051 0,006 0,069 0,002 0,002 0,001 0,000 5. Adım: Maksimum ideal noktaya göreli yakınlığın (Si+) hesaplanması: Maksimum ideal noktaya göreli yakınlığın hesaplanması aşamasında EK 15 ve Çizelge 5.41.’deki verilere Eşitlik 3.18’de verilen formül uygulanarak EK 16’da Si+

sütunundaki veriler elde edilmiştir.

172

6. Adım: Minimum ideal noktaya göreli yakınlığın (Si-) hesaplanması: Minimum ideal noktaya göreli yakınlığın hesaplanması aşamasında EK 15 ve Çizelge 5.41.’deki verilere Eşitlik 3.19’da verilen formül uygulanarak EK 16’da Si

-sütunundaki veriler elde edilmiştir.

7. Adım: İdeal noktaya göreli yakınlığın (Ci) hesaplanması: İdeal noktaya göreli yakınlığın hesaplanması aşamasında EK 16’da Ci sütunundaki değerler, EK 15’deki Si+

ve Si

sütunlarındaki verilere Eşitlik 3.20’de verilen formül uygulanarak elde edilmiştir. Ci değerlerinin büyükten küçüğe sıralanması ile elde edilen alternatiflerin sıralaması Çizelge 5.42.’de verilmiştir.

173

Çizelge 5.42. Tavuk gübresi kaynaklı tesis yer seçimi için TOPSIS sonuçları

No İl Ci No İl Ci No İl Ci

1 Manisa 0,770 28 Kırıkkale 0,317 55 Aydın 0,297 2 Balıkesir 0,717 29 Ardahan 0,316 56 Muş 0,295

3 Mersin 0,668 30 Aksaray 0,316 57 Hatay 0,294

4 Bolu 0,610 31 Düzce 0,315 58 Kahramanmaraş 0,293

5 Sakarya 0,598 32 Ağrı 0,315 59 Edirne 0,290

6 İzmir 0,547 33 Malatya 0,314 60 Sinop 0,289

7 Afyon 0,510 34 Gümüşhane 0,313 61 Adıyaman 0,286

8 Konya 0,444 35 Ordu 0,310 62 Osmaniye 0,284

9 Ankara 0,409 36 Batman 0,310 63 Kütahya 0,284 10 Uşak 0,397 37 Siirt 0,309 64 Tekirdağ 0,283 11 Bursa 0,385 38 Kırklareli 0,308 65 Giresun 0,282 12 Gaziantep 0,354 39 Kilis 0,308 66 Erzincan 0,282 13 Adana 0,354 40 Şanlıurfa 0,305 67 Amasya 0,277 14 Kayseri 0,353 41 Bitlis 0,304 68 Kastamonu 0,277 15 Mardin 0,333 42 Iğdır 0,304 69 Rize 0,276 16 Kırşehir 0,333 43 Bayburt 0,304 70 Bingöl 0,276 17 Nevşehir 0,331 44 Çankırı 0,303 71 Tokat 0,276 18 Yozgat 0,330 45 Şırnak 0,302 72 İstanbul 0,274 19 Karaman 0,330 46 Karabük 0,302 73 Burdur 0,268 20 Diyarbakır 0,326 47 Bilecik 0,301 74 Antalya 0,264 21 Kars 0,322 48 Tunceli 0,301 75 Isparta 0,262 22 Sivas 0,321 49 Niğde 0,300 76 Hakkari 0,245 23 Çorum 0,320 50 Van 0,299 77 Bartın 0,240 24 Trabzon 0,320 51 Eskişehir 0,299 78 Muğla 0,222 25 Çanakkale 0,320 52 Elazığ 0,298 79 Artvin 0,197 26 Samsun 0,319 53 Erzurum 0,298 80 Kocaeli 0,137 27 Denizli 0,317 54 Zonguldak 0,298 81 Yalova 0,080

174

5.2.7.2. PROMETHEE Yöntemi ile Alternatiflerin Sıralanması

Çizelge 5.6.’de verilen illere göre tavuk gübrelerinden elde dilebilecek biyogaz miktarı, Çizelge 5.17.’de verilen PROMETHEE parametreleri, Çizelge 5.13.’de verilen kriter ağırlıkları ve Çizelge 5.10’.da verilen illerin kriterlere göre aldıkları değerler VISUAL PROMETHEE programına girilerek elde edilen tavuk gübresi kaynaklı kurulabilecek biyogaz santralları için illerin öncelik sıralaması PROMETHEE sonuçları Çizelge 5.43.’de verilmiştir.

175

Çizelge 5.43. Tavuk gübresi PROMETHEE sonuçları

No Sıralama 𝛷 𝛷⁺ 𝛷⁻ No Sıralama 𝛷 𝛷⁺ 𝛷⁻

176

5.2.7.3. VIKOR Yöntemiyle Alternatiflerin Sıralanması

1. Adım: Karar matrisi (A) oluşturulması: TOPSIS yöntemi için oluşturulan EK 13’deki karar matrisi VIKOR yöntemi için de kullanılmıştır.

2. Adım: Kriterler için en iyi değerler (ƒ _𝑗^∗) ve en kötü değerler (ƒ _𝑗⁻) belirlenmesi:

Kriterler için Eşitlik 5.33 ve Eşitlik 5.34 dikkate alınarak belirlenen ƒ _𝑗^∗ ve ƒ _𝑗⁻ değerleri Çizelge 5.44.’de verilmiştir.

Çizelge 5.44. Kriterler için ƒj*ve ƒj-değerleri

TGEEBM DT PM AM S BT İS ET

ƒ _𝒋^∗ 91.911.859,70 0,09 0,02 0,21 19,20 9,00 13,80 3.323.993,02

ƒ _𝒋⁻ 55.189,10 0,68 0,88 15,25 3,90 1,00 1,08 7.854,94

3. Adım: 𝑆_𝑖 ve 𝑅_𝑖 değerlerinin hesaplanması: Eşitlik 5.35 kullanılarak hesaplanan 𝑆_𝑖 ve Eşitlik 5.36 kullanılarak hesaplanan 𝑅_𝑖 değerleri EK 17’de verilmiştir. Kriter ağırlıkları için Çizelge 13.’de AHS ile elde edilen wi değerleri kullanılmıştır.

4. Adım: Her bir alternatif için 𝑄_𝑖 değerinin hesaplanması: Her bir alternatif için 𝑄_𝑖 değeri Eşitlik 5.37 kullanılarak hesaplanmış ve EK 17’de 𝑄_𝑖 sütununda verilmiştir.

Bu adımda 𝑄_𝑖’nin elde edilmesi aşamasında v=0,2, v=0,4 v=0,5 ve v=0,6 için çözüm yapılmıştır.

5. Adım: 𝑆_𝑖, 𝑅_𝑖 ve 𝑄_𝑖 değerlerinin sıralanması: 𝑆_𝑖, 𝑅_𝑖 ve 𝑄_𝑖 değerlerinin küçükten büyüğe sıralaması Çizelge 5.45.’de verilmiştir. Uygulamada genellikle v=0,5 kullanılıyor olması nedeniyle sonuçların değerlendirilmesinde v=0,5 sonuçları dikkate alınmıştır.

177

Çizelge 5.45. Tavuk gübresi kaynaklı biyogaz tesis yer seçimi VIKOR sonuçları

No Sıralama S_i

178

Çizelge 5.45. (devam) Tavuk gübresi kaynaklı biyogaz tesis yer seçimi VIKOR sonuçları

179

6. Adım: Koşulların değerlendirilmesi ve uzlaşık çözümün belirlenmesi:

Koşul 1 (C1): Eşitlik 5.8 ve Eşitlik 5.39’da verilen formülleri kullanılarak test edilmiştir. 0,084 - 0,000 = 0,084 ≥ 0.0123 olarak bulunduğu için C1 koşulu sağlanmıştır.

Koşul 2 (C2): En iyi değere sahip olan Mersin ili Si ve Ri sıralamasında da en iyi durumda olduğu için C2 koşulu sağlanmıştır.

Koşulların sağlanmış olması nedeniyle Çizelge 5.45.’de verilen çözüm uzlaşık çözüm olarak kabul edilmiştir.

5.2.7.3. Sonuçların Karşılaştırılması

Ana çözümde en yüksek ağırlıklı 3 kriter olarak biyogaz potansiyeli (0,33), deprem tehlikesi (0,23) ve arazi maliyeti (0,16) kriterleri alınmıştır. Ana çözüm için Çizelge 5.13.’de verilen kriter ağırlıkları kullanılarak elde edilen çözüm sonuçları Çizelge 5.46.’da verilmiştir.

Çizelge 5.46.’da verilen çözüm sonuçları incelendiğinde biyogaz potansiyeli yüksek, deprem tehlikesi ve arazi maliyeti düşük olan illerin sıralamalarda daha öncelikli konumlarda yer aldığı görülmektedir. Ana çözümde TOPSIS, AHS-PROMETHEE ve AHS-VIKOR yöntemleriyle elde edilen çözüm sonuçlarının ilk 5 sıralarında genellikle Mersin, Manisa, Balıkesir ve İzmir illeri yer almaktadır. Mersin ili biyogaz potansiyelinin yüksek (61.802.085), deprem tehlikesinin düşük (0,14), arazi maliyetinin düşük (1,95), bölgesel teşvik oranının görece yüksek (4), sıcaklık oranının yüksek (19,20), enerji tüketiminin görece yüksek (319.122,82), personel maliyetinin düşük (0,29) ve istihdam sağlama oranının görece yüksek (5.70) olması nedeniyle 1.sırada yer almaktadır. Sıralamalarda ilk sıralarda yer alan Manisa, Balıkesir ve İzmir illerinin de Mersin ili ile benzer özellikler taşıması nedeniyle bu senaryoda elde edilen sonuçlar tutarlıdır.