Türkiye’de Biyokütle Kaynak Potansiyeli

Türkiye iklimi ve arazi yapısı nedeniyle tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yoğun olarak yapıldığı bir ülkedir. Büyükşehirler dışında kalan bölgelerde geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Bu nedenle özellikle kırsal kesimlerde bitkisel ve hayvansal atık potansiyeli, sanayinin gelişmiş olduğu bölgelerde ise kentsel katı atık potansiyeli yüksektir.

Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Biyokütle Potansiyel Atlası (BEPA) çalışması ile Türkiye’nin kaynaklara göre biyokütle potansiyelleri TEP/yıl olarak Çizelge 2.12.’de verilmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

34

Çizelge 2.12. Kaynak bazında Türkiye’nin biyokütle potansiyeli

Kaynak türü Potansiyel enerji (TEP/yıl)

Hayvansal Atıkların Enerji Değeri 1.176.198

Bitkisel Atıkları Enerji Eşdeğeri 39.877.285

Kentsel Organik Atıkların Enerji Değeri 2.315.414

Orman Atıklarının Enerji Değeri 859.899

Toplam enerji potansiyeli 44.228.796

Türkiye’de biyokütle bazlı enerji potansiyelinin kaynaklara göre oranları Şekil 2.12.’de verilmiştir. Bu grafikten en yüksek potansiyele %90'lık bir oranla bitkisel atıkların sahip olduğu görülmektedir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

Şekil 2.12. Türkiye’de biyokütle bazlı potansiyel enerjinin kaynaklara göre dağılımı

Hayvansal Kaynak Potansiyeli

TÜİK verilerine göre 2018 yılında Türkiye’de toplam büyükbaş hayvan sayısı 17.220.903 adet, toplam küçükbaş hayvan sayısı 46.117.335 adettir (https://biruni.tuik.gov.tr/ilgosterge/?locale=tr). Kümes hayvanı sayısı ise 229.506.689 adet et tavuğu, 124.054.810 adet yumurta tavuğu, 4.043.332 adet hindi,

3%

90%

5%

2% Hayvansal Atıkların

Enerji Değeri

Bitkisel Atıkları Enerji Eşdeğeri

Kentsel Organik Atıkların Enerji Değeri Orman Atıklarının Enerji Değeri

35

1.080.190 adet kaz ve 532.841 adet ördek+beç tavuğu olmak üzere toplam 359.217.862 adettir (https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=101&locale=tr ).

Türkiye’de toplam hayvan sayısının %85’ini kanatlı hayvanlar, %4’ünü büyükbaş hayvanlar oluşturmaktadır. Türkiye’de hayvan sayısının oransal dağılımı Şekil 2.13.’de verilmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

Şekil 2.13. Türkiye’ nin hayvan türüne göre oransal dağılımı

Türkiye’de hayvancılık işletmelerinin %66’sı gibi büyük bir çoğunluğunu çiftlik başına 26 hayvandan daha azına sahip nispeten küçük işletmeler oluşturmaktadır (FAO, 2016). Türkiye’de hayvan sayısının illere göre dağılımı Şekil 2.14.’de verilmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

4%

11%

85%

Büyük baş Küçük baş Kanatlı

36

Şekil 2.14. Türkiye’de hayvan sayısının illere göre dağılımı (adet)

BEPA verilerine göre Türkiye’de yıllık 163.297.308 ton/yıl hayvansal atık oluşmaktadır. Bu atıkların %72’si büyükbaş hayvancılık faaliyetlerinden, %21’i küçükbaş hayvancılık faaliyetlerinden ve %7’si kanatlı hayvancılık faaliyetlerinden oluşmaktadır. Şekil 2.15.’de hayvansal atıkların dağılımı gösterilmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

Şekil 2.15. Türkiye’de hayvansal atıkların dağılımı

Hayvansal atıkların illere göre dağılımı Şekil 2.16.’da verilmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

68%

25%

7%

Büyükbaş Atık: %67 Küçükbaş Atık: %25 Kanatlı Atık: %7

37

Şekil 2.16. Hayvansal atıkların illere göre dağılımı (ton/yıl)

Harita incelendiğinde Türkiye’de büyükbaş hayvancılık kaynaklı atıkların Kars, Ağrı, Erzurum, Muş, Konya, Ankara, Afyon, Denizli, Balıkesir, Manisa gibi illerde, küçükbaş hayvancılık kaynaklı atıkların ise Van ve Urfa gibi illerde daha yüksek potansiyele sahip olduğu görülmektedir. Kanatlı hayvancılık atıklarında ise belirli bir potansiyel üstünlüğüne sahip olan il bulunmamakla birlikte daha çok batı illerinde bulunduğu görülmektedir.

BEPA verilerine göre Türkiye’de hayvansal atıklardan elde edilebilecek atıkların

%67’si büyükbaş ve %25’i kanatlı hayvan atık kaynaklıdır. Hayvansal atıkların oransal dağılımı Şekil 2.17.’de verilmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

Şekil 2.17. Türkiye’de hayvansal atıkların enerji dağılımı

67%

8%

25% Büyükbaş Enerji: %67

Küçükbaş Enerji: %8 Kanatlı Enerji: %25

38

Türkiye’de hayvansal atıklardan elde edilebilecek atıkların illere göre dağılımı Şekil 2.18.’de verilmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

Şekil 2.18. Türkiye’de hayvansal atıkların illere göre enerji dağılımı (TEP/yıl)

Şekil 2.18. incelendiğinde Türkiye’de büyükbaş hayvan atıklarından elde edilebilecek enerji değerinde en yüksek potansiyele sahip olan illerin Kars, Erzurum, Diyarbakır, Kayseri İzmir ve Konya gibi iller olduğu, küçükbaş hayvan atıklarından elde edilebilecek enerji değerinde belirli bir üstünlüğe sahip olan il bulunmadığı ve kanatlı hayvan atıklarından elde edilebilecek enerji değerinde ise en yüksek potansiyele sahip olan illerin Manisa, Bolu Sakarya, Afyon ve Mersin gibi iller olduğu görülmektedir. Bölüm 5.5’de illere göre hayvan sayıları ve atık miktarı verileri kullanılarak her bir ilde büyükbaş, küçükbaş ve tavuk gübrelerinden elde edilebilecek biyogaz potansiyeli ve bu potansiyelin enerji eşdeğeri hesaplanmıştır.

Bitkisel kaynak potansiyeli

Türkiye’de bitkisel üretim miktarı 176.313.301 ton/yıl, bu üretimden elde edilebilecek atık miktarı 96.451.594 ton/yıl ve bu atıkların enerji eşdeğeri 39.877.285 TEP/yıl olarak belirlenmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/). Türkiye’de bitkisel üretimin

%64’ünü tarla bitkileri, %19’u ise meyve yetiştirilmesi oluşmaktadır. Şekil 2.19.’da

39

Türkiye’de bitkisel üretimin türlerine göre dağılımı verilmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

Şekil 2.19. Türkiye’de bitkisel üretimin dağılımı

Türkiye’de bitkisel üretimin illere göre dağılımı Şekil 2.20.’de verilmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

Şekil 2.20. Bitkisel üretimin illere göre dağılımı (ton/yıl)

64%

19%

17%

Tarla Üretimi : 64%

Meyve Üretimi: 19%

Sebze Üretimi: 17%

40

Türkiye’de bitkisel atıkların %82’si tarla bitkileri yetiştirilmesinde, %6’sı ise meyve yetiştirilmesi sürecinde oluşmaktadır. Bitkisel üretimden elde edilebilecek atıkların oranları Şekil 2.21.’de verilmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

Şekil 2.21. Türkiye’de bitkisel atıkların türlerine göre dağılımı

Bitkisel üretimden elde edilebilecek atıkların illere göre dağılımı Şekil 2.22.’de verilmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

Şekil 2.22. Türkiye’de bitkisel atıkların illere göre dağılımı (ton/yıl)

82%

6% 12%

Tarla Atığı: 82%

Meyve Atığı: 6%

Sebze Atığı: 12%

41

Verilere göre, Türkiye’de genel olarak batı illeri doğu illerine göre daha fazla kullanılabilir bitkisel atık potansiyeline sahiptir.

Türkiye’de yetiştirilen tarımsal ürünlerden, ayçiçeği başı, mısır koçanı, mısır kabuğu, pirinç kabuğu ve fındık kabuklarından her biri yıllık 100.000 tonun üzerinde artık oluşturmakta ve bu tarımsal ürünlerden ayçiçeği başı ve mısır koçanı en çok, Edirne, Konya, Tekirdağ ve Kırklareli illerinde yetiştirilmekte ve en fazla toplanan artık bu illerde oluşmaktadır (FAO, 2016). Bu artıklar, hasattan sonra tarlada kalan kalıntılardan ve son ürünün işlenmesi ve paketlenmesi sürecinde oluşan artıklardan oluşmaktadır.

Ayrıca, pamuk sapı, mısır sapı ve ayçiçeği sapından her biri yıllık 1.8 milyon tonun üzerinde atık oluşturmaktadır. Bu ürünlerden pamuk sapı ve mısır sapı en fazla Şanlıurfa, Adana, Aydın, Hatay ve Diyarbakır illerinde oluşmaktadır (FAO, 2016).

Bu tür bitkilerin artıkları, tarlada yayılı halde bulunan artıklardır ve toplanması ve nakliyesi yüksek maliyetler gerektirdiği için kullanımı sınırlıdır (FAO, 2016).

Bitkisel atıklardan elde edilebilecek enerjinin türlerine göre dağılım oranları Şekil 2.23.’de verilmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

Şekil 2.23. Türkiye’de bitkisel atık türlerine göre enerji dağılımı

84%

6% 10%

Tarla Enerji: %84 Meyve Enerji: %6 Sebze Enerji: %10

42

Bitkisel üretim kaynaklı atıklardan elde edilebilecek enerjinin illere göre dağılımı Şekil 2.24.’de verilmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

Şekil 2.24. Türkiye’de illere göre bitkisel enerji dağılımı (TEP/yıl)

Kentsel katı atık potansiyeli

TÜİK 2016 verilerine göre Türkiye’de bir kişi günde ortalama 1.17 kg atık oluşturmaktadır (http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=24876). Kişi başına oluşturulan kentsel katı atık miktarları bölgelere ve gelişmişlik oranlarına göre değişim göstermektedir. Özellikle büyükşehirlerde kişi başına düşen atık miktarı artış göstermektedir. Türkiye’de kentsel katı atıkların illere göre dağılımı Şekil 2.25.’de verilmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

43

Şekil 2.25. Türkiye’de kentsel katı atıkların illere göre dağılımı (ton/yıl)

Türkiye’de kentsel katı atık miktarının %45’i organik atıklardan oluşmaktadır. Şekil 2.26.’da Türkiye’de kentsel katı atıkların dağılımı verilmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

Şekil 2.26. Türkiye’de kentsel katı atıkların türlerine göre dağılımı

Kentsel organik atıkların enerji değeri 2.315.414 TEP/yıl olarak belirlenmiştir.

Kentsel organik atıkların illere göre enerji potansiyeli Şekil 2.27.’de harita üzerinde gösterilmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

45%

55%

Organik Atık Miktarı Ton/

Yıl: %45

Diğer Atık Miktarı Ton/Yıl:

%55

44

Şekil 2.27. Türkiye’de kentsel organik atıkların illere göre enerji dağılımı (TEP/yıl)

Orman Atıkları Potansiyeli

Türkiye’de orman varlığından kaynaklanan atıkların enerji değeri 859.899 TEP/yıl olarak belirlenmiştir. Türkiye’de illerin orman varlığı orman hektarlarına göre dağılımı Şekil 2.28.’de verilmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

Şekil 2.28. Türkiye’de illere göre orman dağılımı (hektar)

45

Şekil 2.28.’de verilen harita incelendiğinde Türkiye’de orman varlığının yüksek potansiyele sahip olan illerin Kastamonu, Amasya, Bolu, Çanakkale, Manisa, Bursa, Kütahya, Balıkesir, İzmir, Denizli, Muğla, Antalya, Konya, Mersin, Adana olduğu görülmektedir.

Türkiye’de orman varlığından kaynaklanan atıkların illere göre dağılımı Şekil 2.29.’da verilmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

Şekil 2.29. Türkiye’de orman atıklarının illere göre dağılımı (ster/yıl)

Şekil 2.29.’da verilen harita incelendiğinde Türkiye’de orman varlığından kaynaklı atık miktarında yüksek potansiyele sahip olan illerin Adana, Mersin, Muğla ve Kastamonu olduğu görülmektedir.

Türkiye’de orman varlığından kaynaklanan atıkların enerji değerinin illere göre dağılımı Şekil 2.30.’da verilmiştir (http://bepa.yegm.gov.tr/).

46

Şekil 2.30. Orman atıklarının enerji değeri (TEP/ yıl)