Bu bozukluk zihinsel yetersizlik veya genel gelişimsel gerilik sebebi ile olmamalıdır Gerçi zihinsel yetersizlik ve OSB sıklıkla bir arada görülür, ancak OSB ve zihinsel engellilik tanısı konulması için

sosyal iletişimsel düzeyin genel gelişimin altında olması gerekir.

Otizm Spektrum Bozuklukları’nda Klinik Görünüm

DSM V’te Otizm Spektrum Bozuklukları’nın (OSB) klinik belirtileri; Sosyal iletişim ve etkileşimde yetersizlikler ve Tekrarlayıcı Davranışlar ve Kısıtlı İlgi Alanları şeklinde 2 alt başlıkta toplanmıştır. Bu belirtiler erken çocukluk döneminde başlamalı; kişinin sosyal ve mesleki yaşamını önemli ölçüde bozmalıdır. Ayrıca bu durum zihinsel engellilik ile açıklanamıyor olmalıdır (1).

Yaşamın Farklı Evrelerindeki Klinik Özellikler

OSB’nin gelişimsel bir bozukluk olması nedeniyle yaşamın farklı evrelerinde farklı klinik özellikler görülmektedir. Bu sebeple klinik değerlendirme gelişim dönemlerine göre yapılmalıdır.

0-1 Yaş Dönemi: İlk üç ayda göz teması azlığı, bakım verene gülümsememe ve sese tepkisizlik risk belirtisi olarak değerlendirilmelidir (2). Bir bebeğin 6-9 aylıkken ses çeşidinin az olması, konuşanın yüzüne bakmaması, yakınlarına sıcak davranmaması örneğin kucağa alınmaktan hoşlanmaması OSB için önemli ipuçlarıdır (3). Yine bu çocuklarda 1 yaşında beklenen anlamlı kelimeler yoktur. Motor taklit gelişmemiştir. Objelerin parçalarına aşırı veya atipik ilgi ve belli objelerle tekrarlayıcı oyun görülebilir (4,5).

1-3 Yaş Dönemi: En sık başvuru yaşıdır. Aileler bu yaşta en sık konuşma gecikmesi veya konuşmanın hiç olmaması nedeniyle başvururlar. OSB ‘li çocuklarda 2 yaşında beklenen iki kelimelik cümleleri kurmakta ve basit konutları yerine getirmekte zorlanma görülür. Yine bu çocuklar çağrıldığında

100

www.daahk.org isimlerine genelde yanıtsız kalırlar. Göz temasları azdır veya hiç yoktur. Ortak dikkatte sorun vardır. İlgilerini paylaşmadıkları gibi yaşıtlarına ve çevreye karşı da ilgisizdirler. Duyguları anlamakta zorluk yaşarlar. 3 yaşında olması beklenen oyun kurma ve yürütebilme, senaryolu oyun başlatma bu çocuklarda gözlenmez. Yine bu yaşta parmak ucunda yürüme, dönme, sallanma, el çırpma, kol çırpma gibi stereotipik hareketler başlamıştır. Dönen cisimlere, ışıklı ve parlak nesnelere ilgi başlamıştır (4,5).

4-5 Yaş Dönemi: Bu yaş grubundaki riskli çocuklar arkadaşlık kurmaya isteksizdirler. Yaşıtları gibi zengin hayali oyunlar oynayamazlar. Normal gelişim gösteren bu yaş grubu çocukların empati kapasitesi erişkin düzeyine yakınken, OSB’li çocuklar karşı tarafın duygularını anlamakta zorluk çekerler. Jest ve mimik kullanımları oldukça kısıtlıdır. Bu yaşlarda dil becerilerindeki sorunlar devam edebilir (kısa cümleler, monoton ses tonu, ekolali) ve 1-3 yaş döneminde başlayan motor stereotipiler daha sık gözlenir. Törensel davranışlar (oyuncak dizme, oyuncakların belli parçaları ile oynama) söz konusudur (5).

Okul Çağı Dönemi: Erken dönemde görülen belirtilerin çoğu bu yaşlarda da devam etmektedir. Özel eğitimle ve yaşın ilerlemesiyle öz bakım becerilerinde bazı gelişmeler görülse de dil ve iletişim becerileri açısından yaşıtlarından geridedirler ve konuşma paternlerindeki sorunlar devam eder. Sağlıklı akranları gibi normal okula devam etme şansları zihinsel geriliğin eşlik edip etmemesi ile ilgilidir. Zihinsel gerilik eşlik etmeyen otizmlilerin normal okula uyum şansları vardır. Ancak bu çocuklarda da gerek dikkat problemleri, gerek sosyal ilişkilerdeki problemler okul yaşantılarını olumsuz etkilemektedir. Bu yaş grubunda psikiyatrik bozukluklar (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite, Obsesif Kompulsif Bozukluk,Tik Bozukları, Duygudurum Bozuklukları) sıklıkla eşlik eder (4,5). Ergenlik Dönemi: OSB’li bireyler çoğu bedensel ve hormonal olarak yaşıtlarına benzer değişimler gösterirler. Ancak adaptif işlevler, sosyal beceri, özbakım becerileri ve iletişim becerileri konularında halen yaşıtlarından geridedirler. Özellikle normal zekaya sahip otizmliler arkadaş gruplarından dışlanma ve farklı olduğunu hissetme nedeni ile sıklıkla depresyon geçirmekte, bu ergenlerde intihar düşünce ve girişimi yaygın olabilmektedir. Bu dönemde özellikle zeka geriliğinin eşlik ettiği

101

www.daahk.org OSB’lilerde davranışsal sorunlar ön plandadır. Değişime direnç, öfke nöbetleri, kendine ve başkalarına zarar verme ve uygunsuz cinsel davranışlar söz konusu olabilir (4,5).

Otizm Spektrum Bozuklukları’nda Ayrıcı Tanı

OSB ayırıcı tanısında; dil gelişimi problemleri, mental retardasyon, sosyal iletişimsel bozukluklar, tepkisel bağlanma bozukluğu, görme ve işitme engeli, çok erken başlangıçlı şizofreni, selektif mutizm, Landau-Kleffner Sendrom2ye eşliu, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu düşünülmelidir (5).

Otizm Spektrum Bozukluklarında Tedavi

OSB’nin bilinen kesin bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Bununla birlikte bu çocukların sosyal- bilişsel alanlarda yetersizlikleri mevcuttur. Günümüzde kabul edilen en etkili tedavi yöntemi bu alanlardaki yetersizliklere yönelik erken yaşta başlayan ve yoğun şekilde verilen özel eğitimdir (6). Öte yandan OSB’li çocuklarda dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, kaygı bozuklukları, depresif bozukluklar, uyku bozuklukları, tik bozuklukları ve davranım bozukluğu gibi eşlik eden birçok psikiyatrik bozukluk vardır (7). OSB’nin ana belirtilerini ortadan kaldıracak ilaç tedavisi bulunmamakla birlikte eşlik eden ruhsal patolojiler için ilaç tedavileri uygulanmaktadır (8).

Kaynaklar

1. American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders. DSM-V, 2013.Referanslar

2. Deborah F, Helt M, Brennan L. The Activity Kit for Babies and Toddlers at Risk.Nobel Tıp Kitapevleri, 2016.

3. Landa RJ. Developmental Features and Trajectories Associated with Autism Spectrum Disorders in Infants and Toddlers, 2011.

4. Motavalli Mukaddes N. Bebeklikten Erişkinliğe Otizm Aileler için Klavuz. Nobel TıpKitapevleri, 236 s., 2017.

5. Mukaddes NM (2013). Otizm Spektrum Bozuklukları: Tanı ve Takip. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri. 6. Mukaddes, N. M., & Tanıdır, C. (2015). Otizm spektrum bozukluklarında psikiyatrik komorbidite.

Türkiye Klinikleri Journal of Child Psychiatry-Special Topics, 1(2), 30-42.

7. Tahiroğlu, A. Y. (2015). Yaygın gelişimsel bozukluklarda psikofarmakolojiktedaviler. Türkiye Klinikleri Journal of Child Psychiatry Special Topics, 1(2),43-66.

8. Köse, S. (2015). Otizm spektrum bozukluğunda nörobilişsel süreçlerin nedensel rolü. Türkiye Klinikleri Journalof Child Psychiatry-Special Topics, 1(2), 17-29.

102

www.daahk.org Sağlıklı Cinsellik ve Cinsel Terapiler

Uz. Dr. Süheyla Atalay Kahraman

Cinsellik; hem en çok merak edilen, hem de en çok yasaklanan, hem en çok konuşulan hem de aslında hiç konuşulmayan, çok bilindiği iddia edilen ama aslında çok az bilinen, bir yanda övünülen diğer yanda ise aslında çok utanılan bir konu olması nedeniyle zorlu bir konudur.1

Sağlıklı Bir Cinsellik İçin Olmazsa Olmaz Unsurlar;

1- Karşılıklı rıza: Cinsel ilişki için iki tarafın da istekli ve gönüllü olması;bunun yanında aktiviteyi herhangi bir noktada sonlandırma ve durdurma özgürlüğünün bulunması önemlidir.

2- Saygı : Kendinize ve partnerinize saygı duymanız mühimdir.

3- Karşılıklı Güven : Karşılıklı beklenti ve anlayışların konuşulması güven ilişkisini güçlendirir. 4- Korunma: İstenmeyen gebelikten ve cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunulabilecek bir ortam oluşturulması cinsel ilişkinin kalitesini artırır.

5- İletişim: Çiftlerin birbirleri ile konuşabiliyor olması, hoşlanıp, hoşlanmadıkları şeyi birbirlerine söyleyebilmesi ve yönlendirebilmesi, cinselliği bilinmez, tabu olmaktan çıkarır.

6- Eşitlik: Performans açısından bir taraf kendisini güçsüz veya yetersiz hissederse bu algı ilişkinin kalitesini etkiler.

7- Cinsel Eğitim: İlkokul çağından başlayan, çocuk ve gençleri erişkin yaşama hazırlamak ve sağlıklı rollerini kazandırmak için önce temel sonra detaylı bir cinsel eğitim gereklidir.

Cinsel eğitimin içeriği: cinsel organların anatomi ve işlevleri, kadın ve erkek üreme fizyolojisi, cinsel

birleşme, doğum kontrolü, gebelik, doğum, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, cinsel tutum ve davranış farklılıkları, evlilik ve ebeveynlik konularında yeterli bilgi 2

Cinsellik yaşamın bir parçası olduğu için cinsel eğitim de aslında ömür boyu sürer! Çekirdek cinsel kimliğin çocukluğun ilk iki yılında başladığı fakat cinsel kimlik duygusunun yerleşmesinin 3-4 yaş dolayında olduğu belirtilmektedir. Çocukluk çağındaki öğrenmeler, yönlendirmeler, cinsel kimliği etkiler. CİNSEL İŞLEV K e yn ot e O ra l Pr e sent at ion – 85

103

www.daahk.org Masters ve Johnson, cinsel uyarana gösterilen fizyolojik tepkiyi 4 evreye ayırmıştır. 1-Uyarılma

2-Plato 3-Orgazm 4-Rezolüsyon

Kadınlarda Cinsel İşlev 2 temel evre;

1 Manevi Boşalma ve Romantizm; aşkla dokunulmak, ilgiyle dinlemek, birlikte ve kaliteli vakit geçirmek, özel ve biricik kılınmak, romantizm, aşkla arzulamak, düzenli ve güvenli bir yaşam ve partner ilişkisi

2) Cinsel Boşalma ve Erotizm Erkeklerde Cinsel İşlev

104

www.daahk.org 1) Manevi Boşalma ve Romantizm ; yaptıklarının ve başarılarının takdir edilmesi, varlığına ve sunduklarına ihtiyaç duyulması, performansının övülmesi, erotizm sunulması…

2) Cinsel Boşalma ve Erotizm

Erkek için herhangi bir cinsel uyaranın varlığı cinsel boşalması için yeterli olabilir. Erkekler ampul gibidir hemen ısınır ve sekse hazır olur. Kadın duygusal yapısı gereği sekse yavaş yavaş hazırlanmalıdır, önce manevi olarak tatmin olması gerekir. Kadınlar kalorifer peteği gibi yavaş yavaş ısınırlar fakat uzun süre de hazır kalıp geç soğurlar. Bu nedenle uyumun yakalanması için önsevişmede alternatif tekniklerle kadının cinsel olarak boşaltılması çok işe yarar. (Erotik masaj, Vibratörler, Tantra masajı, Partnerbasyon, Oral seks…)

Yanıtsız (refrakter) evre yalnızca erkeklerde vardır.