Yeni Türk Demiryolu Sektörü’nün Yeni Yapısı

16.01.2008 tarihinde TCDD Genel Müdürlüğü bünyesinde oluşturulan Yeniden Yapılanma Komisyonu çalışmaları kapsamında 14.07.2008 tarihinde TCDD Kanunu Tasarısı ve Genel Demiryolu Kanunu Tasarısı yayınlanmıştır. AB müktesebatının demiryolu ile ilgili bölümleri incelenmiş ve Türk mevzuatı ile karşılaştırmalar yapılmıştır. Yeniden yapılanma sürecini yaşamış olan kamu kurum ve kuruluşu yöneticilerinin görüş ve önerileri alınmış ve Avrupa ölçeğinde, yeniden yapılanma süreci geçiren ülkelerin tercih ettikleri modeller üzerinde incelemeler yapılmıştır.

İngiltere, İsveç, Hollanda ve İspanya’da başarı ile uygulanan ayrışık model Romanya ve Bulgaristan’da çok başarılı olamamıştır. Bu modelde altyapı işletmeciliği ile tren işletmeciliğinin örgütlenme şekli kurumsal olarak tamamen ayrı iki tüzel kişilik şeklindedir ve idari ve mali açıdan özerktir.

Demiryolu ulaşımı çok gelişmiş Almanya, İtalya ve Avusturya ile demiryolu ulaşımı az gelişmiş Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve Yunanistan bütünleşik modeli tercih eden ülkelerdir. Altyapı işletmeciliği ve tren işletmeciliği bu modelde tek çatı altında iki ayrı tüzel kişilik şeklinde örgütlenmiştir. İşletmeler yine idari ve mali açıdan özerktir. Bütünleşik modelin işletme emniyetinin ve koordinasyonun sağlanması, kapasitenin optimum kullanımı, kaliteli ve sürekli hizmet verilmesi ve kamu yükü açısından daha iyi sonuçlar verdiği görülmüştür. Demiryollarının yeni rekabete açıldığı dönemde, özellikle emniyetli, kaliteli ve sürekli hizmet verilmesi daha önemli olduğundan bütünleşik model tercih edilmektedir.

Daha önce yeniden yapılanma süreci yaşayan ülkelerin izlediği yol olan, AB müktesebatının tam ve eksiksiz uygulanabilmesi için bir geçiş dönemi göz önünde tutulmuş ve ara model belirlenmiştir. Böylelikle tüm yeniden yapılanma operasyonlarında meydana gelen uyumsal sorunların mümkün olduğu kadar sancısız geçirilmesi hedeflenmiştir. Yapılacak düzenlemelerle altyapı işletmeciliği ile tren işletmeciliğinin yakın bir gelecekte birbirinden tam olarak ayrılmasının sağlanması yöntemi tercih edilmiştir.280

Şekil 2: Yeni Türk Demiryolu Sektörü

Mevcut TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğünün yeniden yapılandırılarak, altyapı işletmeciliğinden sorumlu TCDD Genel Müdürlüğüne dönüştürülmesi öngörülmektedir. Altyapı işletmesi yeni demiryolu hattı kurma, bakım ve onarımını yapma, demiryolu trafiğini düzenleme, hat tahsisi yapma, ücret tarifesi belirleme ve tahsil etme görev ve yetkilerine sahip özel veya kamu işletmesidir. Kamu işletmecileri için yeni hat ve iyileştirme bedellerinin tamamı, altyapı bakım ve onarım bedellerinin büyük bir kısmı devlet tarafından karşılanır.

280 _{AB Müktesebatına Göre Türk Demiryolu Sektörünün Yeniden Yapılandırılması,} http://www.tcdd.gov.tr, 03.09.2008 ULAŞTIRMA BAKANLIĞI T.C. DEVLET DEMİRYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TCDD DEMİRYOLU ULAŞTIRMASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ DUGEM DEMİRYOLU KAZA ARAŞTIRMA ve İNCELEME KURULU DEKAK TÜRKİYE DEMİRYOLU TAŞIMACILIK A.Ş. DETAŞ DUGEM REKABETİ DÜZENLEME MAKAMI DUGEM EMNIYET MAKAMI

Tren işletmeciliği faaliyetlerini yürütmek üzere, bağlı ortaklık şeklinde bir tren işletmesi kurulması öngörülmüştür. Kamu tren işletmesi konumundaki DETAŞ yapısı bakımından kamu altyapı yöneticisi TCDD’nin bağlı ortaklığı olacaktır. DETAŞ’ın görevleri, yük, yolcu ve kombine taşımacılık yapmak, taşımacılıkla ilgili lojistik hizmetleri yürütmek ile çeken-çekilen araçları temin etmek ve bakım- onarımını yapmaktır.

Kendine ait araç ve personel ile yük ve yolcu taşımacılığı yapan özel veya kamu tren işletmeleri, altyapı kullanım ücretlerini hat sahibi işletmeye öder. Kamu hizmeti niteliğindeki yolcu taşımacılığı devlet tarafından sübvanse edilebilir. Yük taşımacılığında devlet sübvansiyonu yoktur. Ticari ve kamu yolcu taşımacılığı ile yük taşımacılığı muhasebesinin ayrı tutulması zorunluluğu bulunmaktadır.281

Ulaştırma Bakanlığı’nın ana hizmet birimi olan Kara Ulaştırması Genel Müdürlüğü’ne benzer biçimde, Demiryolu Ulaştırması Genel Müdürlüğü kurulmasının uygun olacağı düşünülmüştür. Bakanlığın ana hizmet birimi DUGEM, demiryolu sektöründe en büyük otorite konumunda olacaktır. Kuruluşun sorumluluğu, uluslararası ilişkilerde bulunmak, emniyet, lisans ve rekabeti düzenlemektir.

AB mevzuatının gereklilikleri olarak DUGEM organları

a. Demiryolu Rekabetini Düzenleme Makamı; altyapı işletmeleri ile tren işletmelerinden ayrı tüzel kişiliğe sahip olmalıdır. Amacı demiryolu sektöründe serbest erişimi ve adil rekabeti sağlamak olan makamın görevi, altyapı yöneticileri ile tren işletmecileri arasında çıkabilecek uyuşmazlıkları çözmektir.

b. Demiryolu Emniyet Makamı; işlevsel olarak Demiryolu Rekabetini Düzenleme Makamından bağımsız olmalıdır ve altyapı işletmeleri ile tren işletmelerinden ayrı tüzel kişiliğe sahip olmalıdır. Demiryolu altyapısı, trafiği ve tren işletmeciliği ile ilgili her türlü emniyeti iyileştirmek amacıyla kurulacak makamın görevleri:

- Emniyeti düzenlemek ve denetlemek.

281 _{AB Müktesebatına Göre Türk Demiryolu Sektörünün Yeniden Yapılandırılması,} http://www.tcdd.gov.tr, 03.09.2008

- Emniyet Yetki Belgesi, Emniyet Sertifikası ve lisans vermek.

- Araç ve altyapının hizmete alınmasına izin vermek (ruhsatlandırmak). - Araçları kayıt altına almaktır.

Demiryolu Kazalarını Araştırma Kurulu DEKAK, işlevsel olarak Demiryolu Emniyet Makamından bağımsız olmalı ve altyapı işletmeleri ile tren işletmelerinden ayrı tüzel kişiliğe sahip olmalıdır. Kurul, Bakan tarafından atanacak 3 Öğretim Görevlisi, Hazineden üst düzey 1 temsilci, TCDD üst düzey görev yapmış 1 kişiden oluşacaktır. Kaza ve olayları raporlayarak, tekrarlanmaması için tavsiyelerde bulunma yetkisine sahip olacak kurulun görevi, kazaya yol açacak olayları incelemek ve kazadan sonra nedenlerini araştırmaktır.282