4. Türk Denizyolu Taşımacılığı
4.2. Türk Denizcilik Pazarı
Türkiye’de Milli Gemi Sicili ve Türk Uluslararası Gemi Sicili olmak üzere iki tür gemi tescil şekli bulunmaktadır. Milli Gemi Sicili, 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun 839 ve diğer maddelerinde öngörülen gemi sicilini; Türk Uluslararası Gemi Sicili ise 4490 sayılı Kanun uyarınca oluşturulan gemi sicilini ifade eder.304
Milli Gemi Siciline tescil edilen deniz araçları 02.07.1964 tarih ve 492 sayılı Harçlar Kanunu, Türk Uluslararası Gemi Siciline tescil edilenler ise 21.12.1999 tarih ve 4490 sayılı Türk Uluslararası Gemi Sicil Kanunu’nda düzenlenen mali hükümlere tabidir. Milli Gemi Sicili için 18 GT ve üzeri, Türk Uluslararası Gemi Sicili için 50 GT ve üzeri olması şartı aranır.
302http://www.rekabet.gov.tr/index.php?Sayfa=kararliste, 03.09.2008 303 Ülgen, S., s: 175
Türk vatandaşları ve Türkiye'de ikamet eden yabancı uyruklu kişiler ile Türkiye'de Türk mevzuatına göre kurulmuş şirketlere ait gemiler ve yatlar, Türk Uluslararası Gemi Siciline tescil ettirilebilir. Yurt dışından finansal kiralama yoluyla temin edilecek gemiler ve yatlar, Türk Uluslararası Gemi Sicilinin özel bir sütununa kaydedilir.
Türk Uluslararası Gemi Siciline tescil edilen gemilerde ve yatlarda, donatanın yabancı veya Türk olmasına bakılmaksızın kaptanın Türk vatandaşı olması esastır. Donatanın Türk olması halinde ise ayrıca diğer gemi ve yat personel sayısının en az %51'i için Türk vatandaşı olma şartı aranır.
4490 sayılı Kanun uyarınca Türk Uluslararası Gemi Siciline tescil edilen gemiler ve yatlar Türk Bayrağı çeker ve milli mevzuatla tanınmış olan haklardan yararlanır. Türk Bayrağının çekilmesine ilişkin hakların ihlalinde Türk Ticaret Kanunu ve diğer ilgili mevzuat hükümleri uygulanır. Türk Bayrağı çekme hakkına sahip olmayan gemiler ve yatlar, Kabotaj Kanunu hükümlerinden yararlanamaz.305
Türkiye’de faaliyet gösteren 10.820 gemiden 1.057’si Türk Uluslararası Gemi Sicili’ne, 9.763’ü ise Türk Milli Gemi Sicili’ne kayıtlıdır. Türk Uluslararası Gemi Sicili’ne kayıtlı 4.62 milyon GT’luk 1.057 adet gemi toplam 6.78 milyon DWT taşıma kapasitesine sahiptir. Türk Milli Gemi Sicili’ne kayıtlı 1,09 milyon GT’luk 9.763 geminin 561 bin DWT taşıma kapasitesi bulunmaktadır.
Tablo 22: Türk Milli Gemi Sicili ve Uluslararası Gemi Siciline Kayıtlı Gemiler
Adet GT DWT
Türk Milli Gemi Sicili 9.763 1.091.115 560.995
Türk Uluslararası Gemi Sicili 1.057 4.624.082 6.759.899
Toplam 10.820 5.715.197 7.320.894
Kaynak: T.C. Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı, Gemi Sicil İstatistikleri,
www.denizcilik.gov.tr/tr/istatistik/istatistik_dosyalar/2007%20Şlo/gros_cins-10-Tumu.pdf, 14.8.2008
1.000 GT ve üzerindeki gemiler değerlendirmeye alındığında, Türk ticaret filosunun %45’i yabancı bayraklı gemilerden oluşmaktadır. Yabancı bayraklı gemilerin taşıma kapasitesi ise 3,6 milyon DWT ile %34,5 pay almaktadır.
Tablo 23: Türk ve Yabancı Bayraklı Ticaret Filosu (1.000 GT ve üzeri)
Sayı Milyon DWT
Türk Bayraklı Gemiler 432 6.844
Yabancı Bayraklı Gemiler 353 3.609
Toplam 785 10.453
Kaynak: EU Energy and Transport in Figures, s: 166
Türk gemileri emniyet ve güvenlik gerekliliklerini yerine getirmekte zorlandığı için Türkiye, Paris MoU’nun kara listesinde yer almıştır. Modern ve iyi donanımlı gemilere de aynı uygulama yapıldığı için, gemi sahipleri Türk Bayrağından vazgeçip, maliyetleri azaltma yolunu seçmiştir. Türk denizcilik şirketleri, alıkoyulmaktan kaçmak için yabancı bayrak sahibi olmayı tercih etmektedir.
Türk denizcilik filosunun dünya denizlerinde rekabet etmesinin önündeki diğer bir engel, yaşlı gemi sayısının fazla olmasıdır. 150 GT ve üzeri gemilerin yaş ortalaması 21,77’dir. Uluslararası sularda 20 yıl yüksek yaş olarak görüldüğünden, birçok Türk yatırımcı uluslararası pazarda rekabet etmekte zorluk çekmektedir. 01.01.2007 itibarı ile Türk ticari filosu dünyada 26ncı sırada yer almaktadır ve sadece %0,7 paya sahiptir. Komşumuz Yunanistan %5,4 pay ile 3., (Güney) Kıbrıs %3 pay ile 10. sırada yer almaktadır.306
4.2.2. Paris MoU Liman Devleti Denetimi
1999 yılından itibaren Paris MoU’nun Kara Listesi’nde yer alan Türk Bayrağı’nı Gri Liste’ye geçirmek için Denizcilik Müsteşarlığı, Bayrak Devleti Denetimleri’ni başlatarak, Avrupa limanlarına çıkacak Türk bayraklı gemilere ön survey uygulamaya başlamıştır. Ayrıca, 1997’de Akdeniz (MedMoU) ve 2000’de
Karadeniz (Blacksea MoU) Memorandumları’na üye olan Türkiye, limanlarına gelen yabancı bayraklı gemi denetimlerini de arttırmıştır. 2003 yılında sadece 7 olan Liman Devleti Denetim Uzmanı sayısı 300’e yaklaşmış ve bu uzmanların görev yaptığı liman sayısı 21’e yükselmiştir. Liman Devleti Denetimi Yönetmeliği 26.03.2006 tarihinde 26120 sayılı Resmi Gazete’de yayımlayarak yürürlüğe girmiştir.307
Türkiye, Paris MoU tarafından yayınlanan 2006 yılı raporunda Kara Liste'den Gri Liste’ye geçmiştir. 2005–2007 döneminde yapılan 1.862 denetim sonucu 128 Türk bayraklı gemi, çeşitli limanlarda alıkonmuştur. Üçer yıllık dönemler halinde yapılan değerlendirmelerde Türkiye 112 geminin altına düşerse Beyaz Liste’ye geçecektir. 149’dan fazla geminin alıkonmuş olması, tekrar Kara Liste’ye dönmemize sebep olacaktır.308
4.2.3. Dış Ticaret - İhracat ve İthalat Nakliyesi
Dünyada ticaretinde yüklerinin %90’dan fazlası deniz yoluyla taşınmaktadır. 2006 yılında Türk dış ticaret hacminin %87,4’ü denizyolu ile taşınmıştır.309 Aynı yıl, toplam deniz ticaretimiz içinde Türk Bayraklı gemilerin payı %20,9, yabancı bayraklı gemilerin payı ise %79,2 olmuştur. Yaklaşık 63 milyon ton ihracatımızın %15,4’ü (9,7 milyon ton) Türk Bayraklı gemilerle, %84,6’sı (53,2 milyon ton) yabancı bayraklı gemilerle taşınmıştır. 140 milyon tona yakın ithalatımız içinde Türk Bayraklı gemilerin payı %23,2 (32,4 milyon ton), yabancı bayraklı gemilerin payı %76,8 (107,5 milyon ton) olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 24: Dış Ticaretimizde Türk ve Yabancı Bayraklı Gemiler
İhracat (Ton) İthalat (Ton) Toplam
Türk Bayraklı Gemiler 9.691.009 32.398.022 42.089.031
Yabancı Bayraklı Gemiler 53.224.889 107.457.906 160.682.795
Toplam 62.915.898 139.855.928 202.771.826 Kaynak: http://www.denizticaretodasi.org/detoportal/Portals/Documents/sectorreport2006.pdf, 03.09.2008 307http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/26881.html, 14.08.2008 308http://www.parismou.org/upload/anrep/PSC_annual_report_20071.pdf, 09.09.2008 309http://www.denizticaretodasi.org/detoportal/Portals/Documents/sectorreport2006.pdf, 03.09.2008