Makroekonominin temel göstergeleri ile ilgili haberler sadece döviz kurunun makroekonomik modellerini değil, mikro yapısı modellerini de etkiler. Beklenmedik şokların veya haberlerin, döviz kurunun makro iktisadi modelleri bağlamında, döviz kurlarının düzensiz davranışlarının açıklanmasındaki önemi Dornbusch (1980), Frenkel (1981), Edwards (1983), Hoffman ve Schlagenhauf (1985), Hardouvelis (1988), Hogan v.d. (1991), Bajo-Rubio ve Montavez-Graces (2000) ve Napolitano (2000) tarafından incelenmiştir. Mikro yapısalcı modeller bağlamında haberlerin rolü ise Evans ve Lyons (2003), Love ve Payne (2003) ve Andersen v.d. (2003) tarafından incelenmiştir. Makro ekonomik modeller için temel makro iktisadi göstergeler ile ilgili genel bilgi önemlidir
83
fakat mikro yapısalcı modeller için genel olmayan bilgiler de döviz kurunun belirlenmesinde önemlidir.
Rasyonel beklentiler yaklaşımından türetilen bu yaklaşım döviz kurlarındaki sapmaları açıklamaya yönelik olarak ortaya atılmıştır ve yeni bilginin döviz kurlarının meydana gelmesinde çok önemli olduğunu vurgulamaktadır. Anında teslim döviz kurunun beklenen değerinde değişmelere neden olan yeni bilgi iktisadi birimler için beklenmedik bir gelişme olduğundan dolayı döviz kurları açısından beklenmedik bir şok niteliği taşımaktadır ve yeni bilgi yaklaşımı kurların vereceği tepkiyi açıklamaya çalışır. Fiyat, gelir veya faiz gibi değişkenler döviz kurlarının belirlenmesinde etkilidir ve ortaya çıkan yeni bilgilerin bu değişkenleri etkilemesi sonucu döviz kuru da bundan etkilenmektedir. Ayrıca daha önce açıklanan politikalarla ilgili olarak değişiklik yapılacağına yönelik olarak karar birimlerinin yaptıkları açıklamalar sonucunda spot ve vadeli kurlarda yeni bilgiye göre yeniden oluşturulan beklentiler sonucunda dalgalanmalar oluşur. Yeni bilgi yaklaşımı haberlerin ve yeni bilgilerin döviz piyasasını etkilemesinden dolayı bunlara önem verilmesi gerektiğini vurgulamaktadır.
Döviz kurlarının beklentilere bağlı olduğu önermesi belirsizlik, yeni bilgi, söylentiler ve haberler tarafından belirlenen periyotların döviz kurlarındaki salınımın başlıca sebebi olan beklentilerdeki değişimlerin olduğu periyotların olmasının muhtemel olduğunu vurgular. Beklentilerde değişimi tetikleyen bilginin yeni olması gerektiği için spot piyasada meydana gelen salınımlar geçmiş bilgiye dayalı olan vadeli işlem piyasasında tahmin edilemez. Ortaya çıkan yeni bilgi spot piyasadaki dalgalanmanın başlıca sebebi olduğu zaman bu dalgalanmalar muhtemelen vadeli işlem piyasalarındaki dalgalanmalardan daha fazla olur. Frenkel (1981) vadeli işlem piyasasındaki tahminin yapıldığı zaman ve anında teslim piyasasındaki gözlemlerin yapıldığı zaman arasındaki beklentilerde oluşan değişimin gelecekteki öngörü hatası olduğunu belirtir. Frenkel tarafından haberler olarak adlandırılan beklentilerdeki bu değişim vadeli işlem kontratı yapıldıktan sonra ve spot döviz kurları belirlenmeden önceki ortaya çıkan bilgi temelinde ortaya çıkar. Sonuç olarak, bu yaklaşıma göre, haberlerin rolü gelecekteki öngörü hataları tarafından değil, en iyi şekilde beklentilerdeki değişim tarafından
84
açıklanır. Beklentilerdeki bu değişimler döviz kurlarına haberlerin etkisini gösterebilmesi için vadeli işlem piyasa etkinliği modeline dahil edilmelidir.
Makro iktisadi döviz kuru modellerinin döviz kurunun belirlenmesinde uygun bir açıklayıcılık sağlamadığı yaygın olarak kabul edilen bir görüştür (Moosa ve Bhatti, 2010: 325). Yine de, temel makro göstergeler modeller tarafından öne sürüldüğü gibi döviz kurlarını etkilemese bile, makro göstergelerle ilgili haberlerin döviz kurunu etkilemesi mümkündür. Makro temeller hakkındaki haberler piyasa katılımcıları tarafından tahmin edilen temel göstergelerin değerleri ve politika yapıcıları tarafından anons edilen gerçek değerler arasındaki fark olarak tarif edilir. Bir örnekle açıklanırsa, piyasa katılımcıları merkez bankasının para arzı ile ilgili açıklamasını yapmadan önce para arzı konusunda beklentilerini oluşturur ve bu beklentiler para biriminin satın alınması veya satılması kararına dönüştürülür. Verilen bu kararlar, nihai olarak, döviz kurunun o anki değerinin belirlenmesine yardımcı olur. Merkez bankası para arzı rakamını anons ettiği zaman piyasa katılımcıları anons edilen rakamların kendi beklentilerinden farklı olduğu sürece (bu durum haberleri meydana getirir) para birimlerini satar veya satın alır. Bu sebepten dolayı haberler döviz kurunun belirlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır.
Dornbusch (1980) varlık piyasası modelleri bağlamında döviz kurunun belirlenmesinde haberlerin rolünü rasyonalize eden ilk ekonomist olmuştur. Dornbusch, rasyonel beklentileri de hesaba katarak, varlık piyasası modellerinin döviz kurlarındaki beklenmedik değişimlerin açıklayıcısı olarak haberler üzerine odaklanması gerektiğini belirtmiştir. Dornbusch döviz kurunun faiz oranı farklılıkları (veya vadeli işlem primi) tarafından çizilen zaman patikasını izlediğini belirtirken, parasal gelişmeler hakkındaki haberlerin döviz kurunun zaman patikası ve seviyesini anında etkilediğini ifade etmektedir. Döviz kurları üzerinde haberlerin etkisini ölçebilmek için Dornbusch mükemmel ikame varsayımı altında t+1 zamanında oluşan döviz kuru değişiminin
gerçek oranının (st1) beklenen değişimin ( 1
e t
s
85
toplamı olduğunu varsaymaktadır. Beklenmedik değişim gerçek değişim oranı ve
beklenen değişim oranı arasındaki farkla ölçülmektedir ( 1 1
e t t s s ). * 1 ( ) ( 1 1) e t t t t s i i s s (62)
Yukarıda yer alan 62 numaralı eşitliği yeniden düzenlersek aşağıda yer alan 63 numaralı eşitliği elde ederiz.
*
1 1 1
(st ste ) st (i i )t (63)
Vadeli kur ve spot kur farkının faiz oranlarının farkına eşit olduğunu ( *
(f s)t (i i )t) varsayarak 62 numaralı eşitliği yeniden yazalım.
1 1 ( ) ( 1 t ) e t t t s f s s s (64) veya 1 ( ) ( ) t t t s f s haber (65)
Yukarıda yer alan 65 numaralı eşitlik rasyonel beklentiler tarafından belirlenen etkin bir döviz kuru piyasasında sadece haberlerin, döviz kurundaki salınımların vadeli ve spot kur farkı tarafından öngörülemeyeceğine vurgu yapan, döviz kuru hareketlerine
neden olacağını öne sürer. 65 numaralı eşitliğin her iki tarafına st eklendiğinde model
aşağıdaki eşitlikle gösterilir.
1 ( )
t t t
s f haber (66)
66 numaralı eşitlikten de görüleceği üzere, döviz kuru piyasasının etkin olması için herhangi bir spekülatif yatırımın aşırı getirisinin para biriminin satılması veya satın
86
alınması kararı verildiği zamanki kamusal bilginin doğrusal kombinasyonu ile korelasyonunun olmaması gerekmektedir. Bu durum sadece haberlerin veya bilgilerdeki beklenmedik değişikliklerin aşırı getiri ile korelasyonlu olduğunu vurgulamaktadır. Bu yüzden bu yaklaşım 65 ve 66 numaralı eşitliklerin haberlerin döviz kuru üzerindeki etkisini sınamak için kullanılabileceğini öne sürer. Bununla birlikte, haberlerle ilgili değişken ölçülemediği sürece bu eşitlikler ampirik olarak sınanamamaktadır. Bu sebepten dolayı, bu eşitliklerin sınanması için spot kurlar üzerinde haberlerin etkisini belirleyen faktörlerin belirlenmesi gerekmektedir. Bu faktörlerin belirlenmesine aşağıda yer alan varsayımlar yapılarak başlanmaktadır. İlk olarak, spot ve vadeli döviz kuru piyasalarında bol miktarda fona çok sayıda sahip arbitrajcı yer almaktadır. İkinci olarak, döviz kontrolleri yoktur. Diğer bir varsayım ise, işlem maliyetlerinin olmamasıdır. Son olarak, rasyonel beklentilerin geçerli olduğu varsayılmıştır. Verili olan bu varsayımlar altında arbitrajın olmaması koşulu aşağıdaki gibi verilmiştir.
1
t t t
f Es (67)
67 numaralı eşitlikte yer alan ft vadeli işlem oranının t zamanındaki logaritmasını,
st+1 t+1 zamanında geçerli olan spot döviz kurunun logaritmasını ve ρt ise risk primini
göstermektedir. Et ise rasyonel beklenti operatörüdür.
1 ( 1/ )
t t t t
E s E s (68)
68 numaralı eşitlikte yer alan Ωt ifadesi t zamanında beklentilerin
şekillendirilmesine temel olan bilgiyi göstermektedir. 67 numaralı eşitlikte yer alan vadeli işlem katsayısının birim olduğu varsayımı gevşetilerek ve risk priminin zaman göre değişmediği varsayılarak aşağıda yer alan 69 numaralı eşitlik elde edilmiştir.
1 1
t t t
87
Yukarıdaki eşitlikte μ = −ρt-1 anlamına gelmektedir. Yansız etkinliği vurgulayan
katsayı kısıtı (μ, δ) = (0, 1) şeklindedir. Spot döviz kurunun doğrusal ilişki ile belirlendiği varsayımı altında aşağıdaki eşitlik yazılır.
1 n t i it i s z
(70)Yukarıdaki eşitlikte z açıklayıcı değişkenlerin vektörü olarak ifade edilmektedir. 70 numaralı eşitliğe rasyonel beklenti operatörünü eklediğimizde aşağıdaki eşitlik elde edilir. 1 1 1 n t t i t it i E s E z
(71)Yukarıda yer alan 71 numaralı eşitlik 70 numaralı eşitlikten çıkartıldığında aşağıdaki eşitlik elde edilir.
1 1 1 ( ) n t t t i it t it i s E s z E z
(72) veya 1 1 1 ( ) n t t t i it t it i s E s z E z
(73)69 numaralı eşitliği 73 numaralı eşitlikte yerine yazarsak aşağıda yer alan 74 numaralı eşitliğe ulaşırız.
1 1 1 ( ) n t t i it t it i s f z E z
(74)74 numaralı eşitlik eğer μ = 0 ve δ = 1 kısıtları olursa aşırı getirinin spot döviz
kurunun belirlenmesiyle ilintili olan z değişkenlerinin vektöründeki beklenmedik değişimlerle korelasyonlu olması gerektiğini vurgulamaktadır.
88