Yazıt

Sebasteion’da toplam uzunluğu yaklaşık 4,50 m olan kaplama levhaları şeklinde yazıtlı arşitrav parçaları ele geçmiştir (Kat. No. 58, Lev. 76, Çiz. 56). Yazıtlı kaplama levhalarından oluşan üç faskialı arşitravda faskialar oluk şeklinde olup, geçişler düz şeritler halindedir. Yazıt, üstten üçüncü faskia üzerindeki düz geçişten başlamakta ve aşağı doğru üç faskiada devam etmektedir. "Falancanın oğlu […] Archepolis bu yapıyı kendi parasından yaptırdıktan sonra yapıyı İmparator L. Septimius Severus Pertinax ve Marcus Aurelius

301

Bu başlıktan kentte Traianeum yapısının hemen güney alt terasında da tesit edilmiştir.

302 _{İdil 1984, 19, Lev. 13. 2; Başaran 1999, 32, 73-74, Res. 30-31; Köster 2004, Taf. 121-122, 3-4.} 303 _{Başaran 1999, 32, 73-74, Res. 30-31.}

304

Başaran 1999, 31-32.

305 _{Trebenna Kenti’nde Sebasteion yapısında da profilli postamentler ve yarım sütunlar yer almaktadır (Çevik-} Varkıvanç-Bulut-Kizgut 2005, 40).

Antoninus’a, Caesar Publius Septimius Geta’ya, Iulia Sebaste’ye ve vatana adamıştır"306 şeklindeki bu yazıt, yapının Septimius Severus ve Severuslar ailesine ithaf edildiğini belgeler niteliktedir. Yazıtta ilk dizede aile üyeleri ve İmparatorlar’ın isimleri bulunmaktadır. İkinci satırda da anavatana ithaftan söz edilmektedir. S. Şahin, yazıta göre İmparatorlar’a ve vatana ithaf edilen bu yapının nymphaion gibi halka açık resmi bir kamu yapısı olduğunu ifade etmektedir307.

Romalılaştırma politikasıyla kentlerdeki mevcut yapılarda Roma’ya göre bazı değişiklikler ve eklemeler yapılmıştır. Eyaletlerdeki kentlerde Romalılaşma etkisi özellikle kamu yapılarında görülmektedir. Bu yapıların bazıları Valiler’in kontrolünde inşa edilirken, bazıları da euergetesler-hayırseverler tarafından kentlerini güzelleştirerek Roma kentine benzetmek için inşa ettirilmiştir. Arykanda Kenti’ndeki Sebasteion’da yazıtından anlaşıldığı üzere Archepolis isimli euergetes tarafından yaptırılarak vatana ve imparatorlara adanmıştır.

2.1.2.7 Değerlendirme

Sebasteion, akropolisin kuzeybatı ucunda yer almaktadır (Plan 1-2). İmparator tapınakları ve kutsal alanlarının yer seçimi için genellikle kent merkezi tercih edilmesine308 rağmen büyük kentlerde kentin en yüksek noktasının da tercih edildiği görülmektedir. Pergamon Kenti’ndeki Traianus Tapınağı gibi Arykanda Kenti’ndeki Sebasteion da akropolisin en yüksek noktasına yerleştirilmiştir309. Roma İmparatorluğu’nun etkisi kentlerde tapınakların yanı sıra stoa gibi yapılarda da görülmektedir. Price, stoa ve Sebasteion’un belki de ortak bir yapı oldukları için birlikte anıldığından söz etmektedir310. Örneğin Atina’daki Zeus Stoası’nda Augustus ve Tanrıça Roma heykellerinin bulunduğu templum in antis planlı iki mekân ve Thera’daki Stoa Bazilika’da da İmparator heykellerinin bulunduğu bir mekân yer almaktadır311

. Sebasteion’lar stoa, gymnasion ve temenoslara imparatorlar için eklenen kült mekânları olarak biçimsel çeşitlilik göstermektedirler. Peristylli avlulu, templum in antis planlı ve beşik tonozlu kült mekânından oluşan planıyla Arykanda Kenti’ndeki Sebasteion’da biçimsel çeşitlilik göstermektedir312

(Plan 11-13). Bu plana sahip olan Arykanda örneği de dâhil olmak üzere bölgedeki Sidyma313

, Rhodiapolis314, Boubon315 ve Trebenna316

306

Şahin 1994, 20-23, No. 18, Taf. 5; Bayburtluoğlu 2003a, 68-69. 307 _{Şahin 1994, 24.}

308 _{Sidyma Kenti’ndeki Sebasteion kent merkezine yerleştirilmiştir (Serdaroğlu 2004, 75).} 309

Pergamon Kenti Traianus Tapınağı konumu ve mimarisi için bk.: Nohlen 2014, 508-516. 310

S. R. F. Price, kent merkezinde imparator kültüne yer ayırmak için stoa gibi gymnasion ve diğer yapılara da mekânlar eklendiğinden söz etmektedir (Price 2004, 238, 242-243).

311 _{Price 2004, 239, Şek. 4-5. Threa’daki bu mekân Kaisareion ve Stoa Bazilika olarak anılmaktadır (IG XII 3,} 326, 26. 18-19).

312 _{Peristyle avlular, evler ve gymnasionlar gibi kutsal ve kamusal yapıların ön avlularında da kullanılmıştır.} 313 _{Sidyma Kenti’ndeki Sebasteion’un mimarisi ve planı için bk.: Serdaroğlu 2004, 75-79.}

Kentleri’ndeki Sebasteion’ların birbirinden farklı planlara sahip oldukları görülmektedir. Schollmeyer, imparatorluğun doğusunda eski gelenek ile yerel farklı form gösteren bazı tapınakları Hellenistik Dönem etkili portikolu yapılar olarak ele almıştır317

. Arykanda Kenti’ndeki imparatora ve ailesine ithaf edilen peristyl avlulu Sebasteion’da benzer plan özellikleri göstermektedir. Schollmeyer’in Hellenistik Dönem etkili yerel plan özelliği gösteren yapılardan biri olan Thugga Kenti’ndeki Avlulu Tapınak B ile Arykanda Kenti’ndeki Peristylli Avlulu Sebasteion plan olarak ortak özellikler göstermektedir318.

Peristylli Avlulu Sebasteion’un kült mekânında, kısmen korunmuş durumda alt kısmı profilli ve üst kısmı düz bir altar yer almaktadır (Kat. No. 56)319

.

Yapının kuzeydoğusunda yapılan kazılarda Severuslar Hanedanlığı İmparatorları’ndan İmparator Severus Alexander’e ait bronz bir heykel başı ele geçmiştir (Kat. No. 88). Yapının Septimius Severus ve ailesine adanmış olması bu başın ait olduğu heykelin Sebasteion yapısına dikilmiş olabileceğini düşündürmektedir. Bölgede Boubon Kenti’ndeki Sebasteion’da Lucius Verus ve Septimius Severus’a ait bronz heykellerin varlığı da bu düşünceyi destekler320_{. İmparatorluk heykelleri barındıran kült yapılarında imparatorluğun} hanedanlığına dayanan yapısının vurgulandığı görülmektedir321

. Thera’daki stoada yer alan kült mekanında Antonines, Faustina, Marcus Aurelius, Lucius Verus ve belki de Antoninus Pius’un tek bir büyük kaide üzerindeki heykelleri bulunmaktadır322. İmparatorluk egemenliğin istikrarının, iktidarın imparatorluk hanedanı içindeki aktarımında yattığı düşünülmüş ve bunun sonucunda tüm imparatorluk hanedanına özel bir önem atfedilmiştir323_{. Yapıların ithaf} edildiği imparatorların ve ailelerinin heykellerini barındıran benzer örnekler göz önünde bulundurulduğunda kentte ele geçen Severus Alexander başının (Kat. No. 88) Sebasteion’a ait olabileceği düşünülebilir.

314

Hadrianus Sebasteionu (Hadrianeum) için bk.: Kizgut 2011, 95, Res. 3. 315

Boubon Kenti’ndeki Sebasteion’un planı için bk.: İnan 1994, Lev. II-III, Res. 3-5; Gliwitzky-Moser 2009, Taf. 29.

316 _{Trebenna Kenti’ndeki Sebasteion yapısı ve planı için bk.: Çevik-Varkıvanç-Bulut-Kizgut 2005, 39-42, Lev.} Res. 58, 67-72. Trebenna Kenti’ndeki Sebasteion’un girişinin karşı duvarında ortadaki büyük ve yanlardakiler daha küçük olmak üzere üç niş yer almaktadır.

317 _{Schollmeyer 2008, 36-38.}

318 _{Thugga Kenti Avlulu Tapınak B’nin planı için bk.: Schollmeyer 2008, 39, Abb. 36.}

319 _{Altarın alt profili, Boubon Kenti’nde Sebasteion yapısındaki heykel kaidelerinin alt profili ile benzerdir.} Boubon Sebasteion yapısındaki heykel kaideleri için bk.: İnan 1994, Lev. IX-X, XII, Res. 17, 20, 25.

320 _{Boubon Kenti’ndeki Sebasteion yapısına Severuslar Hanedanlığına ait bronz heykellerin adanmış olması,} Arykanda Kenti’ndeki Sebasteion yapısında da aynı şekilde Severuslar Hanedanlığı’na ait heykellerin adanmış olabileceğini düşündürür. Bu nedenle hemen Sebasteion yapısının kuzeydoğusunda ele geçen bronz Severus Alexander başı bu yapıya adanmış bir heykele ait olmalıdır. Boubon Kenti’nde Sebasteion yapısındaki heykeller için bk.: İnan 1994, Lev. XVI-XXXI, Res. 29-58.

321 _{Son derece yaygın olan imparator tapınağı ve kutsal mekânlarının yakınındaki heykel kaidesi gibi buluntular} tapınağın veya mekânın imparatora ithaf edildiğine dair yeterli bir kanıt değildir.

322 _{Price 2004, 265, Şek. 5, Kat. No. 11.} 323 _{Price 2004, 269.}

Arykanda Kenti’nde akropolisin kuzeybatı sınırında 1989 yılında ortaya çıkarılan yapı, kazı çalışmalarında ele geçen bir yazıt yardımıyla İmparator Septimius Severus ve ailesine ithaf edildiği anlaşılmış ve bu nedenle Sebasteion olarak adlandırılmıştır (Kat. No. 58). Ayrıca imparatorlara adanan naos veya kutsal mekânlarda olduğu gibi naosunda bir altara sahip peristylli avlulu, templum in antis planlı bir yapı olması da yapının Sebasteion olarak adlandırılmasını destekler niteliktedir. Price, imparatora adanan kutsal mekânların görünüşünün değil işlevinin önemli olduğunu ifade etmektedir324

. Sebasteion gibi kült mekânları, çok gösterişli olmayan ve yaygın tapınak planlarından farklı bir plan sergilemektedir.

Sebasteion yapısında yapılan kazı çalışmalarında ele geçen arşitrav yazıtı MS 197-209 yılları arasına ve yapıda ele geçen sütun başlığı MS II. yy sonuna tarihlendirilmektedir325. Sebasteion’da ele geçen kırk altı sikkeden otuz beşi MS III. yy’a tarihlendirilmektedir326

.

Grafik 2.3 Sebasteion’da Ele Geçen Sikkelerin Dönemsel Dağılımı

MS III. yy’da Roma İmparatorluğu Hristiyan inancını kabul eden nüfusun artışına karşı koymak için tanrılar ve İmparator Kültü’nün canlanmasına destek olmuştur. Bu nedenle

324

Price 2004, 230. 325

Şahin 1994, 22, No. 18.

326 _{Sebasteion’da ele geçen sikkeler, A. T. Tek tarafından doktora tezi kapsamında çalışılmıştır. Sebasteion’da} ele geçen sikke hakkındaki bilgiler bu tez çalışmasından alınmıştır. Sikkeler için bk.: Tek 2002a, Kat No, 32, 89, 218, 453, 602-603, 606, 854, 893, 909, 916, 919, 928, 930, 932, 936, 937-939, 941-942, 944, 960, 964, 967, 973, 978, 984-985, 1001, 1005, 1011, 1027, 1031, 1063, 1069, 1075, 1110, 1117, 1120, 1122-1123, 1128, 1132, 1150, 1153-1154, 1161-1162, 1172, 1206, 1212, 1461, 1507, 1752, 1992, 2044.

MS III. yy’da tanrılar ve imparatorların birlikte tapınım görmesinde artış yaşanmaya başlamıştır327

.

Helios Tapınağı’nın işlevini kaybetmesiyle olasılıkla MS III. yy başında inşa edilen Sebasteion yapısında Helios tapınımı İmparator Kültü’yle birlikte devam ettirilmiş olmalıdır. Bu noktada Severuslar Hanedanlığı ile birlikte Helios/Sol kültünün önemli bir noktaya getirilmiş olmasını göz ardı etmemek gerekir. Ayrıca Gradel’de İmparator Elagabalus ve Aurelianus Dönemleri’nde Sol Invictus’un Hristiyanlık üzerinde güçlü bir etkiye sahip olduğunu belirtmektedir328

. Severuslar Dönemi’nden itibaren Helios kültüne duyulan ilgi, Sebasteion’un Severus ailesi ve Helios’a adanmış bir kült yapısı olabileceği düşüncesini destekler.

Arykanda Kenti’nde günümüze kadar yapılan çalışmalarla Roma İmparatorluk Dönemi’ne tarihlendirilen toplam altı tapınak ortaya çıkarılmıştır. Yazıtlar aracılığıyla bu tapınaklardan yalnızca birinin İmparator Traianus’a ve diğerinin Severuslar ailesine adandığı bilinmektedir. Roma ile yakın ilişkiler kurmak için İmparatorlara ithaf edilen Traianeum ve Sebasteion, Arykanda Kenti’nin siyasi amaçları doğrultusunda İmparator Kültü’ne ve kutsal alanlara verdiği önemi göstermektedir.

2.1.3 Arykanda Akropolisi’nde Yer Alan Yapılar