Bu araştımacıların elde ettiği sonuçlar, kullanıcı hareket modellerinin başlangıç verilerini oluşturmaktadır.
5.3. Çoklu Etmen Sistemlerle Yapılmış Kullanıcı Hareket Modeli Örnekleri Günümüzde kullanıcı hareket modelleri, yörünge değerlendirilmesi, gözlemlenmiş ve incelenmiş verilerin kullanımı ya da karmaşık ama belirli yörünge seçim
mekanizmalarına dayanmaktadır. Dinamik yönü olan analiz ve simulasyonlar beş bileşenden oluşur;
1. Aktörler: yolculuk eden insanlar, 2. Başlangıç noktası,
3. Gidilecek yer; 4. Yörünge, 5. Hız.
Çoklu etmen sistemlerle yapılmış kullanıcı hareket modellerinde, her bir kullanıcı etmen olarak tanımlanır. Etmenlerin, bireysel içerikli zeki programlar olmaları, ortamla etkileşmeleri ve birbirleriyle haberleşmeleri sayesinde, daha gerçekçi modeller yapılandırılabilir. Farklı karakterde ve değişik şekillerde hareket edebilen kullanıcılar yaratılarak, kullanıcı hareketinin analizi yapılabilir. Bu konuda yapılmış iki önemli çalışma, şehir ölçeğinde olan STREETS (Schelhorn vd., 1999), ve bina ölçeğinde olan Sanal Tate (Conroy vd., 1998)’ dir.
5.3.1. STREETS
Bu araştırmada, şehir merkezlerindeki yaya davranışlarını incelemek için iki aşamalı bir model kullanılmıştır. Birincisi, insan yerleştirmek için GIS (http://www.gis.com/whatisgis/) tabanlı sosyo ekonomik verinin kullanımı, buna ön model aşaması da denilebilir, diğeri, uzamsal konfigürasyona, önceden tanımlanmış hareket listelerine ve alan kullanımının yayılımına göre şehir bölgesinde dolaşan yaya popülasyonunu, SWARM simulasyon ortamı (http://www.swarm.org) kullanılarak etmen tabanlı olarak modellenmesidir. STREETS, farklı etkinlik bölgeleri ve şehir alanlarındaki, kullanıcı hareketlerini tahmin ederek, şehirdeki hareketlilik merkezlerinin tanımlanması, insan ilgisinin düşünülüp mağazaların ona göre yerleştirilmesi, alışveriş alanları için en optimum yerler ve cadde festivallerinin nerelerde düzenlenebileceğinin belirlenmesi için tasarlanmıştır.
Öncelikle kullanıcılar etmen olarak modellenmiştir. GIS ortamının zengin sosyo ekonomik veri setlerinden faydalanılarak, istatistiki, kararlı yayılmış etmenler yaratılmıştır. Her etmenin sahip olduğu karakteristikleri iki genel kategoride toplanır;
• Sosyo-ekonomik karakteristikler, • Davranışsal Karakteristikler.
Daha sonra GIS’ten alınan detaylı bilgiler yardımıyla, şehir bölgesi modellenmiştir. Şehir bölgesi üç farklı temsille tanımlanıyor:
• Vektörel veri: alan kullanım kategorileri ile bina tanımları; • Izgara veri: bina olmayan yerlerdeki yürünebilirlik; • Ağ veri: cadde ağı ve bina girişleri.
Bu tanımlamalar, sistemin birinci aşamasını oluşturuyor. İkinci aşamada, daha önce de söylendiği gibi SWARM simulasyon ortamından yararlanılmış. STREETS modelinin uygulaması, yaya topluluklarının yaratılması ve yaratılan yayaların, farklı bina elemanları, yürünebilir yüzeyler ve diğer etmenlerle bir araya getirilmesiyle başlıyor. Bu etmenler yörünge planına sahip olarak sisteme girecekleri giriş kapılarına gönderiliyorlar. Tüm simulasyon boyunca statik elemanlar olan giriş kapıları, araba parklarını, cadde üzerindeki araba park yerlerini, otobüs durakları veya metro istasyonlarını temsil ediyor. Tüm parametreler yüklendikten sonra sistem çalışmaya başlıyor. Model çalışmaya başlayınca, etmenler, sisteme, giriş kapılarından giriyorlar. Her etmen, takip etmeleri beklenen yörünge üzerindeki yol nokta kümelerine sahip olsa da, kesin bir yol geometrisi bilgisi içermiyor. Sistemde yollarını çizmek ve bulmak için, modüller olarak programlanmış beş aşamalı davranış kullanıyorlar. Bu şekilde sistemdeki her etmen bu davranışlardan birini seçtiğinden çeşitlilik yaratılıyor. Bir çok parametre, dikkat dağıtıcı unsur olabilecek elemanları tanımlamaya çalışıyor. Sistemdeki diğer faktörde binaların davranışları. Bir etmenin bina içinde kalma süresi, o binanın tanımlanmış parametrelerine bağlı olarak değişiyor. Bütün simulasyon, modeldeki etkileşimle ilgili bilgi toplayan gözlem etmeni sayesinde monitörden izlenebiliyor.
STREETS modelinde, şu anda bazı etmenlerin yörünge seçim davranışları güvenilir değil ve henüz etmenler sadece bireysel hareket edebiliyorlar. Araştırmacılar, etmenleri ve binaların etkileme değerlerini tanımlayan problemlerin geliştirilmesi için çalışmalarına devam ediyorlar. STREETS, etmen tabanlı kullanıcı hareketi tahmin modellerinin başlangıcı sayılabilir (Schelhorn vd., 1999)
5.3.2. Sanal Tate
Etmen tabanlı kullanıcı modelinin, bina ölçeğinde yapılmış bir örneği olan Sanal Tate’de, Londra’da bulunun Tate Britain Sanat Müzesi uygulama alanı olarak kullanılmıştır. Bu müzenin seçilmesinin sebepleri;
• • •
• Bir giriş bulunması ve bir çok oda ve koridorların olması •
• •
• Bir çok tablo ve heykel içermesi; sanat severler için farklı hedefler ve daha nedensel ziyaretçilerin bulunmasıdır.
Ağustos 95’te Tate’deki ziyaretçi hareketleri 12 saat süreyle kaydedildi. Ziyaretçilerin galeriye girdikten sonraki ilk 10 dakikada izledikleri yol belirlendi. Bir saat içerisindeki ortalama oda işgali hesaplandı. Tüm veriler, plan üzerine işlendi. (Şekil 5.1. – Şekil 5.2)
Şekil 5.1. Gözlemlenmiş Yol İzleri
(Şekilde gri ile taranmış odalar, gözlemin edilen yapıldığı gün ziyarete kapalı olan
alanları göstermektedir)
Şekil 5.2. Ortalama Oda İşgali
(Koyu yeşil alanlar en çok işgal edilen odalar olup, renk açık yeşile doğru geldikçe
işgal oranı azalmaktadır)
Şekil 5.1.’deki izlerden, müzenin sol tarafının daha çok ziyaret edildiği ve galerinin kuzey doğu köşesindeki odaların en az ziyaret edilen odalar olduğu görülüyor. Şekil 2’deki oda işgal grafiğinden ise, ana galerinin tek girişinin sağ yanında bulunan kitap satış noktasının sıklıkla ziyaret edildiği ve en yoğun olan noktalardan biri olduğu izlenmektedir.
Sanal Tate, modellenirken gerçek ortamda yapılan gözlemlerden yararlanılmıştır. Programda, bir çok değişken tanımlanmıştır. Bu değişkenler şu şekilde sıralanabilir; 1. Etki alanı
a. Lokal Etki: Her odanın kendi etkileyiciliğinin mevcut olduğu varsayımına dayanır. b. Global Etki: Global etki; Bir ziyaretçinin, kendine ilginç gelen bir oda bulduğunda
kalan süreyi burda geçirmeyi düşünse de, galerinin geri kalanını da görmek isteyeceği varsayımına dayanır.