2. Fonksiyonel olarak: uygun etmenlerin uzmanlıklarına bakılarak . Görevler ayrıştırıldıktan sonra, aşağıdaki kriterlere göre dağıtılır;
− Kritik kaynakların aşırı yüklenmesinden kaçınmak; − Görevleri etmenlerin yeteneklerine göre atamak;
− Geniş görüşlü bir etmenin diğer etmenlere iş dağılımı yapması; − Tutarlılığı sağlamak için, etmenlere örtüşen sorumluluklar yüklemek;
− Etmenlere uzamsal ve anlamsal yakınlıkta yüksek derecede bağımsız görevler yüklemek;
− Acil görevleri tamamlamak için gerekiyorsa görevleri tekrar yüklemek (Luck ve d’Inverno, 2004).
Görevlerin dağıtılması için genellikle kullanılan mekanizmalar şunlardır:
• Organizasyonel Yapı Oluşturma; • Sözleşme Yapma;
• Çoklu Etmen Planlaması.
4.5.2.1. Organizasyonel Yapı Oluşturma
Bu sistem esas etmenlerin topladığı bilgilerden plan yaratan, global uygunluğu sağlamak için bireysel etmenlere görevler veren, hiyerarşik bir yapıyı ortaya koymaktadır. Her etmen belirli bir görev için sabit sorumluluklara sahiptir. Bu tarz sistemler, çoklu etmen sistemlerin avantajlarından çok az yararlanabilirler, çünkü tüm görevlere global bakış açısıyla bakan merkezi bir etmen bulunmaktadır. Gerçek ve kompleks olaylarda, etmenler bu merkezi etmenin bilmediği bilgilere sahiptir ve merkezi etmeni geri beslemek çok zordur.
Bir organizasyon, rollerin tanımlanması davranış beklentileri ve otorite ilişkileri bağlamında etmen etkileşimleri için bir iskelet sağlar. Genel olarak organizasyonlar, yapıları açısından kavramlaştırılmıştır. Burada bahsedilen organizasyon yapısı, etmenler arasında varolan bilgi gidiş-gelişleri ve kontrol ilişkileri, ve etmenlerde bulunan dağıtılmış problemleri çözme yeteneğinden oluşur. Açık sistemli ortamlarda, sistemdeki etmenler, statik olarak tanımlanmazlar ve etmenlerin konumlanması için mekanizmaya gerek duyan organizasyonlara dinamik olarak girip çıkabilirler. Bu konu, özellikle, çok sayıda etmen içeren, bilgi kaynakları ve iletişim bağlantıları olan, ortaya çıkan ve kaybolan etmenlerin bulunduğu ortamlarda önem kazanır. Araştırmacılar, etmenlerin bulundukları ortamdaki diğer etmenleri bulabilmeleri için
yardımcı olması amacıyla ara etmenler geliştirmişlerdir. Bir etmen harekete geçtiğinde, yeteneklerini ara etmene bildirir. Bir etmen, belli bir yeteneğe sahip başka bir etmen aradığında, örneğin bir görevi başarmak için kendinde olmayan bilgiyi ona sağlayabilecek bir etmen gibi, ara etmeni sorgulayarak aradığına ulaşır. Başka bir açıdan da, organizasyon kavramı, etmen grupları, bu grupların gerçekleştirdiği etkinlik kümeleri, etmenler arasındaki bağlantı kümeleri ve hedef kümeleri ya da etmenlerin birleştirilmiş etkinliklerini değerlendiren, değerlendirme ölçütlerinden oluşur diye tanımlayabiliriz. Organizasyonel yapı, sınırlamaları, etmenlerin arasındaki haberleşmelere ve koordinasyona bağlı olarak düzenler. Çoklu Etmen Sistemler literatüründe, aşağıdakileri inceleyen organizasyon örnekleri görülür:
• Hiyerarşi: Karar verme ve kontrol otoritesi hiyerarşinin her düzeyinde, tek bir problem çözücüde yoğunlaşır. Etkileşim, üst derecedeki etmenden alt derecedeki etmenler arasında dikey haberleşme yoluyla sağlanır. Üst derecedeki etmen, kaynaklar ve karar verme kontrolünü de yerine getirir.
• Uzman Topluluğu: Bu organizasyon, her problem çözücünün bir konuda uzman olduğu durumdur. Etmenler, davranış ve düzen kurallarına göre etkileşirler. Etmenler, kendi çözümlerinin müşterek adaptasyonları doğrultusunda haberleşir, böylece sistemin tutarlı olması sağlanır.
• Market: Kontrol, girişim ve sözleşmeye dayalı mekanizmalar doğrultusunda, görevler ve kaynaklar için yarışan etmenler arasında dağıtılmıştır. Etmenler tek bir değişkene göre etkileşir. Bu değişken, hizmeti değerlendirmek için kullanılan fiyattır. Etmenler, fiyatların müşterek adaptasyonları doğrultusunda haberleşir.
• Bilimsel Toplum: Bu model, çoğulcu bir toplumun nasıl işleyeceğini tanımlar. Problem çözümleri yerel olarak yapılandırılır, daha sonra, çözümü test eden, doğruluğunu sorgulayan ve arıtan diğer problem çözücülerle haberleşilir.
Açık ve dinamik ortamlarda, organizasyonel uyarlama hayati bir kavramdır. Organizasyonlar, farklı etmen bileşenleri arasındaki etkileşim örneklerini değiştirerek, değişen koşullara adapte olabilirler (Ren ve Anumba, 2003; Sycara, 1998; Hewitt, 2006; Weiss, 2000).
4.5.2.2. Sözleşme Ağı
Görevlerin dağıtılması için kullanılan mekanizmalar arasında en yaygın olarak uygulananı, sözleşme ağı protokolüdür. Etmenler arası işbirliği yaparak problem
çözmek için bir etkileşim protokolüdür. Verilen görevde çalışabilecek en uygun etmenin bulunmasını sağlar. Bu protokolde etmen, dinamik olarak iki rol üstlenebilir; yönetici ya da yüklenici. Görevin çözülmesini isteyen etmen yönetici, bu problemi çözebilecek etmenler yüklenici olurlar (Sycara, 1998).
Yöneticinin bakış açısıyla bu süreci şu şekilde tanımlayabiliriz:
− Gerçekleştirilecek görevin duyurulması;
− Olası yüklenicilerin tekliflerini almak ve bunları değerlendirmek; − İhaleyi uygun yükleniciye vermek;
− Yüklenicilerden verileri almak ve sentez yaparak sonuçları oluşturmak. Yüklenici açısından bu süreç şu şekilde tanımlanır:
− Görev duyurularını almak;
− Kapasitesinin bu iş için uygun olup olmadığını değerlendirmek; − Eğer bu göreve cevap verebilecek kapasiteye sahipse ihaleye girmek; − Eğer teklifi kabul edilirse görevi gerçekleştirmek;
− Sonuçları bir rapor olarak yöneticiye sunmak.
Etmenlerin rolleri daha önceden belirlenmez. Her etmen görevleri belirleyerek yönetici gibi davranabilir, veya görev belirlenmelerine karşılık vererek yüklenici olarak da davranabilir. Bu esneklik bir sonraki görev parçalanmasına olanak sağlar. Görevin parçalarını çözümlemede diğer etmenlerin yardımını alan bir yüklenici belli bir görev için yönetici olarak davranabilir. Yönetici-yüklenici bağlantıları görev paylaşımı için bir kontrol hiyerarşisi oluşturur ve bu bağlantılar bir sentezle sonuçlanır.
Sözleşme ağının, bir avantajı da, performans bozulmalarına karşı önlem alabilmesidir. Eğer bir yüklenici yeterli bir çözüm sağlayamazsa, yönetici görev için diğer olası yüklenicilere yönelip onlar arasından yeni bir yüklenici seçebilir.
Görev bildirme yapısı, alıcı, uygunluk tanımlaması, görev soyutlaması, teklif tanımlaması ve son kullanma zamanı için alt programlar içermektedir. Görev, uygunluk tanımlaması sağlamış bir veya birden fazla potansiyel yükleniciyi gerektirebilir. Görev tanımı, görevin kısaca anlatımıdır, yüklenicinin birçok bildirilmiş görev arasından gelen görevleri sıralaması için kullanılır. Teklif tanımlaması, potansiyel yükleniciye hangi bilginin teklifte verilmesi gerektiğini söyler; geri dönmüş
teklif tanımlamaları ise yöneticiye farklı potansiyel yüklenicilerden gelen tekliflerin karşılaştırılmasında kolaylık sağlar.
Her potansiyel yüklenici bir teklif sunmaya yeterli olup olmadığına karar verebilmek için son tarihi gelmemiş görev bildirimlerini değerlendirir. Daha sonra yüklenici, belirli kriterlere dayanarak, kendisine en cazip gelen görevi seçer ve ilgili yöneticiye teklifini sunar.
Yönetici her görev bildirimi için teklifleri alır ve değerlendirir. Görev bildirimin son tarihinden önce yeterli sayılmış herhangi bir teklif kabul edilebilir. Yönetici yükleneni ‘bildirilmiş karar’ mesajıyla teklif kabulünden haberdar eder. Sözleşme ağı protokolünün iki kısıtlaması vardır;
1. Eğer daha iyi vasıflara sahip bir yüklenici karar zamanında meşgul ise, o görev