B. İmtiyaz Sözleşmesinin Sona Ermesi
VII. Yatırım Sözleşmeleri
Yatırım sözleşmeleri son zamanlarda çıkan yeni sözleşmelerden sayılmaktadır. Irak’ın gelişmesi, ilerlemesi, onun üretim ve hizmet tabanının genişlemesine katkıda bulunması için yabancı sermayenin Irak’a girmesine çok ihtiyaç oldu. Aynı şekilde mümkün olduğunca en hızlı bir şekilde hizmeti kalkındırmak amacıyla yatırım projelerinin kurulması için gerekli olan kolaylıkların sağlanması ve bu yasa hükümleriyle yerel ve yabancı pazardaki projelerin rekabet gücünün desteklenmesiyle Irak özel ve karma sektörünün yatırıma teşvik edilmesi gerekir. Tüm bunlar 2006 yılında çıkan 13 sayılı yatırım yasasının konulmasına yol açtı.
503 MÜSLÜMÂNÎ Muhammed Ahmed İbrahim, a.g.e.,s. 422. 504 CEBÛRÎ Mahmûd Halef, a.g.e., s. 233.
135
Irak kanun koyucu yatırım yasasının 1. maddesinin N fıkrasında yatırımın tanımını şöyle yapmıştır: “Yatırım herhangi bir ekonomik faaliyet ya da projede malın kullanılmasıdır. Bu yatırım ülkeye yasal bir yarar sağlamaktadır”505.
Yatırım sözleşmesi şu şekilde tanımlanmaktadır: “Üzerinde anlaşma yapıldığı oranda taraflara bölüştürülen karı gerçekleştirmek için öncelikli araç ve maddeleri satın alarak doğrudan bir yolla ya da hisse ve senetleri alarak dolaylı bir yolla malları üretimde kullanmakla ilgili yapılan bir sözleşmedir”506.
Yatırım sözleşmeleri devletin yabancı ya da vatandaş olan kişiyle yatırım alanında yaptığı sözleşmelerdendir. Yani bu sözleşme devletin yaptığı sözleşmelerden biri sayılmaktadır507.
Bu anlatılanlara binaen yatırım sözleşmeleri herhangi diğer anlaşmalar gibi belli bir hukuki etkiyi meydana getirmek için iki ya da daha fazla iradenin anlaşmasına dayanmaktadır. Ancak bu sözleşmelerin çok önemli bir ayrıcalığı vardır. O da sözleşmelerin tarafları için hukuki statüdeki farklılıktır. Genel olarak bu sözleşmenin konusu ev sahibi devletin ekonomisini geliştirme ve yatırımcıya kâr sağlamaya yöneliktir.508 Zira yatırım sözleşmesi Irak’ta yeni idari sözleşmelerden sayılmaktadır. Zira idare burada özel hukuk sözleşmelerinde Özel hukuku aşan hükümleresahip olmaktadır. Bu sözleşmede yatırımcı bazı yükümlülüklerle yükümlü kılınmaktadır. O yükümlülüklerden bazısı en düşük yükümlük olarak maaşlar, izinler, çalışma saatleri, çalışma şartları ve diğer alanlarla ilgili olan yürürlükteki Irak yasalarına bağlı kalma yükümlülüğü ve yatırımcının sunduğu iş listesine uyma yükümlülüğüdür. Zamansal farklılığın altı aydan daha fazla olmaması gerekir. Altı ay geçtiği durumda Milli Yatırım Kurulu’nun cezai şartları koyması gerekir. Aynı şekilde Kurul, izni geri çekebilir. Kurul, yasaya göre Irak’ta izin verilen yasal bir
505 2006 yılında çıkan 13 sayılı Değiştirilmiş Yatırım Yasası, md: 1/N
506 ANZ Celal Hüseyin, el-Ukûd'ül İstismâriyye fi'l Irak, Hukuk ve Siyaset Bilimleri Hukuk Fakültesi
Dergisi, Kerkük Üniversitesi, c. 1, yayın: 2, yıl: 2012, s. 76.
507 HADDÂD Hafîze es-Seyyid, el-Ukûdü’l-Mübreme Beyne’d-Devleti ve’l-Aşhâsi’l-Ecnebiyye
(TahdîdüMâhiyetihâ ve’n-Nizâmi’l-Kânûnîlehâ), el-Fikrü’l-Arabi, İskenderiye, 2001, s. 164.
136
muhasebecinin incelediği temel hesapları tutar. Yasada zikredilen başka şartlar da vardır509.
Yatırım sözleşmelerinde devlet taraflardan biridir. Irak yasası gereği oluşturulan yatırım kurulu onu temsil etmektedir. Öte yandan diğer taraf yerel ya da yabancı özel hukuk kişilerinden biridir510.
Özel hukuk hukukçularından bir kısmı; devlet, özel kişilerinden bir kişi olarak sözleşmeye katıldığı durumda yatırım sözleşmelerini idari sözleşme değil, özel hukuk sözleşmelerinden saymıştır. Zira o zaman sözleşmenin her iki tarafı özel hukuk kişileri olur. Dolayısıyla sözleşmenin oluşturulma şartları ve etkileri özel hukuk kurallarına tabi olur. Devletin yatırım sözleşmelerini yapma amacı özel bir yararı gerçekleştirmekse o zaman sözleşme özel nitelik kazanır. Örneğin devlet elektrikli cihazları ithal etmek için yatırımcıyla sözleşme yapmaktadır. Daha sona devlet bunları yerel piyasada satma yükümlülüğünü üstlenmektedir. Ama devletin yatırım sözleşmesi yapma amacı kamu yararını gerçekleştirmekse yatırım sözleşmesi bu durumda kamu hukuk sözleşmelerinden bir sözleşme niteliğini kazanır511.
İdari hukuk hukukçuları bu sözleşmelerin idari sözleşmeler olduklarını vurgulamışlardır. Çünkü idare bu sözleşmelerde diğer idari sözleşmelerde sahip olduğu aynı yetkilere sahiptir. Ancak kanun koyucu, bu sözleşmelerden kaynaklanan uyuşmazlıklara bakmada idarenin bir kısım haklarını azaltmıştır. Bu uyuşmazlıklara bakmayı uluslararası tahkime bırakmıştır.512 Bu ise bu sözleşmelerin hukuki niteliğini etkilememektedir. Çünkü bu sözleşmeler özel hukuk sözleşmeleri değil, idari sözleşmelerdir513.
509 2006 yılında çıkan 13 sayılı Değiştirilmiş Yatırım Yasası, md: 14. 510 2006 yılında çıkan 13 sayılı Değiştirilmiş Yatırım Yasası, md: 4.
511 ES’AD Beşşâr Muhammed, Ukûdü’l-İstismâr fi’l-Gilâfâti’d-Devliyyeti’l-Hâssi, Menşûrâtül-
Halebî el-Hukukiyye, Beyrut, 2006, s. 26.
512 2006 yılında çıkan 13 sayılı Değiştirilmiş Yatırım Yasası, md: 27.
513 ESVED AbdErzic, el-Nizâm’ülKânûnî li akd’ülimtiyâz, Risâle Mâcestir, Mukaddime ilâ
137
Yatırım Sözleşmelerinin Sona Ermesi
Yatırım sözleşmeleri de diğer sözleşmeler gibi sona erme sebeplerinden biri bulunduğu zaman sona erer. Bu sebepler de sözleşmeyi normal ya da erken sona erdiren sebeplerdir. Yatırım sözleşmesinin normal ve erken sona erme şekillerini aşağıda geldiği gibi ele alacağız.
1. Yatırım Sözleşmesinin Normal Sona Ermesi
Yatırım sözleşmeleri zamansal sözleşmelerden sayılmaktadır. Onlarda zaman temel bir unsur sayılmaktadır. Sözleşmede belirtilen sürenin bitmesiyle sözleşme sona erer. Sözleşme yenilenebilir. Lakin onun yenilenmesi Yatırım Genel Kurulu’nun onayıyla olması gerekir514. Yatırım sözleşmesinin süresi Irak’ta 50 yıl olarak belirlenmiştir515.
2. Yatırım Sözleşmesinin Erken Sona Ermesi
Yatırım sözleşmesi Irak’ta yeni olan sözleşmelerden olmasına rağmen biz mahkemelerde çok sorun olduğunu görmedik.516 Yasaya baktığımızda yasanın yatırım sözleşmesinin erken sona ermesi için üç yol çizdiğini görmekteyiz. Onlar da aşağıda geldiği gibi şunlardır:
a- Yatırım sözleşmesinin yargı kararıyla sona ermesidir. Bu da sözleşmelerde istikrar sağlamak ve devletin projeleri müsadere etmemesi ya da kamulaştırmamasını güvenceye almak içindir. Bu metin yatırım sözleşmesinde geçmektedir. İdarenin bu işlemleri yapabilmesi için yargıya başvurması gerekir. Bununla beraber bu tür bir kararın verilmesi için gerekli olan sebepleri açıklaması gerekir517.
b- Yatırım sözleşmesinin idarenin tek taraflı iradesiyle sona ermesidir. Yatırım yasası, adil bir tazminat verme karşılığında kamu yararını gerçekleştirme şartıyla idareye sözleşmeyi sona erdirme hakkını vermiştir. Yasa metninden bu hakkın kullanılmasının kamu yararını gerçekleştirmeyle beraber olması gerektiği
514 2006 yılında çıkan 13 sayılı Değiştirilmiş Yatırım Yasası, md: 1/iki. 515 2006 yılında çıkan 13 sayılı Değiştirilmiş Yatırım Yasası, md: 1/üç/b. 516 2006 yılında çıkan 13 sayılı Değiştirilmiş Yatırım Yasası.
138
ortaya çıkmaktadır. Aynı zamanda idarenin bu hak karşılığında yatırımcıya adil bir tazminat vermesi gerektiği ortaya çıkmaktadır.518
c- Yatırım sözleşmesinin yasa hükmüyle sona ermesidir. Irak kanun koyucu yatırım sözleşmesini yasa hükmüyle sona erdirme yetkisini yasaya koymuştur. Böyle yaparak iyi bir şey yapmıştır. Bu da anlaşmada belirtilen süre içinde yatırımcı yükümlülüğünü yerine getirmediği zaman olmaktadır. Sözleşmenin bu şekilde bitmesi, yatırım sözleşmesi neticesinde yatırımcıya yüklenen yükümlülükleri yatırımcı yerine getirmediğinde yatırımcıya verilen bir ceza türü sayılmaktadır. Yatırım sözleşmesi sona ermesine rağmen yatırımcının yükümlülüğü yerine getirmediği sürenin ücretini ödemesi gerekir519.