Daha önce açıkladığımız gibi bayındırlık sözleşmesi idare ile bireylerden biri arasında yapılan bir anlaşmadır. İdareyle sözleşme yapan kişi genelde birey ya da şirket olmaktadır. Sözleşme gereği birey ya da şirket; bina yapma, onarım ya da taşınmaz yapıların bakım işlerini sözleşmede belirtilen para karşılığında kamu yararını gerçekleştirmek için üstlenmektedir395.
Buna binaen bayındırlık sözleşmesinin idari bir sözleşme olduğu ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla idari sözleşmenin sona erdiği yollardan biriyle sona ermektedir. Sözleşme konusunun yerine getirilmesiyle o normal bir şekilde sona erer ya da erkenden sona erer. Bu bölümde detaylı bir şekilde bu konuyu araştıracağız.
1. Bayındırlık Sözleşmesinin Normal Sona Ermesi
Genelde bu sözleşme seri bir sözleşmedir. Her bir taraf sözleşmeden meydana gelen kendi yükümlülüğünü yerine getirmesiyle bayındırlık sözleşmesi normal bir şekilde sona erer. İdarenin yükümlülükleri, sözleşmede üzerinde anlaşılan paranın ödenmesidir. Sözleşme yapanın yükümlülükleri ise sözleşme konusu olan işleri yerine getirmektir. Onun bu işleri idareye teslim etmesiyle idare onun
106
yükümlülüklerini kaydeder. Lakin ilk teslim edilen işler ve son teslim edilenler arasında ayırım yapılması gerekir396.
Bu anlatılanlardan bayındırlık sözleşmesinin bir idari sözleşme olduğu ortaya çıkmaktadır. Onun taşınmazlardaki bayındırlık unsuruna yönelik olması, hedefinin kamu yararını gerçekleştirmek olması ve genelde bağış unsurunun gözetildiği dayanışma sözleşmelerinden397farklı olarak onun para karşılığında olması gerekir398.
a. İlk Teslimat
Irak Planlama Bakanlığı tarafından çıkarılan Medeni Mühendislik İşleri Sözleşme Şartlarının 49. maddesi şunu ifade etmiştir: “Mühendisin görüşüne göre daimi işler esaslı bir şeklide tamamlandığında yani sözleşmenin yapıldığı amaca uygun bir şekilde onlardan istifade etmek mümkün olduğu zaman ve sözleşmenin belirtiği şekilde işler başarılı bir şekilde yerine getirildiği zaman mühendis, sözleşme yapan kişi tarafından bakım süresi içinde ve mühendisin kararlaştırdığı şekilde geriye kalan işlerin tamamlanacağıyla ilgili yazılı bir taahhütnameyi teslim aldığında işleri tamamlandığı tarih ve bakımın başlangıç süresini içeren ve işlerle ilgili olan bir teslim belgesi çıkarır. İş sahibinin, bu belgenin çıkış tarihinden itibaren sözleşme yapandan işleri teslim aldığı kabul edilir. Mühendisin tüm işler tamamlanmadan önce ve sözleşme yapanın yazılı talebine binaen işlerden tamamlanan herhangi bir kısım için bu tür bir belgeyi çıkarması gerekir. Aynı şekilde mühendisi hoşnut edecek şekilde tamamlanan ve iş sahibi tarafından kullanılan işin herhangi bir temel parçası için mühendis teslim belgesi çıkarır”399.
İlk teslim tarihinden itibaren projenin bakım süresi başlar. Zira aynı şartların 50. maddesi400 şunu ifade etmiştir: “Bakım döneminde proje, ilk teslim tarihinden
396 CEBÛRÎ Mahmûd Halef, a.g.e., s. 326.
397 Dayanışma sözleşmesi; Özel ya da kamu kişilerinden birinin kamu kurumu ve bayındırlık
harcamalarında nakdi ya da ayni katkıda bulunmasını gerektiren bir sözleşmedir. Bu sözleşme idari sözleşmelerdendir. Site: https://www.bayt.com/ar/specialtiese. t. 25.04.2017.
398 CEBÛRÎ Mahmûd Halef, a.g.e., s. 235.
399 Irak Planlama Bakanlığı tarafından çıkarılan 1988 tarihli Medeni Mühendislik İşleri Sözleşme
Şartları, md: 49/1.
400 Irak Planlama Bakanlığı tarafından çıkarılan 1988 tarihli Medeni Mühendislik İşleri Sözleşme
107
itibaren başlamak üzer bayındırlık sözleşmelerinde en az bir yıl kalır. Proje eksiği varsa bu süre o eksikler için proje teslim tarihinden itibaren başlar. Öyle ki sözleşme yapan kişi şartların 50/2 maddesinde geçenlere kefil olur”401.
Projenin ilk teslimatı sözleşme yapanın yazılı talebine binaen yapılır. Bu teslimat, projeden sorumlu mühendis vasıtasıyla idarenin değerlendirmesine tabidir. Ancak idare yerine getirilen işi çekincesiz kullanırsa bu değerlendirme olmaz402.
Sözleşme yapan kişi, geri kalan işleri bakım süresi içinde tamamlamakla ilgili taahhütnameyi danışmana vermediği sürece işleri tamamlama belgesi ona verilmez. Bakım süresi, işleri tamamlama belgesi verildiği tarihten itibaren başlar. Açık bir şekilde bu belgenin son belge olduğu belirtilmediği sürece o son belge sayılmaz403.
b. Son Teslimat
Irak Planlama Bakanlığı tarafından çıkarılan Medeni Mühendislik İşler Sözleşme Şartlarının 64/1 maddesi şunu ifade etmiştir: “Sözleşme yapanın yazılı olarak bakım süresinin sona erdiğini, sözleşme gereği istenen şekilde tüm eksikleri tamamladığını ve işlerin bakımını bitirdiğini mühendise bildirmesi gerekir. İş sahibi tarafından bakım süresinin sona ermesinden (Farklı iş kısımlarına göre farklı bakım süreleri uygulandığı zaman tüm bu sürelerin sona ermesinden sonra) itibaren ya da bu şartların 50 ve 51. maddelerine göre bakım süresi esnasında mühendisin emrettiği herhangi bir iş tamamlandıktan sonra 30 gün içinde son kabul belgesi çıkarılır. İş sahibinin işleri, onların bakımını ya da tüm veya kısmi olarak onların kullanımını teslim almasına rağmen bu maddeye göre hareket edilir”.
Son teslimat, sözleşme yapanın tüm yükümlülüklerini tam olarak yerine getirdiğinden emin olunduktan sonra nihai bir şekilde bayındırlık konusunun mülkiyetinin diğer tarafa geçmesini gerektiren bir işlemdir404.Zira işin son teslimatı
401 Irak Planlama Bakanlığı tarafından çıkarılan 1988 tarihli Medeni Mühendislik İşleri Sözleşme
Şartları, md: 60/1.
402 CEBÛRÎ Mahmûd Halef, a.g.e., s. 326.
403 Irak Planlama Bakanlığı tarafından çıkarılan 1988 tarihli Medeni Mühendislik İşleri Sözleşme
Şartları, md: 50/3.
108
Irak Genel Şartlarının 50/1 maddesinde405 belirtilen bakım süresi bittikten sonra gerçekleşir. Bakım belgesi herhangi bir iş ya da onunla ilgili bir meselenin onaylanması konumundadır. Aynı şekilde sözleşmede istenilen ya da ondan herhangi bir kısmın yerine getirildiğini kabul etme sayılmaktadır406.
Irak yasası idarenin; işleri, onların bakımını ya da kullanımını teslim almasını şart koşmamıştır. Teslim alma yasa hükmüyle olmaktadır407. Son teslimat sonucu şunlar ortaya çıkmaktadır:
a- Sözleşmelerdeki genel şartlara göre mülkiyetin diğer tarafa geçmesi ve yok olmanın sonucunun üstlenmesi,
b- Sözleşme yapanın bakım yükümlülüğünün sona ermesi,
c- İdarenin son teslimat belgesi çıkmadan önce sözleşme yapanın talep etmediği herhangi bir tazminat sorumluluğunun sona ermesi,
d- Son teminatlar ya da onaylanmış banka senetlerinin sözleşme yapan kişiye verilmesi ve son hesabın ona ödenmesi408.
2. Bayındırlık Sözleşmesinin Erken Sona Ermesi
Bayındırlık sözleşmesinin diğer idari sözleşmeler gibi aşağıdaki şu durumlara göre erken yani normal süresinden önce sona ermesi mümkündür:
a. İki Tarafın Anlaşmasıyla Sözleşmenin Feshedilmesi
Sözleşme tam olarak yerine getirilmeden ya da onun süresi sona ermeden önce idari sözleşme, idare tarafı ve onunla sözleşme yapan kişi arasında yapılan anlaşmayla feshedilebilmektedir. İdari sözleşme ikisinin rızasıyla yapılmaktadır. Onların rızasıyla sözleşmenin sona ermesinde bir sorun yoktur. Burada sözleşmenin genel hükümleri uygulandığı zaman da sorun yoktur. Lakin bu rızanın sözleşmeyi yapma yetkisine sahip olan idare tarafından olması gerekir. Bu iradenin belli bir
405 Irak Planlama Bakanlığı tarafından çıkarılan 1988 tarihli Medeni Mühendislik İşleri Sözleşme
Şartları, md: 50/1.
406 Irak Planlama Bakanlığı tarafından çıkarılan 1988 tarihli Medeni Mühendislik İşleri Sözleşme
Şartları, md: 64.
407 Irak Planlama Bakanlığı tarafından çıkarılan 1988 tarihli Medeni Mühendislik İşleri Sözleşme
Şartları, md: 64.
408 Irak Planlama Bakanlığı tarafından çıkarılan 1988 tarihli Medeni Mühendislik İşleri Sözleşme
109
şekilde gösterilmesi şart değildir. Lakin açık bir şekilde olması gerekir. Örneğin taraflar arasında yazışma şeklinde olabilir. Bazen bu fesihle beraber onların anlaşmasına göre sözleşmeye yapan kişiye tazminat verilmekte ya da verilmemektedir409.
b. Kanun Gücüyle Sözleşmenin Feshedilmesi
Bayındırlık sözleşmesi sözleşmenin konusunun yok olmasında olduğu gibi kanun gücüyle feshedilir410.
c. Yargı Kararıyla Sözleşmenin Sona Ermesi
Yargı kararıyla şu durumlarda sözleşme feshedilir:
1- İdare kendi yükümlülüklerini yerine getirmede büyük bir hata yaptığı zaman,
2- Sözleşmenin ekonomisini ters yüz edecek şekilde idare sözleşmede değişiklik yaptığı zaman ya da sözleşme yapan kişi yeni yükümlülüklerle karşı karşıya olacak şekilde idare sözleşmenin konusunu değiştirdiği zaman,
3- Sözleşme yapan kişinin yükümlülüklerini yerine getirmesi imkânsız olduğu zaman411.
d. İdari Kararla Sözleşmenin Sona Ermesi
Şu iki durumda idari kararla sözleşme sona ermektedir:
1- Sözleşme yapan kişi yükümlülüklerini ihlal ettiği zaman. Bu durumda sözleşmenin feshi idarenin ona verdiği bir ceza olur.
2- Sözleşme yapanın ihlali olmadan kamu yararı gerektirdiği zaman. Bu durumda sözleşme yapan kişiye tazminat ödenir. 347 sayılı 2015 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı bunun uygulamalarından biridir412.
409 CEBÛRÎ Mahmûd Halef, a.g.e., s. 238. 410 CEBÛRÎ Mahmûd Halef, a.g.e., s. 238. 411 TAMÂVÎ Süleyman, a.g.e., s. 816.
412 347 sayılı 2015 tarihli Irak Bakanlar Kurulu Kararı, yayınlandığı site:
110
II.
İthalat Sözleşmeleri
Hukukçular ithalat sözleşmesini şöyle tanımlamışlardır: Kamu hukuku kişilerinden tüzel bir kişi ve bir birey ya da şirket arasında yapılan bir anlaşmadır. Onun gereği birey ya da şirket, sözleşmede belirlenen para karşılığında kamu kişisi için belli menkul malları ithal etmeyi taahhüt etmektedir. Mısır İdari Yargı Mahkemesi onu şöyle tanımlamıştır: Kamu hukuk kişilerinden tüzel bir kişi ve bir birey ya da şirket arasında yapılan bir anlaşmadır. Onun gereği birey ya da şirket belli bir para karşılığında kamu kurumu için gerekli olan belli menkul malları tüzel kişi için ithal etmeyi taahhüt etmektedir413.
Bu sözleşme, kamu hukuku şahıslarından manevi bir şahıs ile birey ya da şirket arasında yapılan bir sözleşmedir. Onun gereği birey ya da şirket, belli bir para karşılığında manevi kişinin kamu kurumu için gerekli olan menkullerini ithal eder.414 Tanımdan ithalat sözleşmesinin şu şartları olduğu ortaya çıkmaktadır:
1- İthalat sözleşmesinin konusu sürekli menkul mallardır. Onu taşınmazlarla ilgili olan bayındırlık sözleşmesinden ayıran özellik de budur. Yiyecekler, cihazlar ve diğer farklı ticari malların ithalatı bu taşınır mallardandır.
2- Sözleşmenin kamu kurumuyla bağlantılı olması ve Özel hukuku aşan hükümleriçermesi gerekir. Yoksa sözleşme özel hukuk sözleşmesi sayılır.415