İdare idari sözleşmelerde önemli ayrıcalığa sahiptir. O da sözleşme yapan kişi tarafından bir hata meydana gelmeden ve hatta yargıya başvurulmadanidarenin tek iradesiyle sözleşme tam sona ermeden önceonu sona erdirme gücüdür. Bu da kamu yararını gerçekleştirmek içindir. Çünkü idare bireysel veya özel yarar için sözleşme yapmaz. Halk için, onların ihtiyacını karşılamak için ve sözleşme konusu olan kamu kurumlarının gereksinim ve ihtiyaçlarını sağlamak için sözleşme yapar. Bundan dolayı idare, sözleşmenin asıl süresi bitmeden ve kamu yararı gerektirdiği zaman dilediği herhangi bir vakitte bireysel kararıyla idari sözleşmeyi sona erdirme yetkisine sahiptir182.
İdarenin idari sözleşmeyi tek iradesiyle sona erdirme yetkisi fesihteki idare yetkisinden farklıdır. Bireysel sona erdirme yetkisi, sözleşme yapan kişi tarafından bir hatanın gerçekleştiğinin ispat edilmesine ihtiyaç duyulmadan ve kamu yararı gerektirdiği zaman idare için kararlaştırılmıştır. Fesih yetkisine göre ise hatanın meydana gelmesi gerekir183. Mısır İdari Yargı Mahkemesi kararında şöyle geçmiştir: “İdari sözleşmeler özel yapısıyla medeni sözleşmelerden ayrılmaktadır. Onun gayesi, sözleşmenin yürütmeyi amaçladığı kamu kurumu ihtiyaçlarını yerine getirmektir. Burada kamu yararı yönü bireylerin özel yararından daha baskındır. Bunun
179 2 Sayılı 2008 Yılı İptal Edilen Irak Resmi Sözleşmeler Yürütme Yönergeleri, md: 3/bir/d/3. 180 2 Sayılı 2008 Yılı İptal Edilen Irak Resmi Sözleşmeler Yürütme Yönergeleri, md: 3/bir//3. 181 1988 Yılı İnşaat Mühendisliği İşlerinin Bir ve İkinci Kısımlarının Genel Şartları, md: 53/d. 182 BEDRÎ Ahmet Tallâl Abdulahamîd, a.g.e., s. 143.
45
sonucunda sözleşmeyi sona erdirme kamu yararının bir gereği ise idarenin sürekli bu yetkisi olduğu ortaya çıkmaktadır. Diğer taraf içinse bir gerekçe varsa sadece tazminat alma hakkı vardır. Medeni sözleşmelerde ise böyle değildir. Orada taraflardan biri diğer tarafın iradesi olmadan kendi başına sözleşmeyi feshetme hakkı yoktur”.
Genelde idare, kendisiyle sözleşme yapana karşı bu ayrıcalığa sahip olma yetkisini kendi sözleşmelerinin içine alıyor. Bazen de onu genel ve özel şartnameye koyuyor. Ancak bu şart bulunmadığı zaman idarenin sözleşmeyi sona erdirme hakkına sahip olmadığı anlamına gelmiyor. Bu yetkinin sözleşme şartları ve yasa ile yönetmelik metinleri dışında var kabul edildiği hukuk ve yargı açısından kararlaştırılmıştır184.
İdari yargı; idarenin kamu yararı için sözleşmeyi sona erdirme kararını, yasaya uygunluk ve kamu yararının gereklerine dayanma açılarından denetler. Yargı sona erdirme kararının meşru sebeplere dayanmadığını tespit ederse sözleşme yapan taraf için uygun tazminat alma kararını verir. Mahkemenin, kararın uygunluğunu ve iptalini araştırma yetkisi yoktur185.
Irak’ta ise işleri tamamlama süresi esnasında savaşın çıkması ya da iki tarafın iradesi dışında dış sebeplerden dolayı sözleşmenin yürütülememesi durumunda idarenin sözleşmeyi sona erdirme hakkı olduğu yasa gereği kararlaştırılmıştır. Bunu da 1988 Tarihli İnşaat Mühendisliği İşleri Sözleşmelerinin Bir ve İkinci Kısımlarının Genel Şartlarının 67. Maddesi kararlaştırmıştır186. Ancak kamu yararı gereksinimlerine ve kamu hizmetinin düzenli ve istikrarlı bir şekilde yürüme zorunluluğuna binaen herhangi bir vakitte ve sözleşmeyi yapanın hatasının olmasına
184 RÂDÎ Mâzin Leylû, el-Kanûnü’l-İdârî, s. 312. 185 İYÂD Ahmed Osman a.g.e., s. 264.
186 Sözleşme bitmeden önce mali ya da diğer açılardan önemli bir şekilde sözleşme işlerini
etkileyecek şekilde Irak Cumhuriyeti sınırları içinde savaş çıktığı zaman (savaş ilan edilsin veya ilan edilmesin fark etmez) veya Irak savaşta taraf olduğu zaman bu madde gereği işlerin yürümesi için en büyük gayret gösterilecektir. Savaş çıktıktan sonra iş sahibinin herhangi bir vakitte sözleşmeyi sona erdirme hakkı vardır. Bu da yazılı bir şekilde sözleşmeyi yapanın bilgilendirilmesiyle olur. Sözleşme yapana tebliğ yapıldığı tarihten itibaren sözleşme sona ermiş kabul edilir. Sözleşmeyi sonlandırmak için daha önceki herhangi bir çiğnemeyle ilgili tarafların hiçbir hakkına dokunulmaz. Bu şartların 69. maddesi gereği bu durumda sözleşmenin sona ermesinin tarafların hakkı üzerinde hiçbir etkisi yoktur.
46
ihtiyaç olmadan sözleşmeyi sona erdirmeyi açık bir şekilde ifade eden bir metni şartnamede ve az önce zikredilen maddede göremedik. Durum Yürürlükteki 1 Sayılı 2014 Tarihli Resmi Sözleşmeler Yürütme Yönergesinde de aynıdır. O da idarenin tek iradesiyle sözleşmeyi sona erdirmesine izin vermemiştir187.
Son zamanlarda 10.06.2014’te Irak’ta meydana gelen olaylardan, merkezi hükümetin bazı iller üzerindeki egemenliğini yitirmesinden ve ülkede meydana gelen zor ekonomik şartlardan sonra Irak Bakanlar Kurulu 347 Sayılı ve 2015 Tarihli kararını çıkardı. Onun gereği devlete bağlı projeler iki temel kısma ayrıldı. Onlar da merkezi hükümet yönetiminin egemenliğine bağlı bölgelerdeki projeler ile ona bağlı olmayan bölgelerdeki projelerdir. Aşağıda bu projelerin detaylarına değineceğiz188:
1. Merkezi Hükümet Yönetiminin Egemenliğine Bağlı Bölgelerdeki Projeler
Az önce zikredilen karar gereği tüm bakanlıklar ve bakanlığa bağlı olmayan diğer birimler, başarısı düşük olan ve öncelikli olmayan tüm sözleşmeler189ve projeleri durdurdular. Diğer tarafla yapılan anlaşmadan sonra sözleşme sona erer. Kararda belirtilen başarı oranına göre anlaşılan fırkalar halledilir. Ama ikinci taraf sözleşmeyi sona erdirme üzerinde anlaşmazsa proje durdurulur. Ülkenin mali durumu düzeldikten sonra ve sözleşme yapan ikinci taraf kaybettiği kârı tazmin etmek için herhangi bir meblağı talep etmediğine dair bir taahhütname sunduktan sonra projeye başlanır190.
Yüksek başarı oranına sahip olan, %90’ı geçen ve büyük bir öneme sahip (Önemi Irak Planlama Bakanlığı tarafından belirlenir) projeler ise Maliye ve Planlama Bakanlığı’na bildirildikten sonra ya da başarısı yukarıda belirtilen orandan
187 1 Sayılı 2014 Tarihli Irak Resmi Sözleşmeler Yürütme Yönergeleri, md: 9/bir/b.
188 Herhangi bir sebepten veya her iki tarafın iradesi dışında iş sahibi ile sözleşme yapan kişinin
anlaştığı sebeplerden dolayı sözleşmenin yürümesinin mümkün olmadığı durumda sözleşme sona ermiş kabul edilir.
189 347 sayılı 2015 tarihli Irak Bakanlar Kurulu Kararı, md: Bir/1 190 347 Sayılı 2015 Tarihli Irak Bakanlar Kurulu Kararı, md: Bir/2.
47
daha az olan projeler için Bakanlar Kurulu onayı alındıktan sonra o projelere devam edilir191.
2. Merkezi Hükümet Yönetiminin Egemenliğine Bağlı Olmayan Bölgelerdeki Projeler
Merkezi hükümet yönetiminin egemenliğine tabi olmayan bölgelerin projeleri ise başarı oranına göre her tarafa hakkının eşit derecede verilmesiyle beraber anlaşarak onların sözleşmeleri sona erer. Anlaşarak sona ermesi zor ise bu bölgelerde meydana gelen şartlar sona erinceye kadar o sözleşmeler dondurulur ve onlar merkezi yönetim yetkisine verilir192.
191 347 Sayılı 2015 Tarihli Irak Bakanlar Kurulu Kararı, md: Bir/6. 192 347 sayılı 2015 tarihli Irak Bakanlar Kurulu Kararı, md: Bir/1
48
İKİNCİ BÖLÜM
İDARİ SÖZLEŞMENİN SONA ERMESİ
İdari sözleşmenin sona erme sebepleri tümüyle özel hukuk sözleşmelerinin sona erme sebeplerinden farklı değildir. İkisi arasında sözleşmenin sonra ermesinin ortak sebepleri; sözleşmenin yürürlüğü ve konusunun sona ermesi ve onun için belirlenen sürenin dolmasıdır. Bu durum idari sözleşmenin normal sona erme durumu diye bilinmektedir193.
Buna rağmen bazen sözleşme, konusu tamamlanmadan ve onun için belirlenen süre dolmadan erkenden sona ermektedir. Bu sona erme şekli idari sözleşmenin farklı fesih şekillerini içermektedir. Bu durumlar, süre dolmadan sözleşmenin sona ermesinin Medeni Kanunu’da geçen durumlarında farklıdır. İdari hukuk, idarenin tek taraflı iradesi ya da sözleşme taraflarının sözleşmeyi sona erdirme üzerinde anlaşması ya da kanun gücü ya da yargı yoluyla sözleşmenin sona ermesi durumlarını içermektedir194.
Bu esasa binaen idari sözleşmenin sona ermesini iki başlıkta incelemek mümkündür. Birinci başlıkta idari sözleşmenin normal sona ermesi, ikinci başlıkta ise idari sözleşmenin anormal (erkenden) sona ermesini ele alacağız.
I.
İdari Sözleşmenin Olağan Sona Ermesi
İdari sözleşme normal bir şekilde sona ermektedir. Bu da ondan kaynaklanan yükümlülüklerin yerine getirilmesi ya da onun için belirlenen sürenin sona ermesiyle olmaktadır.195 Bu esasları açıklamak amacıyla onları detaylı bir şekilde ele alacağız. Bu konuyu üç başlığa ayıracağız. Birinci başlıkta sözleşme taraflarına yüklenen yükümlülüklerin yerine getirilmesiyle idari sözleşmenin sona ermesi ele alınacaktır. İkinci başlıkta idari sözleşme için belirlenen sürenin sona ermesi işlenecektir. Üçüncü başlıkta ise idari sözleşmenin normal sona ermesi sonucunda ortaya çıkan etkiler incelenecektir.
193 MÜSLÜMÂNÎ Muhammed Ahmed İbrahim, a.g.e.,s. 459. 194 CEBÛRÎ Mahmûd Halef, a.g.e., s. 227.
49
A. Sözleşme Taraflarına Yüklenen Yükümlülüklerin Yerine