Yatırım ortaklıkları hisse senetleri

Yatırım ortaklıkları; sermaye piyasası araçları ile ulusal ve uluslararası borsalarda veya borsa dışı organize piyasalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek üzere anonim ortaklık şeklinde ve kayıtlı sermaye esasına göre kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır (Çanakçı, 1997 : 1).

Yatırım ortaklıkları, hisse senetlerini satın aldıkları ortaklıkların herhangi bir şekilde sermayesine ve yönetimlerine hakim olmak amacı güdemezler (Yatırım Ortaklıklarına İlişkin Esaslar Tebliği, Seri VI, No : 4).

Esas sözleşmelerinde asgari sınırları belirtilmek kaydıyla, portföy değerinin en az %25’ini devamlı olarak özelleştirme kapsamına alınmış KİT'ler dahil

Türkiye'de kurulmuş ortaklıkların hisse senetlerine yatırmış yatırım ortaklıkları, A tipi ortaklık olarak adlandırılır.

Yatırım ortaklıklarının işlevleri portföy işletmek amacıyla,

1. Ortaklık portföyünü oluşturmak, yönetmek ve gerektiğinde portföyde değişiklikler yapmak,

2. Portföy çeşitlendirmesiyle yatırım riskini, faaliyet alanlarına ve ortaklıkların durumlarına göre en aza indirecek biçimde dağıtmak,

3. Menkul kıymetlere, mali piyasa ve kurumlara, ortaklıklara ilişkin gelişmeleri sürekli izlemek ve portföy yönetimiyle ilgili olarak gerekli önlemleri almak,

4. Portföyün değerini korumaya ve artırmaya yönelik araştırmalar yapmaktır.

Yatırım ortaklıklarının kuruluş şartları ise şunlardır:

1.Kayıtlı sermayeli olarak anonim ortaklık şeklinde ve hisse senetlerini halka arz etmek üzere kurulmaları,

2.Başlangıç sermayelerinin, 2005 yılı için 2,7 trilyon TL’den (2,7 milyon YTL) az olmaması,

3.Hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması,

4.Ticaret ünvanlarında "Yatırım Ortaklığı" ibaresinin bulunması, 5.Esas sözleşmelerinin Sermaye Piyasası Kanunu’na uygun olması,

6.Kurucularının müflis olmadığının veya yüz kızartıcı bir suçtan dolayı hükümlülüklerinin bulunmadığının tespit edilmiş olması gerekir.

Yatırım ortaklıkları, anonim ortaklık oldukları için bir yönetim kurulu tarafından temsil edilirler. Ortakların hisse senetleri vardır. Ani veya tedrici olarak kurulurlar. Tedrici usulde, kurucular, portföy işletmeciliği faaliyetinde bulunmak için SPK’ya müracaat ederler. SPK’nın olumlu görüşünü aldıktan sonra Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na kuruluş izni için başvururlar; izin alınmasını müteakip 3 ay içinde halkı

ortaklığa katılmaya davet etmek üzere hisse senetlerinin kayda alınması için SPK’ya başvururlar. Bu işlemler sırasında başlangıç sermayesinin %10’u kurucular tarafından bir bankada bloke edilir. Kayda alınmadan sonra izahname tescil ve ilan ettirilir ve ardından sirküler ilan olunur. Yatırım ortaklığına katılmak isteyen tasarruf sahipleri iştirak taahhütnamelerini doldurarak pay bedellerini tam ve nakden bankaya yatırırlar. Satış işlemlerinin tamamlanmasından sonra gerekli belgeler SPK’ya iletilir, kuruluş genel kurulu toplanır ve satış sırasında verilen makbuzlar yatırım ortaklığının ticaret siciline tescilinden itibaren en geç bir ay içinde hisse senetleriyle değiştirilir.

Ani kuruluşta ise SPK’ya ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na müracaat esasları tedrici kuruluştaki gibi olmakla beraber, kurucular, başlangıç sermayesinin tamamını taahhüt ederler ve pay bedellerini tam olarak nakden bir bankada bloke ederler (Kuruluş işlemleri tamamlandıktan sonra blokaj çözülür ve portföy oluşturulur).

Dolayısıyla ani ile tedrici kuruluş arasındaki temel fark, başlangıç sermayesinin bankada bloke edilme oranlarından kaynaklanmaktadır.

Yatırım ortaklığı; tedrici usulde yatırım ortaklığının ticaret siciline tescil ve ilanından, ani usulde ise çıkardığı hisse senetlerinin satış süresinin bitiminden itibaren en geç 15 gün içinde kota alınmasını teminen, gerekli belgenin verilmesi istemiyle Kurul'a başvurur. Bu belgenin alınmasını izleyen 15 gün içinde de çıkarılmış olan hisse senetlerinin kote edilmesi isteği ile menkul kıymetler borsasına müracaat eder (Sermaye Piyasası ve Borsa Temel Bilgiler Kılavuzu, 2001 : 87-87).

1.7.3.2.1. Yatırım ortaklıklarının yönetim ilkeleri ve yapamayacakları işler

Yatırım ortaklıkları;

1. Ödünç para verme işleriyle uğraşamazlar,

2. Bankalar Kanunu'nda tanımlandığı üzere mevduat toplayamazlar ve mevduat toplama sonucu verebilecek iş ve işlemler yapamazlar,

4. Aracılık faaliyetinde bulunamazlar. Yatırım ortaklıkları;

a) Hiçbir ortaklıkta sermayenin yada tüm oy haklarının %9’undan fazlasına sahip olamazlar.

b) Portföy değerinin %10'undan fazlasını bir ortaklığın menkul kıymetlerine yatıramazlar. Bu sınır, portföy değerinin değişmesi veya rüçhan haklarının kullanılması nedeniyle aşıldığı takdirde, fazla kısmın en geç üç ay içinde tasfiyesi gerekir. Belirtilen süre içinde elden çıkarmanın imkansız olduğu veya büyük zarar doğuracağının belgelenmesi halinde süre, Kurul tarafından uzatılabilir.

c) Kurucu intifa senedi, oydan yoksun hisse senedi, yönetim kurulu üyelerinin seçiminde oyda imtiyaz hakkı tanıyan hisse senetleri dışında imtiyaz veren hisse senedi ve 360 gün ve daha uzun vadeli borçlanma senedi ihraç edemezler.

d) Faaliyetlerinin gerektirdiği miktar ve değerden fazla taşınır veya taşınmaz mal edinemezler. Bu miktar ve değer, sermaye ve yedek akçelerinin %10'u ve/veya aktif toplamının %5'inden fazla olamaz.

e) Borsada ve borsa dışı teşkilatlanmış piyasalarda işlem gören kıymetlerin portföye alımları ve satımlarının borsa veya bu piyasalar kanalı ile yapılması zorunludur.

Yatırım ortaklıkları, borsaya kote edilmesi şartıyla borsa dışında halka arz yolu ile satılan menkul kıymetleri borsa dışında portföylerine alabilirler. Ancak;

- Yatırım ortaklığının danışmanlık hizmeti aldığı kuruluşların,

- Yatırım ortaklığının yönetim kurulunun seçiminde imtiyaz sahibi olan aracı kuruluşların,

- Yatırım ortaklığının yönetim kurulunun seçiminde imtiyaz sahibinin aracı kuruluş olmaması durumunda; imtiyaz sahibinin, sermayesinin %10’undan fazlasına sahip bulunduğu aracı kuruluşların,

- Yönetim kurulu seçiminde imtiyaz bulunmayan yatırım ortaklıklarında, yatırım ortaklığının sermayesinin %10’undan fazlasına sahip ortakların ayrı ayrı yada birlikte sermayesinin %10’undan fazlasına sahip oldukları aracı kuruluşların, halka arzına aracılık ettiği menkul kıymetlere ihraç miktarının azami %10’u ve ortaklık portföyünün azami %5’i oranında yatırım yapılabilir.

f) Rayiç bedelin üstünde varlık satın alamaz veya rayiç bedelin altında varlık satamazlar. Rayiç bedel, borsada işlem gören varlıklar için borsa fiyatı, diğerleri için işlem gününde şirket açısından oluşan alımda en düşük, satımda en yüksek fiyattır. Varlık satımlarında satış bedeli tam olarak nakden alınır.

g) Portföyündeki varlıkları esas itibariyle rehin veremez ve teminat olarak gösteremezler. Ancak kredi temini için portföyün %5'ini teminat olarak gösterebilir ve Kurul düzenlemeleri çerçevesinde ödünç menkul kıymet verebilirler.

h) Risk sermayesi yatırım ortaklıklarının hisse senetleri hariç Türk ve yabancı yatırım ortaklıklarının hisse senetleri ile yatırım fonlarının katılma belgelerine yatırım yapamazlar.

ı) Yatırım ortaklıklarının portföylerine yabancı kıymet alabilmesi için, bunların türlerini, özelliklerini ve hangi borsa veya borsa dışı organize piyasalardan alacaklarını esas sözleşmelerinde belirtmiş olmaları şarttır.

i) Çıkarılmış sermaye ve yedek akçeleri toplamının %10'undan fazlasını altın ve diğer kıymetli madenlere yatıramazlar (Sermaye Piyasası ve Borsa Temel Bilgiler Kılavuzu, 2001 : 88-89).