Değer artış kazançları

GVK'nun "Gelire giren diğer kazanç ve iratlar" başlıklı mük. 80. maddesine göre; aşağıda yazılı mal ve hakların elden çıkarılmasından doğan kazançlar değer artışı kazançlarıdır:

1. İvazsız olarak iktisap edilenler, Türkiye'de kurulu menkul kıymet borsalarında işlem gören ve üç aydan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri ile tam mükellef kurumlara ait olan ve bir yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri hariç, menkul kıymetlerin elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar (Üç aylık süreyi bir yıla kadar çıkartmaya veya tekrar kanuni süreye kadar indirmeye Bakanlar Kurulu yetkilidir).

2. 70. maddenin birinci fıkrasının (5) numaralı bendinde yazılı hakların (ihtira beratları hariç) elden çıkarılmasından doğan kazançlar.

3. Telif haklarının ve ihtira beratlarının müellifleri, mucitleri ve bunların kanuni mirasçıları dışında kalan kimseler tarafından elden çıkarılmasından doğan kazançlar.

4. Ortaklık haklarının veya hisselerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar.

5. Faaliyeti durdurulan bir işletmenin kısmen veya tamamen elden çıkarılmasından doğan kazançlar.

6. İktisap şekli ne olursa olsun (ivazsız olarak iktisap edilenler hariç) 70.maddenin birinci fıkrasının (l), (2), (4) ve (7) numaralı bentlerinde yazılı mal (gerçek usulde vergiye tabi çiftçilerin zirai istihsalde kullandıkları gayri menkuller dahil) ve hakların, iktisap tarihinden başlayarak dört yıl içinde elden çıkarılmasından doğan kazançlar (Kooperatiflerin ortaklarına bu sıfatları dolayısıyla tahsis ettikleri gayri menkulleri tahsis tarihinde ortak tarafından satın alınmış sayılır).

Bu maddede geçen "elden çıkarma" deyimi, yukarıda belirtilen mal ve hakların;

- Satılması,

- Bir ivaz karşılığında devir ve temliki, - Trampa edilmesi,

- Takası,

- Kamulaştırılması, - Devletleştirilmesi ve

- Ticaret şirketlerine sermaye olarak konulmasını ifade eder. 2.4.3.2.2. Değer artış kazancı olarak nitelendirilecek kazançlar GVK mük. 80. maddesine göre

- İvazsız olarak iktisap edilen tüm menkul kıymetler,

- Türkiye'de kurulu menkul kıymet borsalarında işlem gören ve ivazlı olarak edinilerek üç aydan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri,

- Tam mükellef kurumlara ait olan ve ivazlı olarak edinilerek bir yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri, elden çıkarıldığı takdirde elden çıkarma dolayısıyla oluşan kazanç değer artış kazancı olarak nitelendirilmemektedir.

Bu durumda;

- Türkiye'de kurulu menkul kıymet borsalarında işlem gören ve ivazlı olarak edinilerek üç aydan fazla süreyle elde tutulmayan hisse senetleri,

- Tam mükellef kurumlara ait olan ve ivazlı olarak edinilerek bir yıldan fazla süreyle elde tutulmayan hisse senetleri,

- İvazlı olarak iktisap edilmiş diğer tüm menkul kıymetlerin elden çıkarılması halinde doğacak kazanç bu kazancın belli bir tutarı aşması durumunda [2004 yılında elde edilen gelirler için 12.000.000.000.- TL(12.000.- YTL), 2005 yılında elde edilen gelirler için 13.000.000.000.- TL(13.000.- YTL)]değer artış kazancı olarak vergiye tabi tutulacaktır.

2.4.3.2.3. Vergilendirilmeyecek değer artış kazançları

GVK'nun 81. maddesi uyarınca,

1. Ferdi bir işletmenin sahibinin ölümü halinde, kanuni mirasçılar tarafından işletmenin faaliyetine devam olunması ve mirasçılar tarafından işletmeye dahil iktisadi kıymetlerin kayıtlı değerleriyle (bilanço esasına göre defter tutuluyorsa bilançonun aktif ve pasifiyle bütün halinde) aynen devir alınması,

2. Kazancı bilanço esasına göre tespit edilen ferdi bir işletmenin bilançosunun bir sermaye şirketine aktif ve pasifiyle bütün halinde devir olunması, devir alan şirketin bilançosuna aynen geçirilmesi ve devredilen ferdi işletmenin sahip veya sahiplerinin şirketten, devir bilançosuna göre hesaplanan öz sermayesi tutarında ortaklık payı alması (Bu ortaklık payını temsil eden hisse senetlerinin nama yazılı olması şarttır).

3. Kollektif ve adi komandit şirketlerin bu maddenin (2) numaralı bendinde yazılı şartlar dahilinde nev'i değiştirerek sermaye şirketi haline dönüşmesi (Kollektif ve adi komandit şirketlerin şekil değiştirerek anonim şirket haline dönüşmesi halinde şekil değiştiren kollektif ve adi komandit şirketlerin ortaklarının anonim şirketteki ortaklık paylarım gösteren hisse senetlerinin nama yazılı olması şarttır.) hallerinde değer artışı kazancı hesaplanmaz ve vergilendirilmez.

2.4.3.2.4. Vergilendirilmeyecek diğer kazanç ve iratlar

GVK'nun mük. 81. maddesinde vergilendirilmeyecek diğer kazanç ve iratlar hakkında düzenlemelere yer verilmektedir.

Söz konusu madde uyarınca, değer artışında safi kazanç, elden çıkarma karşılığında alınan para ve ayınlarla sağlanan ve para ile temsil edilebilen her türlü menfaatlerin tutarından, elden çıkarılan mal ve hakların maliyet bedelleri ile elden çıkarma dolayısıyla yapılan ve satıcının uhdesinde kalan giderlerin ve ödenen vergi ve harçların indirilmesi suretiyle bulunacaktır.

Hasılatın ayın ve menfaat olarak sağlanan kısmının tutarı ise Vergi Usul Kanununun değerleme ile ilgili hükümlerine göre tayin ve tespit olunacaktır.

Maliyet bedelinin mükelleflerce tespit edilememesi halinde maliyet bedeli yerine; Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre, takdir komisyonlarınca tespit edilecek bedel, kazancı bilanço veya işletme hesabı esasına göre tespit edilen işletmelerde ise son bilançoda veya envanter kayıtlarında gösterilen değer esas alınacaktır.

İşletmeye dahil amortismana tabi iktisadi kıymetlerin elden çıkarılması halinde, iktisadi kıymetlerin maliyet bedeli yerine amortismanlar düşüldükten sonra kalan net değeri esas alınacaktır.

Menkul kıymetlerin elden çıkarılmasında, iktisap bedelinin tevsik edilememesi halinde ise Vergi Usul Kanununun 266. maddesinde yazılı iktisabi değer iktisap bedeli olarak kabul edilecektir.

Maddenin devamında dar mükellefler hakkında özel bir düzenlemeye yer verilmektedir.

Buna göre, dar mükelleflerin (kurumlar dahil), yabancı sermaye mevzuatına göre ilgili mercilerden izin almak suretiyle, Türkiye'ye bizzat getirdikleri nakdi veya ayni sermaye karşılığında iktisap ettikleri menkul kıymetler ile iştirak hisselerini elden çıkarmalarından doğan değer artışı kazançlarının hesabında, kur farkından doğan kazançlar dikkate alınmayacaktır.

Ancak, bu mükelleflerin Türkiye'de elde ettikleri kazançların, münhasıran bu menkul kıymet veya iştirak hisseleri dolayısıyla elde edilen menkul sermaye iratlarından ve bu kıymet veya hisselerin elden çıkarılmasından doğan değer artışı kazançlarından ibaret olması şartı aranmaktadır.

Bu mükelleflerin, Türkiye'de menkul kıymet alım - satımıyla devamlı olarak uğraşmaları halinde ise kur farkından doğan kazançlar da ticari kazancın hesabında dikkate alınacaktır.

Kur farkından doğan kazançların hesabında, menkul kıymet veya iştirak hisselerinin iktisabına tahsis edilen yabancı sermayenin bu kıymet veya hisselerin iktisap tarihindeki Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz alış kuruna göre hesaplanan Türk Lirası karşılığı ile bu kıymet veya hisselerin elden çıkarılması tarihindeki aynı miktar yabancı sermayenin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz alış kuruna göre hesaplanan Türk Lirası karşılığı arasındaki fark esas alınacaktır.

Mal ve hakların elden çıkarılmasında iktisap bedeli, elden çıkarılan mal ve hakların, elden çıkarıldığı ay hariç olmak üzere Devlet İstatistik Enstitüsü’nce belirlenen toptan eşya fiyat endeksindeki (TEFE) artış oranında artırılarak tespit edilmektedir.

2.4.3.2.5. Dar mükellef gerçek kişilerde diğer kazanç ve iratların Türkiye’de elde edilmesi

GVK'nun 7. maddesinin 7. bendinde dar mükelleflerde diğer kazanç ve iratların Türkiye'de elde edilmesi bu kazanç veya iratları doğuran işin veya muamelenin Türkiye'de ifa edilmesi veya Türkiye'de değerlendirilmesi şartlarına bağlanmıştır.

Maddede sözü edilen değerlendirmeden amaç, ödemenin Türkiye'de yapılması veya ödeme yabancı memlekette yapılmışsa, Türkiye'de ödeyenin veya nam ve hesabına ödeme yapılanın hesaplarına intikal ettirilmesi veya karından ayrılmasıdır.