Yasama Komisyonları Sivil Toplum Kuruluşları İlişkisi

Sivil toplum kuruluşlarının yasama sürecindeki belirleyiciliğinin en etkili olduğu aşama komisyon aşamasıdır. Yasama sürecinin süzgeci olarak ön tartışmanın yapıldığı ve Genel Kurul’un üzerine son müzakereyi yapacağı metnin oluşturulduğu komisyonlar, özünde özel bir iş için kurulmuş inceleme organlarıdır286_{. Sivil toplum kuruluşları ise}

çalışmanın ilk bölümünde ayrıntılarıyla tartışıldığı gibi, bir düzenlemenin veya sorunun konusunu, içeriğini ve olası sonuçlarını bilen insanlardan oluşan örgütlerdir. Dolayısıyla yasama süreci açısından etkili ve çabuk çalışma yürütülebilmesini sağlayabilecek alt yapıya sahip olma ihtimalleri yüksektir. Ayrıca yasama sürecinin nihai hedefinin “en iyinin” yapılması olduğu da dikkate alındığında verimli bir yasama çalışmasının yapılabilmesinde de üzerine tartışılmış bir metnin ortaya konmuş olması önemlidir287_.

285 _{KOß, Micheal, Parliaments in Time: The Evolution of Legislative Democracy in}

Western Europe: 1866-2015, Oxford University Press, 2018, s. 103.

286 _{KARAMUSTAFAOĞLU, M., s. 14.}

287 _{Özellikle yürütme kontrolüne izin vermeyen, aynı zamanda yasama organını da}

işlevsiz hale getirmeyen dengeli bir komisyon yapısı yasama sürecinde çoğunluğun baskınlığı karşısında farklı fikirlerin de dile getirebildiği bir ortam yaratacaktır.

Aralarında uygulama yoğunlukları ve hukuki düzenleme farkları olmakla birlikte, sivil toplum kuruluşlarının yasama sürecine entegre edilmesi çabasının mevcut olduğu bir ön tespit olarak söylenebilir. Çünkü komisyonlar, sivil toplum kuruluşlarıyla yasama organı arasındaki ilişkileri kolaylaştıran ve yurttaşların yasa yapım sürecine katılımını sağlayan asıl giriş noktası olma işlevine sahiptirler288_{. Bu anlamda sivil toplum}

kuruluşlarının yasama komisyonlarına ulaşmasının ve olası etkilerinin üzerinde durulması gerekmektedir.

Batı ülkeleri incelendiğinde yasa yapım sürecine sivil toplum katılıma ilişkin düzenlemelerin istisnaları olmakla birlikte genellikle içtüzüklerde yer aldığı görülmektedir. İçtüzükler incelendiğinde ise hemen hepsinin komisyonlarda, görüşlerine başvurulmak üzere sivil toplum kuruluşu temsilcilerini toplantılara çağırabilecekleri düzenlenmiştir289_{. Böylelikle, sivil toplum kuruluşlarının yasama sürecine katılımının}

yasal alt yapısı oluşturulmaya çalışılmıştır. Çalışmada tüm ülkelerin sivil toplum- yasama ilişkilerine dair mevzuatlarının tartışılması imkansızlığı nedeniyle ancak bazı ülkeler ekseninde bir inceleme yapılacaktır290_.

LAGROD, Georges, “Parlamenter Usulün Bazı Yönleri, Fransa’da, İtalya’da ve Federal Almanya’da”, Çev. Bahri Savcı, AÜSBFD, C. 9, S. 2, 1954, s. 323.

288 _{Inter Parliamentary Union, Tools for parliamentary oversight/A Comparative}

Study of 88 National Parliaments, Ed. Hironori Yamamoto, İsviçre, 2007, s. 16.

289 _{Parliaments and Civil Society, European Conference of Presidents of Parliament,}

Strasbourg, 22-23 Mayıs 2008,

s.2.http://www.assembly.coe.int/LifeRay/APCE/pdf/ConfPres/2008Strasbourg/Parliame ntsCivilSociety-EN.pdf (E.T. 02.01.2020).

290Ülkelerin belirlenmesinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Araştırma Merkezi’nin 2007

Bu noktada, Macaristan’a bakmak önemlidir. Çünkü Macaristan devlet- sivil toplum ilişkilerini anayasal düzeyde öngörmüştür ve Anayasası’nın 36. Maddesinde hükümetin görevini yerine getirirken sivil örgütlerle iş birliği içerisinde olacağı düzenlenmiştir. Yine Macaristan Yasama Kanununun 20. Maddesi sivil toplum kuruluşlarının temsil ettikleri üyelerinin sosyal şartlarını etkileyen yasa önerilerinin hazırlanma sürecine katılmalıdır.291 _{Görüleceği gibi Macaristan, hem anayasa hem de}

yasal düzenlemelerle sivil toplum kuruluşlarının yasama sürecine katılımını güvence altına almıştır292_.

Almanya Federal Parlamentosu ile sivil toplum kuruluşları arasındaki ilişkiye dair bir düzenleme bulunmamakla birlikte, Federal Meclis İçtüzüğünde yasama komisyonlarının bir konu hakkında fikir alışverişi yapabilmek amacıyla konuya ilişkin

İlişkiler raporundan yararlanılmıştır.

http://www.yasader.org/web/yasama_surecine_katilim/6/aeastmrkzbilginotu.pdf (E.T.

02.01.2020).

291 _{BAYAR, Halil İbrahim, “Macaristan Parlamentosu’nda Yasama ve Denetim”,}

Yasama Dergisi “İçtüzük Özel Sayısı”, S. 21, Haziran- Temmuz- Ağustos 2012, s. 98- 104.

292 _{Sivil toplum kuruluşlarının yasama sürecine katılımı anayasal ve yasal olarak güvence}

altına alınmış olsa da Nisan 2011’de Macaristan Parlamentosu tarafından kabul edilen yeni Macaristan anayasası katılımcı yöntemlerle hazırlanmadığı gerekçesiyle yoğun eleştiriler almıştır. Konuya ilişkin ayrıntılı bir analiz için bkz. RATİP, Mehmet, Yeni Macar Anayasası Ne Anlatıyor? Türkiye’nin Katılımsız Bir Anayasa Yapım Sürecinden Çıkarabileceği Dersler, TEPAV için değerlendirme notu, Mayıs 2011. https://www.tepav.org.tr/tr/yayin/s/426 (E.T. 04.01.2020).

uzmanları davet edebileceği düzenlenmiştir293_{. Ülkede “sivil toplum kuruluşlarıyla}

ilişkilerle ilgilenen daimi bir komisyon ise bulunmamaktadır. Ancak çeşitli yasama dönemlerinde sivil toplum kuruluşlarıyla iş birliğini arttırmak amaçlı alt komisyonlar kurulmuş ve çalışmalar yapılmıştır. “Halk Girişimi Komisyonu” ve “Halk Girişiminin Geleceği Komisyonları” örnek olarak gösterilebilir.

İngiltere’de Parlamentonun sivil toplum kuruluşlarıyla ilişkisine dair bir hukuki düzenleme ya da sivil toplum ile ilişkileri düzenleyen bir komisyon mevcut değildir. Avam Kamarasında, “araştırma komisyonlarının düşüncelerini açıklayabilme fırsatı vardır ancak, bu bir genel müzakere değildir294_{. Bununla birlikte parlamenterlerin, seçim}

bölgelerine yaptıkları ziyaretlerde yerel sivil toplum kuruluşlarıyla toplantılar düzenlemekte ve haftalık olarak gündemdeki meseleleri tartışmak amacıyla sivil toplum kuruluşlarının da aralarında bulunduğu gruplarla toplantılar düzenledikleri gözlemlenmiştir. Yasama süreciyle ilgili olarak, komisyonların sivil toplum kuruluşu temsilcilerine yasa önerinin etkileri üzerine bilgi sahibi olmak ve onlardan gelecek politika yapım önerini almak için başvurdukları söylenebilir.

Danimarka, sivil toplum- yasama ilişkilerine ilişkin herhangi bir yasal düzenleme yapmamıştır. Ancak “ülkenin Parlamento sayfası incelendiğinde, gündemdeki sorunlara ilişkin konuyla ilgili sivil toplum kuruluşlarının da davet edildiği kamuya açık toplantılar yapıldığı görülmektedir”. Ayrıca parlamento gündemi hakkında bilgi almayan isteyen yurttaşlar enformasyon hizmetlerinden yararlanabilmektedir. Kaldı ki yasa önerileri ve bakanlık çalışmaları da internet üzerinden düzenli olarak paylaşılmaktadır. Yasa

293 _{Almanya Federal Parlamentosu İçtüzüğü için bkz.}

https://www.bundestag.de/en/documents/legal (E.T. 05.01.2020).

294 _{KARA, Fatih, “Birleşik Krallık Avam Kamarası Çalışma Usul ve Esasları Üzerine”,}

önerileri, parlamento önüne gelmeden ilgili sivil toplum kuruluşlarıyla paylaşılır. Değerlendirmeler ya yazılı olarak alınır ya da isteyen sivil toplum kuruluşları yazılı başvuru yapmak suretiyle komisyon toplantılarına katılmayı isteyebilmektedirler.295

Norveç’te, parlamento- komisyon- sivil toplum ilişkisini doğrudan düzenleyen yasal alt yapı olmamakla birlikte “açık toplantı” usulünü296 belirleyen içtüzük hükümleri sivil toplum kuruluşları için de uygulanacağından aslında, sivil toplum kuruluşlarının yasama sürecindeki rolüne önem verdiğini göstermektedir. İçtüzük maddesi, komisyon toplantılarının halka açık toplantılar şeklinde yapılması halinde, katılımcılara geniş haklar vererek, kendilerini özgürce ifade edebilecekleri bir ortam yaratma çabasındadır.

295 _{GONZALES VEGA, Javier A. “The Role of Civil Society Organisations”, Civil}

Rights and EU Citizenship: Challenges at the Crossroads of the European, National and Private Spheres içinde, Interdisciplinary Perspectives on EU Citizenship Series, Ed. Sybe de Vries, Henri de Waele, Marie-Pierre Granger, Edward Elgar Publishing, 2018, s. 83.

296 _{Norveç Parlamento İçtüzüğü Madde 21: Komisyonlar toplantı düzenleyebilir. Açık}

toplantı, komisyonların sadece katılmasını veya katılıp komisyona bilgi vermesini istediği bazı kişilerin katıldığı toplantıları kasteder. Komisyon, toplantıya katılanların basit çoğunluğuyla karar alır. Toplantıya katılım için çağrılan kişiler katılıp katılmamakta veya sorulan sorulara cevap verip vermemekte serbesttirler. Komisyon, açık toplantıya çağırdığı kişinin masraflarını karşılamak için Meclis Başkanının onayıyla harcama yapabilir. Komisyonun açık toplantıları halka açık yapılır. Toplantıya katılanların basit çoğunluğunun kararı ile görüşmeler tamamen veya kısmen kameraya alınabilir. Halka açık toplantı esnasında komisyon üyeleri arasında görüş alışverişi olmayacaktır. Norveç Parlamentosu İçtüzüğü ve işleyişi hakkında bkz. https://www.stortinget.no/en/In- English/About-the-Storting/Parliamentary-procedure/ (E.T. 03.02.2020).

Gerçekten de sivil toplum kuruluşları açık toplantılar sayesinde kendilerine daha önce gönderilmiş olan yasa önerilerine ilişkin ek bilgileri paylaşmak imkanına sahip olmaktadır. Aynı şekilde Parlamento üyeleri de sivil toplum kuruluşu temsilcileriyle doğrudan iletişim sağlayabilmektedir. İçtüzük’e göre, açık toplantı yapılıp yapılmaması komisyon çoğunluğunun kararına bağlı olsa da, uygulama da tek bir parlamenter bile açık toplantı talep ederse, toplantının gerçekleştirildiği gözlemlenmektedir.

Yasama komisyonlarına sivil toplum katılımına ilişkin hükümlerin tavsiye niteliğinde olduğu görülmektedir. Sivil toplum kuruluşlarından görüş alınma zorunluluğu neredeyse hiçbir ülkede yoktur. Zaten, sivil toplum kuruluşlarının da muhtemel beklentisi katılımın zorunlu tutulmasından çok, güçlendirilmesidir297_.