Etnik Yapıyla Ağız Özellikleri İlişkisi

Bir bölgenin ağzının oluşması, o bölgeye yerleşen etnik unsurlara bağlıdır. Bir bölgeyi ağız açısından incelemek için, öncelikle bölgeye geçmişten günümüze yerleşen ırk, boy, soy gibi sosyal tabakalar hakkında ayrıntılı bilgi edinmek gerekir. Ortak bir kültürü paylaşan, aynı dini paylaşan ve aynı dili konuşan insanlar arasındaki bağ, sadece kan bağıyla sınırlı olamaz. Özellikle dil, bu bağın en sağlam şekilde kurulduğu bir köprü hüviyetinde, geçmişi bugüne bağlar. Bu dilin de geçmişi birçok yönüyle içinde saklayan en kutsal hazinesi ağızdır. Bu hazinenin bulunması için en keskin kaynak yerel halktır, yani insandır.

ϯϯ

“Dil özelliklerinin etnik ayrılıklara göre tayini ve hangi özeliklerin hangi etnik unsurların ağızlarından geldiği hususunun tespiti, ağız araştırmalarında şimdiye kadar üzerinde durulmamış fakat birinci derecede önemli olan bir noktadır” (Korkmaz, 1994a: XVI). “Bilindiği gibi Anadolu Bölgesi M. XI. yüzyıldan başlayarak XIV. yüzyıla kadar devam eden sürekli göçler ile bir Oğuz ülkesi hâline gelmiştir. Anadolu’ya Oğuzlar dışında bazı Türk kavimlerinin de geldiği bilinmektedir” (Korkmaz, 1971: 21). “XI. yüzyılı takip eden yıllar Anadolu’nun Türkleşmesi açısından büyük bir önem taşır. 1071’den sonra Anadolu ile birlikte Batı İran ve Hazar’ın güneyi, Azerbaycan, Kafkasların büyük bir bölümü, Kuzey Irak (Musul, Kerkük, Tellâfer,Tuzhurmatu vb.), Kuzey Suriye, Şam, Halep, Lazkiye/Bayır-Bucak vb.) hızla Türkleşmiş; bu yörelere yerleşen Türkmenler (Oğuzlar) uzun ömürlü devletler kurmuşlardır” (Gülensoy ve Buran, 1994: Önsöz). “Anadolu’ya yerleşen çeşitli Oğuz boyları, muhtelif sebeplerden dolayı sürekli yer değiştirmiş, başkaca boy ve halklarla karışarak yeni yeni siyasi birlikler, yeni yeni aşiretler; yeni yeni ‘etnos’lar da meydana getirmişlerdir” (Gülsevin, 2009: 1068). Kahramanmaraş ve yöresi de bu oluşumdan kendi nasibini almış ve Anadolu Türk tarihi açısından önemli bir durumda olmuştur.

XVI. yüzyılda Anadolu’da Oğuz boylarına ait yer adlarına bakıldığında Maraş Sancağı’nda Avşar Ömer, Bayındır, Çepni, Kınık-Kuzu, Büyük-Kınık boylarının bir arada yaşadığı görülmektedir (bk. Sümer, 1999: 411-415-417-426). Bunlardan Avşarlara ait bir köy, Bayındırlara ait bir nahiye, Çepnilere ait bir köy ve Kınıklara ait bir köy ve bir ekinlik tespit edilmektedir. Yine Anadolu ve Suriye’deki Türkmen oymakları ile ilgili listelere bakıldığında, Maraş bölgesinde beylik olarak kurulmuş ve iki yüz yıla yakın hakimiyet kurmuş olan Dulkadiroğullarının (1337-1522) Oğuzların Boz-Ok kolunun Bayat boyuna dahil olduğu görülmektedir (bk. Sümer, 1999: 429-432, 242). Bunlarla beraber Sümer, Dulkadiroğullarının çoğunlukla Bayat, Avşar, Beydili boylarından olduğunu tespit etmiştir. Buradan anlaşılmaktadır ki Kahramanmaraş’ın Türkleşmesinde Dulkadirli Türkmenlerinin temel etkisi söz konusudur.

Şeker’in, ‘Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşması Sürecinde Maraş Bölgesi ve Bölgeye Yerleşen Türk Boyları’ adlı çalışması, Maraş’ta yaşayan boy, aşiret, cemaat ve oymaklar hakkında geniş ve ayrıntılı bilgiler içermesi bakımından dikkate değerdir. Buna göre Maraş ve bölgesine yerleşmiş olan Ağaç-eriler, Avşarlar, Bayatlar,

ϯϰ

Bayındırlar, Çepniler, Karkınlar, Kınıklar, Kızıklar, Peçenekler, Yazırlar ve Yıvalar gibi diğer Türk boylarının izlerine dair çeşitli isimlere muhtelif tarihlerde ve muhtelif bölgelerde rastlanmaktadır (Şeker, 2004: 437-450). Adı geçen bu boyların, bugün Kahramanmaraş’ın Merkez ve çevre ilçelerinde yaşadıklarını söylemek mümkündür. Kahramanmaraş Merkez’de buradaki boy adlarından ‘Afşar’ isminde bir köy mevcuttur. Bu köyde yaşayanların Avşar boyundan geldiklerine inandıkları görülmektedir. Yine Şeker, Merkez’e bağlı Bulanık köyünün Türkmenlerde bir oymak adı olduğunu belirtmektedir (Şeker, 2004: 449).

Bir yörenin tarihini aydınlatmada yer adlarının önemli olduğu bilinmektedir. “Türkiye'de günümüzde kullandığımız yer adlarının bazıları Türklerden önce Anadolu'ya hâkim olan devletlere dayanır. Maraş ilindeki yer adlarının çoğu günümüzdeki şekillerine, Türklerin Anadolu'yu fethetmesinden sonra kavuşmuşlardır. Türkler kendilerden önce kullanılan yer adlarını kendi dillerindeki telaffuzlarıyla kullanarak bu adları Türkçeleştirmişlerdir. Türkçeleşen bu kelimelere Türkçe anlamlar kazandırmışlardır” (Bal, 2004: 541-546).

1828-29 Osmanlı-Rus Harbi'nde Osmanlı Devleti'nin Kafkasya’daki halklar üzerindeki siyasi hâkimiyetini kaybetmesi üzerine, Ruslar özellikle Kuzey Kafkasya'da tehcir ve tenkil politikası gütmüşlerdir. Yine 18. yüzyıldan sonra Avrupa devletlerinin takip ettikleri ‘şark siyaseti’ ile, Balkanlar ve Kafkasya’da yaşayan Müslümanları yerlerinden ederek, Anadolu’ya sürgün etmişlerdir. Her iki politikanın bir sonucu olarak, Anadolu’ya Kafkaslardan yoğun bir göç dalgası yaşanmıştır ( Taş, 2004: 465-472). Kahramanmaraş da bu göçlerden nasibini almıştır. Ancak Kahramanmaraş Merkez’e herhangi bir iskânda bulunulmamıştır. Yalnızca Göksun, Andırın, Elbistan, Afşin ve Pazarcık ilçelerinde yerleşen Kafkas halkları, şehir merkezinde de iş ya da farklı nedenlerden dolayı yerleşmiştir. Şehir merkezinde özel bir bölgede değil, dağınık halde yaşamaktadırlar. Kahramanmaraş Merkez ilçesinin tamamına yakını Türklerden oluşmaktadır. Bunun yanında sayıca çok az Kürtlerin yaşadığı köyler de bulunmaktadır. Tarihi sürece, coğrafyaya ve göç dalgalanmalarına bakıldığında Kahramanmaraş Merkez ilçenin etnik yapı bakımından çok karışık bir yapı arz etmediği ve tam bir Türkmen yurdu olduğu söylenebilir.

ϯϱ

Bu bakımlardan, Kahramanmaraş Merkez ağzında, ağız haritası oluşturulurken yalnızca ikiz ağız bölgesi tespit edilebilmiştir. Şimdiki zaman ekinin kullanım şekline göre ayrılan bu bölgeler, 1. Ağız Bölgesi ve 2. Ağız Bölgesi olarak adlandırılmıştır. Bu bölgelerin genişçe bir kısmını 1. Ağız Bölgesi oluşturmaktadır. Kahramanmaraş Merkez’in kuzeybatısı olarak belirteceğimiz 2. Ağız Bölgesi ise, 1. Ağız Bölgesinin üçte biri kadar genişliğe sahiptir.

Ağız bölgelerinin oluşumuna etki eden en önemli sebep, Kahramanmaraş Merkez ağzı için ulaşımdır. 2. Ağız Bölgesi’nde Kahramanmaraş-Göksun karayolu bulunmaktadır. Kahramanmaraş’ın güneyinde kalan illerin birçoğu Kayseri-Ankara-İstanbul gibi büyük şehirlere geçmek için bu yolu kullanmak durumundadır. Bu sayede ulaşım açısından çok canlı bir bölge olan 2. Ağız Bölgesi, ağız unsurlarını sürekli olarak güncelleyebilmektedir. Yine bu bölge yüzey şekilleri açısından çok dağlıktır. 1. Ağız Bölgesi ise yüzey şekilleri açısından çok dağınık bir yapı arz etmesine rağmen, köyler arası irtibatın kuvvetli olmasından dolayı ağız farklılıkları çok belirgin değildir. Bu durum derlenen metinlerde açıkça görülmektedir. Burada belirtmek gerekir ki tespit edilen ağız bölgelerine göre şimdilik kesin tespitlerden kaçınılmıştır. Sadece Ses Bilgisi yönüyle el alınan çalışmanın Şekil Bilgisi de incelendiğinde, bahsi geçen bu ağız bölgeleri üzerine daha ciddî ve yetkin tespitler yapmak mümkün olabilecektir.