Yapım süreci verileri

Isı yalıtım uygulamaları yapım süreci verileri; uygulamada kullanılan malzemelerin fabrikadan yapım alanına taĢınmasını ve uygulama sırasında kullanılan elektrikli aletlerin harcadığı enerji verilerini içermektedir.

Malzemelerin fabrikadan yapım alanına taĢınmasında, malzemelerin toplam ağırlığına uygun olarak 7,5 – 16 ton kapasiteli bir araç kullanıldığı ve fabrikanın yapım alanına 100 km uzaklıkta olduğu öngörülmüĢtür. Aracın yapım alanına gidiĢ- dönüĢü sırasında aldığı yol, toplamda 200 km olarak hesaba katılmıĢtır.

Isı yalıtım malzemelerinin ve yardımcı malzemelerin uygulanması sırasında harcanan enerjiyi belirlemek üzere, bir inĢaat alanında ısı yalıtım uygulaması yapım aĢaması gözlemlenmiĢ ve belirlenen değerler benzetim için envanter verisi olarak kullanılmıĢtır. Ġzlenen uygulamada, levhaların dübelle duvara tespiti için matkap kullanılmıĢtır. Matkabın 1 m2 _{tuğla duvarda delik açması için 4 dakika çalıĢtırıldığı}

belirlenmiĢtir. Kullanılan matkabın 1 saatte harcadığı enerji 800 W-saat‟tir. YapıĢtırma harcı, çimento esaslı ısı yalıtım sıvası, su bazlı astar ve çimento esaslı son kat kaplama sıvası malzemelerinin hazırlanması için bir karıĢtırıcı kullanılmıĢtır. Yapılan gözlem ile, harcın suyla karıĢtırılarak hazırlanması için karıĢtırıcının 0.5 dakika çalıĢtırıldığı belirlenmiĢtir. Kullanılan karıĢtırıcının 1 saatte harcadığı enerji miktarı 350 W-saat‟tir.

Isı yalıtım uygulamaları yapım süreçlerine ait girdi ve çıktı envanter verileri; Çizelge 4.2‟te verilen malzeme miktarlarına bağlı olarak, kullanılan ham maddeler ile havaya, suya ve toprağa salınan emisyonlar Ģeklinde EK A.2‟de listelenmektedir. Bu listede yer alan girdi ve çıktılardan sürece en çok katkıda bulunan ham madde ve emisyonlar üç yalıtım malzemesi için ġekil 4.2‟de görülmektedir. Benzetimi yapılan bina tipi için önerilen ısı yalıtım uygulamalarında kullanılan baĢlıca ham madde ham petroldür ve toplam girdiler içindeki oranı her üç malzeme için de yaklaĢık %25‟dir. Yapım sırasındaki enerji kullanımından kaynaklanan havaya, suya ve toprağa salınan emisyon oranlarına bakıldığında ise; en fazla salınımı sırasıyla karbon dioksitin, nitrojen oksitin ve uçucu partiküllerin oluĢturduğu görülmektedir. Bunların toplam çıktılar içindeki oranları ise, aynı tip uygulama seçildiğinden üç yalıtım malzemesi için de %60‟dır.

74

Ham madde XPS uyg. EPS uyg. TSY uyg.

doğal gaz, toprakta 2 2 2

kömür, kahverengi, toprakta 1 1 -

maden kömürü, toprakta 1 1 1

petrol, ham toprakta 24 24 25

uranyum, toprakta 2 2 2

Emisyon XPS uyg. EPS uyg. TSY uyg.

alüminyum 1 1 1 çinko 3 3 3 karbondioksit, fosil 28 28 28 nitrojen oksit 26 26 27 partiküller, <2.5 um 6 6 6 sülfür dioksit 2 2 2 diğer süreçler 3 3 3 GĠRDĠ ÇIKTI

ġekil 4.2 : Isı yalıtım uygulamaları yapım sürecine en fazla katkı sağlayan girdi ve çıktılar.

4.3 Etki Değerlendirmesi

Isı yalıtım uygulamaları üretim ve yapım süreçleri verilerinin toplanıp düzenlenmesinden sonra, çevresel etkilerinin büyüklüğünün ve öneminin değerlendirildiği aĢamadır. Bu aĢamada sonuçların daha kolay anlaĢılabilmesi için çevresel etkiler; son nokta etki kategorileri (zarar kategorileri) ve son nokta etki kategorileri ile envanter sonuçları arasında oluĢturulan orta nokta etki kategorileri ile ifade edilebilir (ISO 14044, 2006).

ÇalıĢmada ısı yalıtım uygulamaları üretim ve yapım süreçleri etki değerlendirmesi sonuçları SimaPro benzetim programında yer alan Impact 2002+ v 2.06 etki değerlendirme metodu ile elde edilmiĢtir. Bu sonuçlar toplamda 14 orta nokta etki kategorisi veya 4 son nokta etki kategorisi ile ifade edilmiĢtir. Impact 2002+ metodunda yer alan tüm çevresel etki kategorileri ġekil 4.3‟te yer almaktadır. Zehirlilik-Ġnsan Sağlığı etki kategorisi kanser ve kanser dıĢı; Solunum Yolu Etkileri ise inorganik ve organik çevresel etki kategorileri olarak ayrılmaktadır (Jolliet ve diğ, 2005).

75

ġekil 4.3 : Impact 2002+ metodu çevresel etki

kategorileri ve iliĢkileri (Jolliet ve diğ, 2005).

Impact 2002+ metodunda herhangi bir maddenin nitelendirme faktörü; orta nokta nitelendirme potansiyeli ile referans maddenin nitelendirme faktörünün çarpımına eĢittir. Kısaca orta nokta etki kategorilerinin sonuçlarını elde etmek için:

„sonuç= emisyon miktarı x nitelendirme faktörü‟

formülünden yararlanılmaktadır. Çizelge 4.3‟te bazı referans maddelerin nitelendirme faktörleri verilmektedir (Jolliet ve diğ., 2005). Çizelgede görülen nitelendirme faktörlerini tanımlamak için kullanılan „E‟ simgesi „on üzeri‟ anlamı taĢımaktadır. Örneğin, 1.45E-06 zarar faktörü sonucu 1.45 çarpı on üzeri eksi 6‟ya eĢittir. Zarar faktörlerinin birimlerini oluĢturan denklemlerde yer alan DALY; PDF kısaltmalarının açılımları ise sırasıyla; iĢlev kaybına uyarlanmıĢ yaĢam yılı (Disability Adjusted Life Years) ve potansiyel olarak kaybolan kısımdır (Potentially Disappeared Fraction).

76

Çizelge 4.3 : Referans maddelerin nitelendirme faktörleri (Jolliet ve diğ., 2005).

Örneğin havaya 0,5 kg CFC-11 ve 2,000 kg CO2 gazı veren bir A süreci için

sonuçlar orta nokta kategorileri ile analiz edilirse; Impact 2002+ metodunda havaya salınan CFC-11 gazının etkileri 5 farklı orta nokta kategorisi ile ifade edilir. Bu kategoriler:

 Zehirlilik-Ġnsan Sağlığı için (Kanser dıĢı etkiler) 3,20x10-4 _kg

esdkloroetilen / kgCFC- 11 havaya

 Ozon tabakası incelmesi için 1 kgesdCFC-11 / kgCFC-11 havaya  Sudaki Ekozehirlilik için 3.39 kgesdtrietilen glikol suya / kgCFC-11 havaya  Karadaki Ekozehirlilik için 2.61 kgesdtrietilen glikol toprağa / kgCFC-11 havaya  Küresel Isınma için 1,600 kgesdCO2 / kgCFC-11 havaya

olarak sıralanabilir (Humbert ve Margni, 2007).

Metot havaya verilen CO2 gazının etkisini sadece küresel ısınma açısından ele

almaktadır. Bu bağlamda CO2 etkisi: 1 kgesdCO2 / kgCO2 havaya orta nokta nitelendirme

faktörü ile ifade edilmektedir (Humbert ve diğ., 2007).

Bahsedilen nitelendirme faktörleri emisyon miktarları ile çarpılarak orta nokta etki kategorisi sonuçları elde edilmektedir. A süreci için orta nokta etki kategorisi sonuçlarının 0.5 kgCFC-11 yoluyla neden olduğu etkiler;

 Zehirlilik-Ġnsan Sağlığı için 1.6x10-4 kgesdkloroetilen  Ozon tabakası incelmesi için 0.5 kgesdCFC-11

Orta Nokta Kategorileri Zarar Faktörü Birim

Kanser 1.45E-06 DALY/kg kloroetilen

KanserdıĢı 1.45E-06 DALY/kg kloroetilen

Solunum yolu etkileri/Ġnorganik 7.00E-04 DALY/kg PM2.5 Ozon tabakası tüketimi 1.05E-03 DALY/kg CFC-11 ĠyonlaĢmıĢ radyasyon 2.10E-10 DALY-Bq karbon-14 Solunum yolu etkileri/Organik 2.13E-06 DALY/kg etilen

Sudaki ekolojik zehirlilik 8.86E-05 PDF·m2·yıl/kg·trietilen glikol Karadaki ekolojik zehirlilik 8.86E-05 PDF·m2

·yıl/kg·trietilen glikol Karada Asitlenme/Nutrifikasyon 1.04 PDF·m2_{·yıl/kg SO}

2

Arazi kullanımı 1.09 PDF·m2·yıl/m2 ·tarıma elveriĢli arazi.yıl

Küresel ısınma 1 kg CO2 / kg CO2

Mineral çıkarımı 5.10E-02 MJ/kg demir Yenilenemeyen enerji 45.6 MJ/kg ham petrol

77

 Sudaki Ekozehirlilik için 1.7 kgesdtrietilen glikol suya  Karadaki Ekozehirlilik için 1.3 kgesdtrietilen glikol toprağa  Küresel Isınma için 800 kgesdCO2

olarak sıralanabilir. A süreci 2000 kgCO2 yoluyla da 1 kgesd CO2 küresel ısınma

etkisine neden olmaktadır (Humbert ve diğ., 2007).

Impact 2002+ metodunda zarar kategorileri, Avrupa‟da emisyonların neden olduğu bir yıllık zarar etkisi toplamının Avrupa nüfusu toplamına bölünmesiyle oluĢturulmaktadır (Humbert ve diğ., 2007). Impact 2002+ metodunda Batı Avrupa için verilen zarar kategorileri normalleĢtirme katsayıları Çizelge 4.4‟te gösterilmektedir (Jolliet ve diğ., 2005).

Çizelge 4.4 : Batı Avrupa için zarar kategorileri

normalleĢtirme katsayıları (Jolliet ve diğ., 2005). Zarar Kategorisi NormalleĢtirme _{katsayıları} Birim

Ġnsan Sağlığı 0,0077 DALY / toplam kiĢi sayısı / yıl Ekosistem Kalitesi 4650 PDF. m2. Y / toplam kiĢi sayısı / yıl Ġklim DeğiĢikliği 9950 kg CO2 / toplam kiĢi sayısı / yıl

Kaynaklar 152000 MJ / toplam kiĢi sayısı / yıl

Tek bir toplam etki değerine ihtiyaç duyulduğunda, tanımlı bir toplumsal ağırlıklandırma değeri yok ise, kullanıcı tarafından belirlenen ağırlık çarpanları veya yöntemin varsayılan ağırlık çarpanı olan „1‟ değeri kullanılabilir (Humbert ve diğ., 2007).

SimaPro benzetim programında Impact 2002+ metodu ile yürütülen çalıĢmada ısı yalıtım uygulamaları üretim ve yapım süreçlerine iliĢkin çevresel etkiler hesaplanıp „tek skor‟ (single score) grafikleri olarak hem orta nokta hem de son nokta etki kategorileri ile ifade edilmiĢtir. Benzetim sonuçlarının ifade edildiği grafiklerde; seçenekler, ısı yalıtım malzemesi ve uygulama süreci göz önünde bulundurularak kodlanmıĢtır. Örneğin XPS malzemesi kullanılan yalıtım uygulamasının üretim süreci grafiği XPS-ÜS, yapım süreci grafiği XPS-YS, üretim ve yapım süreçleri toplam etki grafiği XPS-T olarak kodlanmaktadır.

4.4 Yorumlama

Yorumlama aĢamasında, SimaPro benzetim programı ile hesaplanan çevresel etki değerleri EK A.3‟te yer alan orta nokta ve son nokta etki kategorileri ile ifade edilmiĢ

78

grafikler yardımı ile karĢılaĢtırılmaktadır. Grafiklerdeki değerler „Ecopoint‟ ölçüsüz birimi ile verilmiĢlerdir. Sonuçlar için; uygulamalarda kullanılan malzemelere, uygulamaların üretim süreçlerine, uygulamaların yapım süreçlerine ve üretim ile yapım süreçleri toplamına göre yapılan değerlendirmeler izleyen paragraflarda açıklanmaktadır.

4.4.1 Isı yalıtım uygulamalarında kullanılan malzemelere göre analiz