Etki Değerlendirmesi

Etki değerlendirme metodundaki aĢamaların SimaPro yazılımı içerisinde kullanımı izleyen paragraflarda açıklanmaktadır (PRe, 2008a):

SimaPro‟da Nitelendirme: ISO standartları envanter sonuçları ve bitiĢ noktası arasındaki etki kategorisi göstergelerinin kullanımına izin vermektedir. Söz konusu göstergeler bazen „orta nokta seviyesi„ göstergeleri olarak anılmaktadır. Genelde, bitiĢ noktası seviyesine yakın göstergeler önemli belirsizliklere sahip olmalarına rağmen, envanter sonuçlarına yakın göstergeler minimum belirsizliğe sahiptir. Bununla birlikte bitiĢ noktası seviyesindeki göstergeler orta nokta belirteçlerine nazaran karar vericiler için daha kolay anlaĢılır ve izah edilebilir durumdadırlar. SimaPro‟da NormalleĢtirme: Her bir etki değerlendirme metodu için kullanıcı farklı normalleĢtirme (ve ağırlıklandırma) değerlerini tanımlayabilir ve saklayabilir. Bu kullanıcıya farklı nitelendirme faktörleri dizisini korumaksızın, her metodun farklı sürümlerine sahip olma yetisi verir. Örneğin SimaPro, CML metodu için Felemenk, Avrupa ve dünya çapında normalleĢtirme değerleri sağlamaktadır. Kullanıcı aynı zamanda bu değerleri düzenleyebilir ya da yenilerini ekleyebilir. Etki değerlendirme metodundaki normalleĢtirme değerleri tamamlandıktan sonra, her çizelgede

64

nitelendirme ya da normalleĢtirme sonuçları kullanılabilir. Mali değerlendirmeye dayalı bazı etki değerlendirme metotlarının, normalleĢtirmeye ihtiyacı yoktur. SimaPro‟da kullanıcı metodu tanımlarken bunu belirtebilir.

SimaPro‟da Gruplandırma ve Sıralama: Kullanıcı, etki değerlendirme metotları tanımı dahilindeki çizelgelerde görülen etki kategorisi düzenini değiĢtirebilir. Bu sonuçları sıralamada kolay bir yoldur.

SimaPro‟da Hasar Değerlendirmesi: SimaPro‟da eğer bir metot hasar değerlendirmesi içeriyorsa kullanıcı bunu belirtebilir. Bu iĢlemin yapılması, kullanıcıya hasar kategorilerini ve hasar faktörlerini tanımlaması için fırsat verir. Bunlar projeye eklenmeden etki kategorileri olarak dönüĢtürülür. Eğer metodun hasar değerlendirme adımı varsa bu grafik olarak da gösterilebilir.

SimaPro‟da Ağırlıklandırma: Kullanıcı her etki değerlendirme metodunda çok sayıda ağırlıklandırma dizisi tanımlayabilir. Eğer metot hasar değerlendirme adımı içeriyorsa, ağırlıklandırma faktörü hasar faktörüne uygulanır. Ġçermiyorsa etki kategorisine uygulanır. Aynı zamanda kullanıcı ağırlıklandırma seçeneğini metottan hariç tutabilir. SimaPro otomatik olarak üçgen meydana getirme özelliğine sahiptir. Bu özellik sadece kesin olarak, Eco-indicator 99 gibi, üç zarar kategorisinde kullanılan etki değerlendirme metotlarında kullanılabilir. Üçgen seçeneği normalleĢtirme adımı sırasında kullanılabilir. A ürününün bütün zarar kategorileri B ürününün zarar kategorilerinden yüksek ise farksızlık çizgisi üçgenin dıĢında yer alır, bunun anlamı sadece bir renge sahip olacağıdır.

3.5.4.4

YaĢam dönemi yorumu, aynı zamanda çalıĢmanın amaç ve kapsamına uygun olarak, bir YDD çalıĢmasının sonuçlarının, kolay anlaĢılabilir, tam ve tutarlı bir Ģekilde ortaya konulmasını amaçlar (ISO 14040, 2006). YaĢam dönemi modellerinde bütün veriler az da olsa belirsizlik içermektedirler. Veri belirsizlikleri baĢa çıkılması kolay belirsizliklerdir. Bir aralık ya da standart sapma olarak ifade edilirler. Monte Carlo analizi gibi istatistiksel teknikler, bu belirsizlikleri ve YDD sonuçlarındaki belirsizlikleri giderebilir. Modelin uygunluğu belirsizliğinde ise tamamen gerçekçi bir model yapmak imkan olması, her YDD‟de model oluĢturmak için az ya da çok öznel kararlar alınması, alınan bu kararların YDD sonuçlarına önemli etkileri olması sonucunda bu belirsizlikleri ve etkileri çözmede Monte Carlo analizi uygulanmaktadır. Bazı durumlarda ise hassasiyet analizi kullanılmaktadır. ISO 14044 standardında hassasiyet analizi, verilerdeki ve metodolojik seçimlerdeki değiĢikliklerin yaĢam dönemi etki değerlendirmesinin sonuçlarını nasıl etkilediğini

65

belirlemek için bir yöntem olarak tanımlanmaktadır. Modeldeki eksikliklerden kaynaklanan belirsizlikler kaçınılmaz veri boĢluklarıdır. YDD belirsizlikleri ile baĢa çıkan benzer bir sistem yapmak zor olduğu için bu belirsizlikler giderilememektedir. Veri belirsizliğini gidermede en iyi çözüm ise Monte Carlo analizi ile hassasiyet analizini birleĢtirmektir. SimaPro‟daki yorumlama bölümü, ISO standardında bahsedilen konuları kapsayan bir kontrol listesi olarak tasarlanmıĢtır (PRe, 2008a).

3.6 Bölüm Sonucu

Sürdürülebilir kalkınmanın zorunluluklarından biri olan çevresel sürdürülebilirliğin yapı alanında sağlanabilmesi için binaların ve yapı malzemelerinin yaĢam dönemleri boyunca çevreyle olan iliĢkisine dair nicel verilerin değerlendirilmesinin gerekliliği çevresel etkilere değinilerek irdelenmiĢtir. Çevresel etkilerin farklı açılardan analiz edilmesini ve birbirleri arasındaki iliĢkinin incelenmesini sağlayan çevresel değerlendirme yöntemleri açıklanmıĢtır. Bu yöntemlerden tez çalıĢmasının amacına uygun olarak ilk ve tek standartlaĢtırılmıĢ uluslar arası çevresel değerlendirme yöntemi olan YaĢam Dönemi Değerlendirmesi seçilmiĢtir. YaĢam dönemi değerlendirmesi yaĢam dönemi süreçleri, aĢamaları ve araçları ile birlikte detaylandırılmıĢtır.

Tezde, Bölüm 2‟de karar verilen üç ısı yalıtım malzemesi ile Türkiye‟de konut binalarında sıklıkla gerçekleĢtirilen ısı yalıtım uygulamalarının üretim ve yapım süreçleri analiz edilecektir. Üretim öncesi sürecine ait veriler ise üretim sürecine dahil edilecektir.

Bu bölümde yapılan incelemeler doğrultusunda YaĢam Dönemi Değerlendirmesi yönteminin uygulanması aĢamasında içerisinde Ecoinvent, BUWAL 250, USA Input Output gibi veritabanlarını barındıran ve özellikleri detaylı olarak anlatılan SimaPro 7.1 programının kullanılmasına karar verilmiĢtir.

67

4. ĠSTANBUL’DA KONUT DIġ DUVAR SĠSTEMLERĠNDE GERÇEKLEġTĠRĠLEN ISI YALITIMI UYGULAMALARININ ÜRETĠM VE YAPIM SÜREÇLERĠNĠN

ÇEVRESEL DEĞERLENDĠRMESĠ

„Ġstanbul‟daki Mevcut Konut Stoğunun Bina Elemanları Ölçeğinde Kullanım Süreci Çevresel ve Ekonomik Sürdürülebilirliğinin Değerlendirilmesi ve Katkı Sağlayacak ĠyileĢtirme Önerileri GeliĢtirilmesi‟ baĢlıklı TÜBĠTAK araĢtırma projesi (No: 108K418) (Çetiner ve Edis, 2011) kapsamında yürütülen bu tezde; Türkiye‟deki konut dıĢ duvar sistemlerinde gerçekleĢtirilen ısı yalıtım uygulamalarının üretim ve yapım süreçleri çevresel değerlendirmesi YaĢam Dönemi Değerlendirmesi (YDD) yöntemi çerçevesinde, bir YDD aracı olan SimaPro 7.1 benzetim programı kullanılarak gerçekleĢtirilmektedir. Çevresel değerlendirme için, konut dıĢ duvar sistemlerinde ısı yalıtım uygulamalarında yaygın olarak kullanılan ısı yalıtım malzemeleri, yardımcı malzemeler ve yapım yöntemi belirlenerek; XPS, EPS ve TSY ısı yalıtım malzemeleri ile yardımcı malzemelerin (dübeller ve dübel pulları, yapıĢtırma harcı, donatı filesi, yüzey sıvaları, çimento esaslı son kat kaplaması), dıĢ duvarın dıĢ yüzeyine gelecek Ģekilde uygulanmaları sürecinde oluĢan üretim ve yapım süreci çevresel etkileri değerlendirilmektedir.

ÇalıĢma, YDD aĢamaları olan hedef ve kapsam, envanter analizi, etki değerlendirmesi ve yorumlama baĢlıkları altında anlatılmaktadır.

4.1 Hedef ve Kapsam

ÇalıĢmanın hedefi; Türkiye‟de konut dıĢ duvar sistemlerinde gerçekleĢtirilen ısı yalıtım uygulamalarının farklı ısı yalıtım malzemeleri ile gerçekleĢtirilmesi halinde oluĢacak olan üretim ve yapım süreci çevresel etkilerini karĢılaĢtırmalı olarak değerlendirmektir. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda farklı ısı yalıtım uygulamalarının hangi düzeyde hangi çevresel etkilere neden olduğu belirlenebilecektir.

ÇalıĢma kapsamında; XPS, EPS ve TSY ısı yalıtım malzemeleri, dübeller ve dübel pulları, yapıĢtırma harcı, donatı filesi, yüzey sıvaları ve çimento esaslı son kat kaplama malzemeleri ile gerçekleĢtirilen ısı yalıtım uygulamalarının, önerilen tip binanın dıĢ duvarının dıĢ yüzeyine uygulanması sonucunda oluĢan üretim ve yapım

68

aĢamaları çevresel etkileri analiz edilmektedir. Üretim aĢaması; malzemelerin ham maddelerinin tedarik edilerek fabrikaya ulaĢtırılması, iĢlenmesi ve ürünün oluĢturulup paketlenmesi süreçlerini kapsamaktadır. Yapım aĢaması ise paketlenmiĢ ürünlerin uygulama alanına getirilerek, belirli araç ve gereçlerin yardımıyla duvara uygulanması süreçlerini içermektedir.

ÇalıĢmada çevresel değerlendirme yöntemlerinden ilk ve tek standartlaĢtırılmıĢ uluslararası çevresel değerlendirme yöntemi olan “YaĢam Dönemi Değerlendirmesi” ilkeleri benimsenmiĢtir. YDD yönteminin uygulanmasında, ürünlerin ve hizmetlerin çevresel performansını toplamayı, analiz etmeyi ve gözlemlemeyi sağlayan YDD aracı SimaPro 7.1 kullanılmıĢtır.

Üretim sürecine ait veriler, yerel verilerin yetersiz olması nedeniyle, SimaPro programında yer alan Ecoinvent veri tabanından sağlanmıĢtır. Yapım sürecine ait verilerin ise ancak bir kısmı yerel kaynaklardan elde edilebilmiĢtir. Elde edilemeyen kısımlar Ecoinvent veri tabanından sağlanmıĢtır. Ecoinvent; enerji, ulaĢım, yapı malzemeleri, kimyasallar, kağıt, atık yönetimi ve tarım sektörlerinde kullanılan ürün ve servisler için oluĢturulmuĢ 4000 veri grubunu içeren bir veritabanıdır (Ecoinvent CD-ROM, 2007).

YaĢam dönemi etki değerlendirmesi aĢamasında Impact 2002+ v2.06 metodundan yararlanılmıĢtır. Impact 2002+ v2.06 metodu, IMPACT 2002, Eco-indicator 99, CML 2002 ve IPCC metotlarının birleĢimidir. Metot; orta nokta/hasar yaklaĢımını bütün yaĢam dönemi envanter sonuçları ile iliĢkilendirerek, gerçekleĢtirilebilir bir uygulama önermektedir (SimaPro, 2008b).

ÇalıĢmada SimaPro 7.1 aracı ile elde edilen benzetim sonuçları „tek skor‟ (single score) adı verilen grafiklerde YDD süreci orta nokta ve son nokta etki kategorileri ile ifade edilmektedir. Tek Skor grafikleri „Ecopoint‟ ölçüsüz birimi ile bir süreçteki belirli çevresel etkilerin birbirleri ile karĢılaĢtırılmasını sağlamaktadır. Metotta yer alan çevresel etki kategorileri; zehirlilik-insan sağlığı , solunum yolu etkileri, iyonlaĢmıĢ radyasyon, ozon tabakası tüketimi, foto-oksidan oluĢumu, suda ve karada ekolojik zehirlilik, suda asitlenme, suda aĢırı besleyici oluĢumu, karada asitlenme/nutrifikasyon, arazi kullanımı, küresel ısınma, yenilenemeyen enerji ve mineral çıkarımı etki kategorilerinden oluĢan orta nokta etki kategorileri ile insan sağlığı, ekosistem kalitesi, iklim değiĢikliği ve kaynaklar etki kategorilerinden oluĢan son nokta (zarar) etki kategorileridir (Jolliet ve diğ., 2005).

Fonksiyonel birim; benzetimleri yapılan ısı yalıtım uygulamalarındaki ısı yalıtım malzemeleri ve yardımcı malzemeler esas alınarak belirlenmiĢtir. Bu doğrultuda,

69

Bayındırlık Bakanlığı birim fiyat analizlerine göre 1m2 _{uygulama yapılması halinde 5}

cm kalınlıktaki ısı yalıtım malzemelerinin ağırlıkları yoğunluklarına ve hacimlerine bağlı olarak hesaplanmıĢ, yardımcı malzemelerin ise doğrudan ağırlıkları baz alınmıĢ veya ısı yalıtım malzemelerine benzer Ģekilde ağırlıkları hesaplanmıĢ ve kg cinsinden ifade edilmiĢtir. Sonuç olarak fonksiyonel birim, ısı yalıtım uygulamalarının kg baĢına düĢen emisyon değerini hesaplamak için „emisyon/kg‟ olarak kabul edilmiĢtir.

4.2 Envanter Analizi

ÇalıĢmada envanter analizi; Türkiye‟de konut dıĢ duvar sistemlerinde kullanılan ısı yalıtım uygulamaları üretim ve yapım süreci çevresel etki değerlendirmesini gerçekleĢtirmek amacıyla bir tip konut binası ve bu binaya uygulanacak XPS, EPS ve TSY ısı yalıtım uygulamaları üretim ve yapım süreci verilerinin toplanmasını ve düzenlenmesini içermektedir. Verilerin elde edilmesi aĢamasında 108K418 nolu TÜBĠTAK araĢtırma projesi alan ve belediye çalıĢması analizlerinden, literatür araĢtırmalarından, Bayındırlık Bakanlığı birim fiyat analizlerinden, piyasada yer alan firmaların ürün ve uygulama katalogları ile SimaPro benzetim programında yer alan Ecoinvent veritabanından yararlanılmaktadır. Envanter verileri; benzetimde kullanılacak tip konut binası verileri ve ısı yalıtım uygulamaları verileri baĢlıkları altında sınıflandırılıp izleyen alt baĢlıklarda detaylandırılmaktadır.