Yapıları Bakımından Akreditif Türleri

3.3.5.5.1.1.Dönülebilir ve Dönülemez Akreditifler (Revocable and Irrevocable L/C)

Dönülebilir (kabili rücü) akreditif; ithalatçı veya ithalatçının bankası tarafından ihracatçıya herhangi bir ön ihbarda bulunmaksızın geçersiz kılınabilen veya koĢulları değiĢtirilebilen bir akreditif türüdür. Bu yüzden bu tür akreditif, her ne kadar hukuki bir engel yoksa da genellikle bankalar tarafından kabul görmez. O halde bir Kabili Rücû Akreditif, neihracatçının bankasının ne de ithalatçının bankasının ihracatçıya karĢı bir ödeme garantisi niteliğinde olmadığı için ve sadece vesaikin gönderilmesinde bir yardımcı niteliğinde olduğu için aslında akreditifli bir ödeme Ģekli de değildir. Bu niteliği sebebi ile bu tür akreditife uygulamada "Ġhbarname (Advice)" adı da verilmektedir.269

Gayri Kabili Rücû, "dönülemez, iptal edilemez, vazgeçilemez" anlamlarına gelir. Gayri Kabili Rücû Akreditif, 4 tarafın her birinin (özellikle ihracatçının) ayrı ayrı onayı olmadıkça değiĢtirilemeyen ve iptal edilemeyen bir akreditif türüdür.270

Dönülemez akreditifler, dönülebilir akreditiflerin aksine her hangi bir anda akreditif bankasının talebi üzerine tek taraflı olarak değiĢtirilemez ya da iptal edilemezler. Dönülemez akreditifler açıldıktan sonra akreditif bankasını, teyit ilave edildikten sonra teyit bankasını yükümlülük altına sokar, değiĢiklikleri ya da iptal edilmeleri lehtarın rızasına bağlıdır.271

Günümüzde ticaretinde dönülebilir akreditifle neredeyse hiç karĢılaĢılmaz. Uluslararası bankacılık teamülleri gereği akreditifler artık dönülemez olarak açılmaktadır. ICC‟nin 600 broĢüründe de belirtildiği gibi; bir akreditif aksi bildirilmedikçe dönülemez taahhüt taĢımaktadır, denmektedir.

269 _{Pekcan Erdoğdu ve Erol Üçdal, Bankalarda DıĢ Ticaret ĠĢlemleri ve Uluslararası Kurallar, Ġstanbul:}

Ġstanbul Üniversitesi Yayın No:3679, Yüksek Yayın No:2, 1992,

270

Kemer, s.362.

3.3.5.5.1.2. Teminat Akreditifler (Stand-by L/C)

Teminat akreditifleri, bankaların yurt dıĢına banka teminat mektubu vermelerinin yasaklanmıĢ olduğu ülkelerde ortaya çıkmıĢtır. Örneğin Amerikan ve Japon hukukları kendi bankalarının ülke dıĢına banka teminat mektubu düzenlemelerini yasaklamıĢtır. Bu yasağı aĢmak amacıyla banka teminat mektubu yerine teminat akreditifi kullanılmaktadır.272

Akreditifin genel iĢleyiĢine göre farklı tarzda algılanabilecek türden ve genelde akreditiflerin bir teminat mektubu gibi iĢlem gördüğü bir türdür ve çoğunlukla taahhüt iĢlerinde kullanılır.

Teminat akreditiflerinde, amir sıfatıyla hareket edip akreditif açan taraf ihracatçıdır. Ġhracatçı, ithalatçıya yapmakla taahhüt ettiği iĢi istenen kalitede ve sürede gerçekleĢtireceğine iliĢkin bir stand-by akreditif açarak banka garantisi verir. ĠĢin bitirilmemesi veya eksik tamamlanması ya da sözleĢme koĢullarına uygun hareket edilmemesi gibi durumlarda ithalatçı teminat akreditifinden kaynaklı alacağı tahsil yoluna gider.273

Teminat akreditifinde genel olarak üç taraf vardır:

 Taahhüt iĢini/inĢaat iĢini üstlenen firma, satıcı, kredi alan (amir),  Teminat akreditifini düzenleyen banka,

 ĠĢveren, malların alıcısı, kredi/ödünç veren (lehdar).

Teminat akreditifleri, genel olarak, inĢaat sözleĢmelerinden doğan taahhütler için kullanılmaktadırlar. Burada inĢaatı yapma iĢini üstlenen firma veya kiĢi, iĢveren lehine bir teminat akreditifi açtırır. Banka, teminat akreditifinde inĢaatı yapacak gerçek veya tüzel ki- Ģinin taahhüdünü gereği gibi veya hiç ifa etmezse belirli bir miktarı ödemeyi üstlenir. ĠnĢaat sözleĢmesine uygun olarak yükümlülük yerine getirilmezse iĢveren bankaya baĢvurur. BaĢvuru, bankanın ödeme yapması için yeterlidir.274

3.3.5.5.1.3. Teyitli Akreditifler (Confirmed L/C)

Lehdar (ihracatçı) akreditifi açan amir bankayı tanımaması halinde veya kendisini daha fazla güvende hissetmek için, akreditife yönelik teyit isteyebilir. Bu durumda ihracatçının ülkesinde bulunan muhabir banka akreditif metnine kendi teyit mektubunu ekler ve bu Ģekilde akreditifi lehdara ihbar eder. Bu durumda muhabir banka da amir banka gibi ödeme konusunda sorumluluk altına girmiĢtir. Doğal olarak muhabir bankada akreditife teyit vermiĢ olduğundan, bunun karĢılığında ithalatçıdan (amir) komisyon Ģeklinde bir bedel alırlar. Teyitli akreditifler ithalatçı tarafından biraz daha masraflı olmasına rağmen, ihracatçılar tarafından en çok arzu edilen akreditif Ģekli olarak düĢünülebilir. Ayrıca muhabir bankalar sadece gayri kabili rucü niteliğindeki akreditiflere teyit verebilmektedirler ve bu teyidin de verilebilmesi için açıkça belirtilmesi gerekir. Bu tür akreditifler ile satıcı tam Ödeme açısından tam bir garanti tesis etmesinden dolayı, ihracatçılar tarafından en çok tercih edilen akreditif türüdür.

272 _{ġanlı. s.114.} 273

Dölek, s.36.

Ayrıca teyitli akreditiflerde ihracatçı ihracatla ilgili dokümanları bankasına teslim ettiğinde, teyit veren banka en geç 7 iĢ günü içerisinde ihracat bedelini ödemek zorundadır. Burada teyit veren banka, amir bankadan paranın transfer edilmediği gibi bir gerekçeyle, ihracatçıya ödeme yapmaktan kaçınamaz.275

Ġhracatçı açısından malın satıldığı ülkenin politik ve ekonomik istikrarı nedeniyle transfer problemi sorun olmamakta ve bu hususlarla bankası ilgilenmektedir. Teyitli akreditifler teyit komisyonun fazla olması sebebiyle teyitsiz akreditiflere göre daha pahalıdır. Örneğin, Türkiye‟deki bir bankanın komisyon listesine göre, teyitsiz akreditif‟te komisyon yüzdesi % 0,1 iken teyitlide % 0,15‟dir. 276

Ġhracatçı bankanın bir akreditife teyit vermesi demek aslında özü itibariyle bankanın, akreditifi açan amir bankaya onay vermesi demektir. Bir bankanın diğer bankaya kefil olabilmesi için tahmin edileceği gibi iki banka arasında bir teminat sözleĢmesi yapılmıĢ olması gerekir ki buna finansman iliĢkilerinde kredi hattı (credit line) oluĢturmak adını verilir. Dünya üzerinde her banka her banka ile muhabir iliĢkisi içinde olmadığı, yani karĢılıklı çalıĢmadığı gibi her iki banka arasında da kredi iliĢkisi mevcut değildir. Bu nedenle teyitli bir akreditifin tesis edilebilmesi için mutlaka birbiriyle çalıĢan, muhabir iliĢkisi içinde olan ancak ayrıca kredi iliĢkisi de oluĢturulmuĢ iki banka bulmak gerekir. ġayet doğrudan çalıĢabilecek nitelikte iki banka bulunamadığı takdirde araya üçüncü bir aracı bankanın girmesiyle akreditif iliĢkisi kurulabilir ki bu bankaya akreditif olayında Rambursman bankası (*) adı verilir.277

3.3.5.5.1.4. Teyitsiz Akreditifler (Unconfirmed L/C)

Teyitsiz akreditiflerde aracı bankanın ödeme konusunda herhangi bir sorumluluğu yoktur. Görevi, akreditifi lehtarına ihbar etmek, duyurmaktır. Ancak akreditif kendisini bağlamasa bile, akreditifin gerçeğe uygun olup olmadığını kontrol etmek için makul bir dikkat göstermek durumundadır. Teyitsiz akreditifler daha çok satıcıların alıcılarına, amir bankaya ve alımın yapılacağı ülkeye güvenlerinin tam olduğu durumlarda kullanılır.278

Burada ihracatçının bankası, Ġthalatçının bankasının bir Ģubesi gibi faaliyette bulunmaktadır. Teyitsiz akreditif teyitli akreditife oranla daha az masraflı (komisyonu daha düĢük) olduğu için ithalatçılar tarafından tercih edilmektedir.279

275 _{Bedestenci ve Akıncı, s.207.} 276 Bağrıaçık ve Kantekin, s.111. 277 _{Dölek, s.27.} 278 _{Akın, s.132.} 279 Gürsoy, s.85.