Kullanım ÇeĢitlerine Göre Akreditif Türleri

3.3.5.5.3.1. Devredilebilir Akreditif (Transferable L/C)

Akreditif konusu malların bir firma tarafından temini veya üretimi mümkün olamayacaksa veya ihracatçı bir aracıysa, ayrı ayrı akreditifler açmaya veya akreditif Ģartlarını (lehtar, ülke değiĢiklikleri gibi) değiĢtirmeye gerek kalmaksızın akreditifin kısmen veya tamamen bir ya da birden fazla üçüncü Ģahsa (ikinci lehtarlar) ödenmesi hususunda baĢlangıçta yetki veren akreditiflerdir.

Akreditif, amir banka tarafından açık bir biçimde "devredilebilir (transferable)" olarak adlandırıldığı takdirde devir yapılabilir. "Bölünebilir (divisible)" ve "parçalanabilir

284

Bedestenci ve Canıtez, s.209.

(fractionable)", "temlik edilebilir (assignable)" ve "aktarılabilir (transmissible)" gibi terimler akreditifi devredilebilir hâle getirmez. Devirde, ilk akreditifteki esas Ģartlar değiĢtirilmemekte, sadece miktar, mal fiyatı, akreditif vadesi, vesaik ibraz süresi, sevkiyat süresi tarafların kabulü ile değiĢtirilebilmektedir. Akreditifin ilk lehtarı, ikinci lehtarın kendisine kesmiĢ olduğu faturayı alarak, kendisinin lehtarı olduğu ilk akreditif Ģartları gereği belirtilen fiyat ve miktar üzerinden düzenleyeceği ihracat faturasını bankaya ibraz eder. Böylece, ithalatçı jlK lehtarın bu iĢten ne kadar para/komisyon kazandığını ve ikinci lehtarın kim olduğunu öğrenemez. Sadece dönülemez akreditifler devredilebilir.286

O halde devredilebilir bir akreditifin en önemli fonksiyonlarından biri; lehtar ve ülke gibi çeĢitli değiĢiklikler yapmadan, akreditifin kısmen veya tamamen kinci lehtarlara ödeme yapabilmesidir.287

3.3.5.5.3.2. KarĢılıklı (Ard Arda Açılan) Akreditif (Back to Back L/C)

Ġhracat iĢlemlerinde bazen ihracatçı, ithalatçıya sevk edeceği malları kendi ülkesinden baĢka (yabancı) bir ülkedeki imalatçıdan temin (ithal) ederek, kendi Ġthalatçı firmasına sevk eder. Böyle bir ihracat iĢleminde ihracatçı firma, ithalatçı firma tarafından kendi lehine açılmıĢ bir akreditif çerçevesinde sevk etmek zorunda olduğu malları, baĢka bir ülkede bulunan imalatçıdan ithal etmesi halinde, bu imalatçı firmaya ihracatçı firmanın açtığı akredi- tife KarĢılıklı Akreditif denir.

KarĢılıklı akreditifte iki akreditif ortaya çıkmaktadır. Birincisi; ithalatçının, ihracatçı lehine açtığı (Orijinal) akreditif, ikincisi ise Ġhracatçının baĢka bir ülkedeki imalatçı firma lehine açtığı akreditiftir. Devredilebilir akreditifte ihracatçı ile imalatçı genelde aynı ülkede yer alırken, karĢılıklı akreditifte ihracatçı ve imalatçı genelde farklı ülkelerde bulunur.288

Ard arda açılan iki akreditif birbirinden bağımsızdır. Bununla beraber kural olarak her ikisi de aynı Ģartları taĢımalıdır. Ancak ikinci akreditifte yer alan bazı Ģartlar birinci akreditiften farklı olabilir. Ġkinci akreditifte mal bedeli birincisinden daha azdır. Çünkü aradaki fark komisyon olarak aracıya verilmektedir. Akreditiflerin amirleri farklıdır. Ġlk akreditifin amiri ithalatçı, ikincisinin ise aracı olarak hareket eden kiĢidir. Birinci akreditif ikinciye oranla daha uzun vadelidir. Ard arda akreditife alternatif olarak kullanılan bir baĢka akreditif daha vardır. Burada satıcı kendi bankasına giderek yeni bir akreditif açmasını ister ve kendi lehine açılan akreditifin "karĢılık" (co-unter) olarak kullanılmasını ister. Bu durumda akreditif "counter credit" adını almaktadır.

Ard arda akreditif açtırmak, devredilebilir akreditif açtırmaktan daha pahalıdır35. Bu yüzden bankalar devredilebilir akreditifi tercih ederler. Devredilebilir akreditifte tek akreditif olduğu halde ard arda akreditifte birbirinden bağımsız iki akreditif vardır. Ard arda açılan akreditiflerde kullanılan belgeler arasında uyumun olması önemlidir. Fakat satıĢın sebebi farklı ise belgeler arasında uyum zor hatta imkânsızdır. Örneğin alım FOB, fakat satım C&F veya CĠF ise ve uzun süreli bir taĢıma varsa ikinci akreditif birinciden önce açılmalıdır. Ard arda akreditifte, akreditiflerin ödeme bankaları farklı ise yorum farklılıkları doğacak, bu da ayrı bir sorun oluĢturacaktır.289

286

Akı, s.134.

287 _{Kasım Karahan ve Murat Canıtez (edt), Uygulamalı Ġhracat - Ġthalat, ĠĢlemler ve Dokümantasyon, 2. Baskı,}

Ankara: Çizgi Kitabevi, 2008, s.67.

288

Gürsoy, s.87.

3.3.5.5.3.3. Döner Akreditif (Revolving /Rotative L/C)

Akreditif, bir defalık sevkıyat için açılır ve sevkiyat gerçekleĢip vesaik bankaya teslim edildiğinde kapatılır. Ancak ithalatçı ve ihracatçı birbiriyle sık sık, düzenli ve üstelik büyük miktarda alıĢveriĢ yapıyorlarsa, bu durumda her sevkiyat için ayrı akreditif açılması bürokratik iĢlemleri ve maliyeti artırdığı gibi büyük zaman kaybına neden olur.

ĠĢte bu maliyet ve zaman kaybından kurtulmak Ġçin ithalatçı ve ihracatçı birbiriyle anlaĢarak, bir kısmı veya tamamı kullanıldıkça ek bir değiĢiklik talimatına gerek kalmaksızın, her sevkiyat için aynı Ģartlarla ve aynı parasal tutar için otomatik olarak yenilenen bir akreditif açarlar ki buna Rotatif Akreditif denir. Bu akreditif türünü genelde tarım ürünü ithalatı yapan ithalatçılar tercih eder.290

Sürekli tarım ürünü ithalatıyla uğraĢan dıĢ ticaretçilerin daha çok tercih ettiği bu akreditif, ithalatçıyı defalarca akreditif açma bürokrasisinden ve belli bir dönem içersinde yapacağı toplam Ġthalat için ödeyeceği paranın tamamını ilk aĢamada ödeme zorunluluğundan kurtarmasının yanı sıra ihracatçıya da, ithalatçıya yapacağı her parti mal sevkiyatı için ayrı ayrı akreditif açılmasını beklemeksizin, bir defa açılmıĢ olan aynı akreditif mektubuna dayanarak sürekli ihraç malı üretimi yapma imkanı sağlar.

Rotatif Akreditif uygulamada iki biçimde kendini gösterir.

1) Parasal Değerle Sınırlı Rotatif Akreditif: Burada ihracatçı ile ithalatçı bir toplam parasal değer (alım- satım bedeli) üzerinden akreditif açarlar ve bu tutar ihracatçıya ödenmek üzere hazır tutulur. Ġhracatçı, aynı ithalatçıya her sevkiyattan sonra (yani akreditifin her dönüĢünden sonra) ilgili sevkiyatın bedelini bankasından, amir bankanın kendi bankasına ödeme talimatını beklemeksizin talep eder. Talep ve tahsil ettiği bedellerin toplamı akreditif mektubunda yazılı toplam alım- satım bedeline eĢitlenince akreditif iliĢkisi bitmiĢ olur ve böylece bankalarda hesaplar kapatılır.

2) Zamanla Sınırlı Rotatif Akreditif: Zamanla sınırlı rotatif akreditif, parasal değerle sınırlı olana göre daha geniĢ kapsamlıdır, çünkü bu tür akreditiflerde hem parasal değer hem de bu değerin tahsil edileceği dönemler ve toplam dönem belirlenir. Bir diğer anlatımla, burada ihracatçı ve ithalatçı bir toplam parasal değer falım- satım bedeli) üzerinden akreditif açarlar ve akreditifte ayrıca bu toplam bedelin örneğin, akreditife konu olan malın toplam 8 av boyunca her av eĢit miktarlarda sevk edilmesi karĢılığında aylık olarak taksit taksit (200.000/8=25.000 $) tahsil edilecekti belirtilmiĢ olabilir. Böylece bu tür akreditifte, bir toplam mal miktarı (ve toplam parasal değer), bu toplam mal miktarının hangi toplam süre içersinde hangi alt dönemler itibariyle ne kadarlık paylar halinde sevk edileceği (ve ne kadarlık parasal değerler halinde tahsil edileceği) belirlenmiĢ olmaktadır.291

290

Gürsoy, s.89

3.3.5.5.3.4. Kırmızı ġartlı Akreditif (Red Clause L/C)

Kısmen veya tamamen peĢin ödemeli akreditiflerdir. Akreditif konusu malların imali ve tedariki için satıcı ihtiyacı olan bir kısım parayı alıcıdan avans niteliğinde talep edebilir, alıcı bunu kabul edip açtıracağı akreditife bu tutarı Ģart olarak koyarsa bu peĢin Ödemeli akreditif olarak adlandırılır. Eski dönemlerde mektup formatında düzenlenen akreditiflerde peĢin ödenecek tutar, dikkat çekmesi için kırmızı renkle yazıldığından bu akreditifler red clause olarak adlandırılıyorlardı, günümüzde bu uygulama hemen hemen hiç yoktur, fakat aynı deyim hala peĢin ödemeye Ġmkan veren akreditifler için kullanılmaktadır.

PeĢin ödenecek kısım için akreditifte bazı belgeler istenebilir. Bunlar genellikle; Lehtar tarafından ĠmzalanmıĢ avansı aldığını belirten bir alındı. Alınan avansın malların tedarik veya ambalajlama iĢlerinde kullanılacağını gösteren lehtar tarafından imzalanmıĢ taahhütname. Akreditif konusu yüklemelerin zamanında yapılacağını ve uygun evrakların bankaya ibraz edileceğini gösteren lehtar tarafından imzalanmıĢ taahhütname alınmaktadır.292

Kırmızı ġartlı Akreditifler, dünyada ilk defa Çin'den yapılan kürk ithalatında görülmüĢtür. Günümüzde özellikle Avustralya, Yeni Zelanda ve Güney Afrika ülkelerinde sık kullanılan bir akreditif türüdür. Türkiye'den yapılan Özellikle tarım ürünleri ihracatında zaman zaman bu tür akreditif kullanılmaktadır. Tarım ürünleri ihracatında kırmızı Ģartlı akreditifin kullanılmasından amaç, ihracatçıların çiftçi ve diğer üreticilerden satın aldıkları mal bedellerinin prefinansmanını sağlamaktır.293

3.3.5.5.3.5. YeĢil ġartlı Akreditif (Gren Clause L/C)

hracatçı firmaya yüklemeden önce yine avans imkanı sağlayan ancak avans karĢılığında bir miktar malın ithalatçı adına depolanması Ģartını içeren akreditiflere yeĢil Ģartlı akreditif (green clause L/C) adı verilir.

YeĢil Ģartlı akreditiflerde ihracatçı, akreditif kapsamındaki malın bir kısmını (tabii ki akreditif Ģartlarında belirtilen miktarı) belli bir depoya, antrepoya teslim ederek ambar makbuzu ile bankaya müracaat ederek belirlenen avansı tahsil eder.

Ġhracatçı firmalara elindeki belli bir stoğu nakde çevirebilme imkanı sağlayan yeĢil Ģartlı akreditif bir açıdan da ucuz, maliyeti düĢük kredi fırsatı vermesi açısından tercih edilebilir bir akreditif türü olarak piyasada karĢımıza çıkar. Depolanan malın dıĢındaki kalan miktarın yükleme günü, depolanan malla birlikte toplu sevkiyat gerçekleĢtirilerek belgeler bankaya takdim edilir ve avans dıĢı kalan bakiye akreditif tutarının akreditif ödeme Ģekline göre tahsili yoluna gidilir.294

Görüldüğü gibi, red clause ve green clause akreditifler temelde ihracatı finanse etmek iĢlevi görmektedirler. Böylece ihracatçı ülkedeki kredi faizlerinin Ġthalatçının ülkesindekinden yüksek olduğu zamanlarda, ihracatçılar için düĢük maliyetli finansman imkanı sağlamaktadır.295 292 _{Özalp, s.54.} 293 _{Kemer, s.373.} 294 Dölek, s.33. 295 _{Kaya, s.49.}

3.4. TARĠHSEL BOYUTTA EKONOMĠK GÖSTERGELERDEKĠ DEĞĠġĠMLER