Yapı Geçerliğine İlişkin Çalışmalar

Elde edilen veriler SPSS v.23 programına girilmiş, veri setinde eksik veya hatalı girilmiş veri bulunup bulunmadığına bakılmış, gerekli işlemler yapılmış ve veri seti istatistiksel işlemleri yapmaya hazır hale getirilmiştir.

İstatistiksel analizlerden bazılarının yapılabilmesi için dağılımın normal ya da normale yakın olması gerekmektedir (Kalaycı, 2009: 53). Verilerin normal dağılım gösterip göstermediği skewness (çarpıklık) ve kurtosis (basıklık) katsayılarına bakılarak test edilmiştir. Normal dağılım için çarpıklık ve basıklık katsayılarının +1 – -1 arasında

(Çokluk, Şekercioğlu ve Büyüköztürk, 2014) veya Tabachnick ve Fidell’e (2012) göre, +1,5 – -1,5 arasında olması normal dağılım için eşik aralık olarak belirtilmektedir. Normallik testleri sonucu çarpıklık ve basıklık değerlerinin ölçme aracında yer alan maddelerin büyük çoğunluğu için +1 – -1 arasında değiştiği, bununla birlikte 5 maddenin çarpıklık ve basıklık değerlerinin “-1.37” ile “1,47” arasında değiştiği belirlenmiştir. Normallik varsayımlarının test edilmesi sürecinde uç değere (outliers) sahip 4 form analizden çıkarılmıştır. Ölçeğin yapı geçerliğini belirlemek için önce veri setinin faktör analizine uygun olup olmadığı Kaiser-Meyer Olkin (KMO) katsayısı ve Barlett küresellik testiyle kontrol edilmiştir. İlk uygulamaya ilişkin Kaiser-Meyer Olkin (KMO) ve Barlett küresellik testi bulguları Tablo 4’de verilmiştir.

Tablo 4. Öğretmen Örgütsel Mutluluk Ölçeği AFA Öncesi KMO ve Barlett’s Küresellik Testi Sonuçları

KMO değeri 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve değerin 1’e yaklaşması örneklem büyüklüğünün ‘yeterli’ olduğuna ilişkin fikir vermektedir. Açımlayıcı faktör analizi için, KMO minimum değerinin 0,50 olması faktörleştirilmenin mümkün olduğuna, daha düşük değerler gösteren veri setinin ise faktörleştirmeye uygun olmadığına işaret olarak alınır (Tabachnick ve Fidell, 2012:651). Barlett küresellik testi ise ölçme aracında yer alan değişkenlerin faktörleşme için birbiriyle yeterli düzeyde ilişkiye sahip olup olmadığını ortaya koyacak sonuçlar sunar. Bu test sonucunda, anlamlılık değeri .05’den düşük ise değişkenler arasında faktör analizi yapmaya uygun düzeyde bir ilişkinin varlığından söz edilebilir. p değeri anlamlı değilse veri setinin faktör analizi yapmaya uygun olmadığı sonucuna varılır (Durmuş, Yurtkoru ve Çinko, 2016). Tablo 4’deki bulgular, veri setinin KMO değerinin (.887) kabul edilebilir sınırdan yüksek, Barlett testi sonucunun da anlamlı (p<.00) olduğunu göstermektedir. Bulgulara dayalı olarak, veri setinin açımlayıcı faktör analizi için uygun olduğu söylenebilir.

Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy ,887 Bartlett's Test of Sphericity Approx. Chi-Square 9312,583

df 1596

AFA’da bir faktör altında yeterli yük değerine sahip olmayan veya analizde farklı faktörler altında yakın yük değerleri aldığı gözlenen maddeler ölçekten çıkarılmakta (Kalaycı, 2009; Seçer, 2015; Tavşancıl, 2014) ve analiz tekrarlanmaktadır. AFA yapılırken, bu maddelerin analizden çıkartılmasında bazı kriterlere uygunluk aranmaktadır. Bu kriterler faktör ortak varyansı [minimum .40 (Erkuş, 2012)], yük değeri [birden fazla boyutta .32 ve üzerinde bir yük değerine sahip olması durumunda, faktör yük değerleri arasında en az .10 veya ideal olarak .20 düzeyinde bir fark (Özdamar, 2015)], düzeltilmiş madde–toplam test korelasyonları [madde silindiği durumda ölçeğin iç tutarlık katsayısına anlamlı bir artış (Seçer, 2015)], Cronbach Alpha değeri [ölçek çalışmalarında en az .70 ve üzeri olması gerektiği kabul görmüş (Seçer, 2015) olması yanında, .60 - .70 arası değerlerin de ‘kabul edilebilir’ olduğunu belirten kaynaklar (Cohen ve Swerdlik, 2009; Nunnally, 1988) da mevcuttur], özdeğer [en az %1] ve her bir faktör tarafından açıklanan varyans oranı [toplam varyansın en az %5’i] olarak özetlenebilir. Bu çalışmada, bu ölçütlere dikkat edilmiştir.

Verilerin faktör analizine uygun olduğunun belirlenmesi üzerine, Öğretmen Örgütsel Mutluluk Ölçeği’nin yapı geçerliğini incelemek amacıyla Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA); faktörleştirme tekniği olarak da Temel Bileşenler Analizi kullanılmıştır. Açımlayıcı faktör analizinde, döndürme tekniklerinden varimax kullanılmıştır. Temel bileşenler faktör analizi için Kaiser ölçütü .25 olarak benimsenmiş; varyansı açıklama oranının .40 ve üzerinde olması ölçütleri esas alınmıştır. Faktör analizi yapmanın ön koşullarından biri örneklemin yeterli sayıda olmasıdır. Örneklem yeterliği konusunda alanyazında farklı görüşler bulunmaktadır. Hatcher (1994) 100 kişilik bir örneklem için madde sayısının en az 5 olması gerektiğini ifade ederken; Bryman ve Cramer’e göre faktör analizinin uygulanması için örneklem büyüklüğü madde sayısının beş ya da on katı olmalıdır (Akt: Çokluk, Şekercioğlu ve Büyüköztürk, 2014). Bununla birlikte, Kline (1994:74) güvenilir faktörlere ulaşmak için genellikle 200 kişilik bir örneklem grubunun yeterli olacağını –hatta bazı durumlarda bu sayının minimum 100’e bile indirilebileceğini–, ancak daha büyük örneklem grubuyla çalışmanın daha iyi faktör yapısına ulaşmayı sağlayabileceğini vurgulamaktadır. Bu araştırmanın birinci çalışma grubunu oluşturan 292 katılımcı, faktör analizi için uygun bir örnekleme ulaşıldığını göstermektedir.

Tablo 5. Öğretmen Örgütsel Mutluluk Ölçeği’nin Açımlayıcı Faktör Analizi Sonuçları

No. Maddeler

Boyutlar ve faktör yükleri _Faktör ortak varyansı Düzeltilmiş madde toplam test korelasyonları 1 2 3 4 5 6

1 Yeniden dünyaya gelsem, yine ‘öğretmen olmak’

isterdim. ,788 ,704 ,711

2 Öğretmen olduğum için mutluyum. ,770 ,770 ,807 3 Öğretmenlik mesleğinde ‘hayatımın gayesini’ _{bulduğumu hissediyorum.} ,764 ,707 ,742 4 Öğretmenlik yaparken kendimi değerli hissediyorum. ,659 ,628 ,718 5 Öğretmenlikten zevk alıyorum. ,615 ,603 ,663 6 Önemli bir mesleğin üyesi olduğumu hissediyorum. ,614 ,647 ,712 7 Yaptığım işin toplumda ‘olumlu bir karşılığının’ _{olduğunu düşünüyorum.} ,553 ,447 ,560 8 Yöneticilerim okulda ‘açık bir iletişim ortamı’ _{oluştururlar.} ,797 ,732 ,767 9 Yöneticilerim, öğretmenlerin görüşlerini dikkate alır. ,785 ,764 ,784 10 Yöneticilerim, gerekli konularda, öğretmenleri karar _{alma sürecine dâhil eder.} ,783 ,653 ,685 11 Yöneticilerim, okulumuzdaki tüm öğretmenlere adil _davranır. ,768 ,681 ,714 12 Yöneticilerimin görüşlerimi dikkate aldıklarını _{hissediyorum.} ,697 ,722 ,705 13 Yöneticilerim, çevreden gelen etki ve baskılar _{karşısında, öğretmenin yanında yer alırlar.} ,630 ,591 ,643 14 Okulumda ‘dertleşebileceğim’ arkadaşlarım olduğunu _{bilmek beni rahatlatıyor.} ,755 ,664 ,663 15 Okulumda meslektaşlar arasında işbirliği ve dayanışma _{kültürü gelişmiştir.} ,721 ,634 ,668 16 Okulumdaki meslektaşlarımla ilişkilerim iyidir. ,695 ,683 ,691 17 Okulumdaki öğretmenlerle olmaktan keyif alıyorum. ,691 ,683 ,733 18 Okulumdaki meslektaşlarıma güveniyorum. ,562 ,548 ,625 19 Okulumda mesleki gelişimimi destekleyen _{arkadaşlarımın olmasından mutluluk duyuyorum.} ,536 ,523 ,603 20 Okulda yapmam gereken işler ve görevler açık biçimde _{tanımlanmıştır.} ,482 ,554 ,579 21 Okuldaki alanlar ve sınıflar temizdir. ,822 ,738 ,745 22 Çalışma ortamlarımız iyi aydınlatılıyor. ,797 ,753 ,766 23 Okulumun ısınma şartları uygundur. ,773 ,713 ,687 24 Okul kuralları net ve anlaşılır biçimde ifade edilmiştir. ,636 ,644 ,680 25 Okulumuz güvenli bir yerdir. ,580 ,462 ,545 26 Öğrencilerim tarafından sevildiğimi düşünüyorum. ,728 ,665 ,659 27 Sınıftaki disiplini başarılı bir şekilde sağladığımı _{düşünüyorum.} ,716 ,635 ,658 28 Öğrencilerimin çoğu derslere aktif olarak katılır. ,636 ,483 ,551 29 Öğrencilerimle olan ilişkileri önemli ve değerli _bulurum. ,631 ,652 ,620 30 ‘İyi bir öğretmen’ olduğumu düşünüyorum. ,520 ,495 ,535 31 Her güne mutlu başlarım. ,778 ,660 ,511 32 İyimser bir insanım. ,712 ,609 ,440 33 Neşeli bir insanım. ,679 ,622 ,414

Özdeğer 12,002 2,646 2,000 1,641 1,478 1,303 Toplam Açıklanan Varyans oranı (%) 13,16 12,914 11,56 10,895 9,694 5,625 63,848

Açımlayıcı Faktör Analizinde maddenin öz değeri 1 olacak şekilde Temel Bileşenler Analizi öncelikli olmak üzere dik döndürme tekniklerinden Varimax tercih edilmiştir. Varimax maksimum varyansa ulaşmayı hedefler (Tavşancıl, 2014). Yapılan ilk açımlayıcı faktör analizi sonucunda öz değeri %1’den büyük onüç faktörlü, varyansın % 67,35’ini açıklayan dağınık bir yapı ortaya çıkmıştır. Analiz sonucunda faktör yük değerleri .30’un altında olan veya birden çok faktör altında yüksek ve birbirine yakın yük değerine sahip maddeler çıkarılarak analizler tekrar edilmiştir. Faktör ortak varyanslarına bakıldığında .50’nin altında değer alan maddeye rastlanmamıştır. AFA sonuçlarına göre, kuramsal olarak yer almaları gereken boyuttan farklı bir boyut altında olduğu görülen M47, M4, M5, M12, M46, M33, M50, M13, M1, M2 ve M45 ile farklı boyutlarda birbirine yakın yük değerleri aldıkları gözlenen veya bir boyut altında olması gereken madde sayısını karşılamayan toplam 13 madde analizden çıkartılarak faktör analizi yinelenmiştir. Yinelenen AFA sonuçlarına göre, 33 maddeden ve altı faktörden oluşan bir yapı elde edilmiştir. Açıklanan toplam varyans oranı % 63,848 olarak bulunmuştur. Analiz sonucunda Açımlayıcı faktör analizi sonuçları Tablo 5’de sunulmuştur.

Tablo 5 incelendiğinde ölçekte yer alan 33 maddenin altı boyutlu bir yapı ortaya koydukları gözlenmektedir. Ölçek maddelerinin yük değerlerinin .482 ile .822 arasında değiştiği ve maddelerin bütününün birlikte toplam varyansın % 63,848’ini açıkladığı belirlenmiştir. Faktör ortak varyans değerlerine bakıldığında, maddelerin ortak varyans değerlerinin .483 ile .770 arasında değiştiği sonucuna ulaşılmaktadır. Ölçeğin geçerliğine ilişkin bir diğer ölçüt olan düzeltilmiş madde – toplam test korelasyonları ise .414 ile .807 arasında değişmektedir.

Tablo 5 incelendiğinde birinci faktörün özdeğerinin 12,002 ve açıkladığı varyans oranının %13,16; ikinci faktörün özdeğerinin 2,646 ve açıkladığı varyans oranının %12,914; üçüncü faktörün özdeğerinin 2,000 ve açıkladığı varyans oranının %11,56; dördüncü faktörün özdeğerinin 1,641 ve açıkladığı varyans oranının %10,895; beşinci faktörün özdeğerinin 1,478 ve açıkladığı varyans oranının % 9,694 vee altıncı boyutu oluşturan maddelerin toplam 1,303 özdeğere sahip olduğu ve toplam varyansa %5,625 oranında katkı yaptığı görülmektedir. Altı boyut altında yer alan maddelerin bütününün birlikte toplam varyansın % 63,848’ini açıkladığı sonucuna ulaşılmıştır. Açıklanan varyans oranına ilişkin bu değer, bir ölçek için oldukça yeterlidir; çünkü Kline’a göre

(1994), toplam varyans açıklama düzeyinin %40‟ın üzerinde olması, yapı geçerliğinin sağlanmasının önemli bir kanıtı olarak alınabilir (% 63,848>%40).

Ulaşılan faktör yapısını oluşturan boyutların isimlendirilmesinde alanyazın taraması esas alınmıştır. Tablo 5’de görüldüğü gibi, birinci faktör 7 maddeden oluşmaktadır. Bu boyut altında yer alan maddelerin faktör yükleri .553 ile .788 arasında değişmektedir. Birinci boyutta toplanan maddelere bakıldığında, maddelerin öğretmenlik mesleğine ilişkin duyguları vurguladığı görülmektedir. Bu nedenle, bu boyut ‘Öğretmenlik Mesleği’ olarak isimlendirilmiştir. İkinci faktör, faktör yükleri .630 ile .797 arasında değişen 6 maddeden oluşmaktadır. Bu boyut altında yer alan maddelerin okul yöneticilerinin tutum ve davranışları ile ilişkilendirilebileceği görülmektedir. Öğretmen mutluluğuna etki edebilecek yönetici tutum ve davranışlarına odaklı bu boyut ‘Yönetici

Tutum ve Davranışları’ biçiminde adlandırılmıştır. ‘Meslektaş İlişkileri’ olarak

isimlendirilen üçüncü boyut, okul ortamında aynı alanın paylaşıldığı ve etkileşime geçilen meslektaşlarla iletişim ve meslektaşlara yönelik duygularla ilişkili maddeler barındırmaktadır. Bu boyut altında yer alan maddeler (7 madde), .482 ile .755 arasında değişen faktör yüküne sahiptir. 5 maddenin yer aldığı ve madde faktör yükleri .570 ile .822 arasında değişen dördüncü boyut, ‘çalışma alanı olarak’ okulun özellikleri ile ilgili maddelerden oluşmaktadır. Okulun fiziksel şartları ve örgütsel koşullarına odaklanan bu boyut ‘Çalışma Koşulları’ olarak isimlendirilmiştir. Beşinci boyut faktör yükleri .520 ile .728 arasında değişen ve öğretmenliğin öğretim ve sınıf yönetimi boyutlarına ilişkin 5 madde barındırdığından ‘Sınıf Yönetimi’ olarak isimlendirilirken son boyut, altıncı boyut, kişilik özellikleri odaklıdır ve ‘Pozitif Kişilik’ biçiminde adlandırılmıştır. Pozitif oluş ve pozitife yönelişi öne çıkaran üç maddenin faktör yükleri .619 ile .778 arasında değişmektedir.