Yapı Denetim Kuruluşlarının Görev ve Sorumlulukları

İnşaat sektörü proje ve eklerinin tekrarlanamaz niteliği, ön fizibilite, tasarım, ihale, inşaat, inşaat sonrası bakım ve işletme, yenileme gibi pek çok aşamayı içermektedir. Aynı zamanda mal sahibi, yüklenici, proje müellifi, taşeron, malzeme üreticileri, çevre örgütleri, kamu kuruluşları gibi örgütlenme biçimi ve tarafları bünyesinde barındırmaktadır. Dolayısıyla söz konusu aşamalar ve taraflar arasındaki karmaşık yapı, bağ ve ilişkiler denetimde uzmanlaşmış personel çalıştırmayı gerektirmektedir. [1] Uzman kişilerin denetim yapması ve zemin özelliklerini dikkate alan, mimari, statik ve betonarme olarak standartlara, yönetmeliklere, şartnamelere, meslek kurallarına uygun yapılan proje yapının kalitesini de olumlu yönde etkilemektedir.

• Bakanlıkça hazırlanan Mühendislik ve Mimarlık Proje Düzenleme Esasları, imar planı, ilgili idarenin imar yönetmelikleri ile diğer yönetmelik, şartname ve standartlara uygunluğunu,

• Bakanlıkça hazırlanarak 28/6/1993 tarihli ve 393 sayılı Genelge ile yürürlüğe konulmuş olan Zemin ve Temel Etüdü Raporunun Hazırlanmasına İlişkin Esaslar' a uygun olarak bir jeoteknik raporun olup olmadığını ve temel sisteminin bu rapora uygunluğunu,

• Taşıyıcı sistemin öncelikle Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkındaki Yönetmelik ile TS 500 ve yürürlükteki standart, şartname ve esaslara göre projelendirildiğini,

• 8/5/2000 tarihli ve 24043 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Binalarda Isı Yalıtımı Yönetmeliği'ne uygunluğunu kontrol eder.

Yapı denetim kuruluşu, varsa bu rapor ve projelerde tespit edilen eksiklik ve yetersizliklerin giderilmesini sağlar. İncelenen projelerin uygun görülmesi halinde ilgili denetçi mimar ve mühendisler tarafından imzalanır ve ilgili idareler dışında başka bir kurum veya kuruluşun vize veya onayına tabi tutulmadan, ilgili idareye uygunluk görüşünü bildirir. Projelerin inceleme süresi yapı denetimi hizmet sözleşmesinde belirtilir.

Yapı denetim kuruluşu projeleri onaylayıp ilgili idareye uygunluk görüşünü bildirmesinden sonra yapının denetimini üstlendiğine dair taahhütnameyi ilgili idareye vermekle yükümlüdür. Buna ek olarak ilgili idarenin onayladığı yapı ruhsatının ilgili bölümlerini imzalayarak, yapı ile ilgili bilgileri yedi gün içinde Bakanlığa bildirmekle yükümlüdür.

Yapı denetim kuruluşlarının proje denetimi safhasındaki görevlerini özet olarak üç edinim tanımlanabilir. Buna göre;

a. Vermek Görevi; yapı denetim kuruluşları yapı denetimi üstlendiğine dair ilgili

idareye taahhütname vermek, ruhsatın ilgili bölümlerini imzalamak.(mad.2/b), yapıların denetim hizmetlerine ait belgelerin bir nüshasını ilgili idareye vermekle yükümlüdür.( mad. 2/e).

b. Bildirmek Görevi; yapı denetim kuruluşları proje müelliflerince hazırlanan,

yapının inşa edileceği arsa ve arazinin zemin v temel raporları ile uygulama projelerini ve hesaplarını inceleyerek ilgili idareye uygunluk görüşü (mad.2/a) ile yapıya ilişkin bilgileri bakanlığa bildirmekle yükümlüdür. (mad. 2/b).

c. Yaptırmak Görevi; yapı denetim kuruluşları 12.08.2001 tarih ve 24491 sayılı

yönetmeliğin 6. maddesindeki işleri yaptırmakla görevlidir. Varsa eksikliklerin giderilmesini sağlamakla yükümlüdür.

Gerekli belgelerin ilgili idareye sunulmasından sonra yapı ruhsata bağlanmış olacak ve yapım aşamasına geçilecektir. Yapıma başlanmasıyla birlikte önemli bir denetim aşaması olan yapının ruhsat ve eklerine uygun imalatının yapılıp yapılmadığının kontrol edilmesi gerekmektedir. Hazırlanan projelerin kaliteli ve iyi olması yapılacak yapının sağlıklı olması anlamına gelmemektedir. Şöyle ki; yapıda kullanılacak malzemenin doğru seçimi, iyi bir işçilikle yerine yerleştirilmesi sağlıklı, sağlam ve güvenilir bir yapı için çok önem arz etmektedir. Yapım aşamasında inşaat tüm mevzuat, standart ve teknik kurallara uygunluğunun denetim kuruluşu tarafından denetlenmesi gerekmektedir. Yapı denetim kuruluşu bu görevleri yerine getirirken inşaatı durdurma yetkisi yoktur. İnşaatın durdurulması ile ilgili yetkiler ilgili idareye verilmiştir. Yasaya göre bu görev belediyelere verilmiştir. Bu durumda yapı denetim kuruluşu denetim sisteminin içinde uyaran kuruluşlar olarak kalmaktadırlar.

Yapım aşamasındaki görevlerini ise aşağıdaki gibi sıralayabiliriz;

• Yapı denetim kuruluşu yapının, ruhsat ve ekleri ile mevzuata uygun olarak yapılmasını denetlemekle yükümlüdür. Denetim denetçi mühendisler ve yardımcı kontrol elemanları tarafından yapılmak zorundadır. Beton dökümü sırasında yardımcı kontrol elemanlarının yapının başında bulunması gerekmektedir. • Yapım işlerinde kullanılan malzemeler ile imalatın proje, teknik şartname ve

standartlara uygunluğunu kontrol etmek ve sonuçlarını belgelendirmek, malzemeler ve imalatla ilgili deneyleri Bakanlıkça izin belgesi verilen özel veya

kamu kuruluşlarının laboratuarlarında muayene ve deneylerini yaptırarak raporlarını ilgili idareye vermek.

• Yapılan tüm denetim hizmetlerine ilişkin belgelerin bir nüshasını ilgili idareye vermek, denetimleri sırasında yapıda kullanılan malzeme ve imalatın teknik şartname ve standartlara aykırı olduklarını belirledikleri takdirde, durumu bir rapor ile ilgili idareye ve il sanayi ve/veya ticaret müdürlüklerine bildirmek. • İş yerinde, iş güvenliği ve işçi sağlığı konusunda gerekli tedbirlerin alınması için

yapı müteahhidini yazılı olarak uyarmak, uyarıya uyulmadığı takdirde durumu ilgili bölge çalışma müdürlüğüne bildirmek.

• Ruhsat ve eklerine aykırı uygulama yapılması halinde durumu üç iş günü içinde ilgili idareye bildirmek.

• Yapının ruhsat eki projelerine uygun olarak kısmen veya tamamen bitirildiğine dair ilgili idareye rapor vermek.

• Personel istifasını veya değişikliğini ilgili idareye bildirmek. Yapı denetim kuruluşları ile denetçi mimar veya mühendislerinden birinin yapı ile ilişkisinin kesilmesi halinde, ilgili idare yapının o andaki durumunu belirleyen bir tespit tutanağını üç iş günü içinde düzenleyerek bir kopyasını Yapı Denetim Komisyonuna gönderir. Yapı denetim kuruluşu, ayrılan denetçi mimar veya mühendisin yerine 30 gün içinde yeni denetçi mimar veya mühendisi görevlendirmediği takdirde ilgili idarece yapı tatil tutanağı düzenlenir.

Yapı denetim kuruluşlarının yapım aşamasındaki özet edimlerini şu şekilde sıralayabiliriz;

a) Vermek Görevi; yapı denetim kuruluşları yapının ruhsat ve eklerine uygun

olarak kısmen veya tamamen bitirildiğine dair ilgili idareye rapor vermekle yükümlüdür. (mad. 2/h)

b) Bildirmek Görevi; denetim sırasında yapıda standartlara ve teknik şartnameye

aykırı kullanılan malzeme ve imalatı bir rapor halinde ilgili birimlere bildirmek ( mad.2/e), iş güvenliği ve işçi sağlığına ilişkin uyarılara uymayan yapı

müteahhidini ilgili bölge çalışma müdürlüğüne bildirmek (2/f), ruhsat ve eklerine aykırı yapılan uygulamayı (mad.2/g) ve uygulamayı yapan işçi ve ustayı (mad. 6/c) ilgili idareye bildirmekle yükümlüdürler. Ruhsat ve eklerine aykırı uygulamayı 3 iş günü içinde ilgili idareye bildirmek zorunda olan kuruluşların bazılarının ne yazık ki müteahhit ile birlikte sorunu çözme yoluna gittikleri görülmektedir. Bunun nedeni, yapı denetim hizmet bedelinin müteahhit tarafından ödenmesidir. Yapı denetim hizmet sözleşmesinin gerçek tarafı olan yapı sahibinin bu olaylardan çoğu zaman haberi bile olmadığı gözlenmektedir. Bildirimle sınırlı tutulan sorumluluk karşısında, yapı denetim kuruluşlarına bu konuda yetki tanınmamıştır. Bu durum yapı denetim sisteminde ortaya çıkan birçok sorunun kaynağını oluşturmaktadır [21].

c) Yaptırmak Görevi; zemin, malzeme ve imalatla ilgili muayene ve deneyleri

şartname ve standartlara uygun olarak laboratuarlarda yaptırmak( mad. 2/d,ı) (mad.6/a), beton dökümü, beton numunesi alma, götürme, tutanak düzenleme işini yapmak veya yaptırmakla yükümlüdürler.(mad.6/b).

d) Uyarmak Görevi; iş yerinde iş güvenliği ve işçi sağlığı konusunda gerekli

tedbirlerin alınması için yapı müteahhidini yazılı olarak uyarmakla yükümlüdürler.(mad. 2/f).

e) Belgelendirmek Görevi; yapım işlerinde kullanılan malzemeler ile imalatın

proje, teknik şartname, ve standartlara uygunluğunu kontrol etmek ve sonuçlarını belgelendirmekle yükümlüdürler.(mad.2/d)

4708 sayılı yapı Denetim Hakkında Kanun’un 3. maddesinde yapı denetim sistemindeki tarafların sorumlulukları ve yapmayacakları işler konusunda bir özetleme getirilmiştir. Buna göre;

• Yapı denetim kuruluşları imar mevzuatında uyarınca tanımlanan fenni mesuliyeti ilgili idareye karşı üstlenir.

• Yapı denetim kuruluşları, denetçi mimar ve mühendisler, proje müellifleri, laboratuar görevlileri ve yapı müteahhidi ile birlikte yapının ruhsat ve eklerine, fen, sanat ve sağlık kurallarına aykırı, eksik, hatalı ve kusurlu yapılmış olması nedeniyle ortaya çıkan yapı hasarından dolayı yapı sahibi ve ilgili idareye karşı, kusurları oranında sorumludurlar. Bu sorumluluğun süresi; yapı kullanma izninin alındığı tarihten itibaren, yapının taşıyıcı sisteminden dolayı on beş yıl, taşıyıcı olmayan diğer kısımlarda ise iki yıldır.

• Yapıda, yapı kullanma izni alındıktan sonra, ilgili idareden izin alınmadan yapılacak esaslı tadilattan doğacak yapı hasarından, izinsiz tadilat yapan sorumludur. Yapı denetim kuruluşu; yazılı ihtarına rağmen yapı sahibi tarafından önlemi alınmayan, parsel dışında meydana gelen ve yapıda hasar oluşturan yer kayması, çığ düşmesi, kaya düşmesi ve sel baskınından doğan hasarlardan sorumlu değildir.

• Yapı denetim kuruluşlarının yöneticileri, ortakları, denetçi mimar ve

mühendisleri ile proje müellifleri, laboratuar görevlileri ve yapı müteahhidi; bu Kanunun uygulanmasından dolayı ortaya çıkan yapı hasarından sorumludur. • Yapı denetim kuruluşu denetim faaliyeti dışında başka ticarî faaliyette

bulunamaz. Bu kuruluşun denetçi mimar ve mühendislerinin, denetim faaliyeti süresince başkaca meslekî ve inşaat işleri ile ilgili ticarî faaliyette bulunmaları yasaktır.