Beş Yapı Analizi

2.2.2.1. Fiziksel Yapı

Katil olan Kerem Karabudak’ın fiziksel yapısı hakkında neredeyse hiçbir bilgi yoktur. Anlatıcının verdiği parça parça bilgiler ve enstitüde çalışan bir kişinin kısa tarifinden başka doğrudan bilgi alınamaz.

Diğer roman kişilerin Kerem’in öğrenciliği, cunta dönemi, evlilik süreci ve kaybettiği çocuğu hakkında verdikleri bilgiler göz önüne alındığında Kerem 25-30 yaşlarında olmalıdır.

Anne, baba, kardeş veya eşi hakkında hiçbir bilgi yoktur. Tek bilgi çocuğunun doğuştan hasta olmasıdır. Fakat eşi hakkında bilgi olmaması buradan Kerem hakkında kalıtıma dair bir sonuç çıkartma imkânı vermez.

Kerem’in fiziksel ölçülerine bakıldığında, hakkında ayrıntılı bilgi verilmemekle beraber yuvarlak tanımlar karşımıza çıkar. Kerem iri cüsseli olarak tanımlanmaktadır. İlk başta bu tanım uzun boylu gibi düşünülebilse de aşırı kilo sebebiyle cüssenin iri olabileceği de akla gelmelidir. Başka bir yerde hafif kilolu olduğu anlatımından yola çıkarak iri cüssesinin kilodan daha çok boyunun uzunluğundan ve muhtemelen geniş omuzlu olmak gibi vücut yapısının iri olmasından gelmektedir. Kerem’in Türkiye’de iken dağıtım biriminin sorumlusu olması ve bu sebeple de evine giderken çok sayıda güvenlik önlemi alması sebebiyle fiziksel olarak hareketli bir yaşam sürdüğü söylenebilir. Bu veriler ışığında Kerem’in ortalamadan biraz daha uzun, geniş omuzlu ve hafif kilosuyla beraber iri cüsseli birisi olduğu çıkarımı yapılabilir.

Kerem’in fiziki yapısı hakkında verilen diğer bilgiler ise gür saçlı ve iri gözlü olmasıdır. Solak olduğu ise birden fazla yerde vurgulanmıştır. Kerem Karabudak eserin başlangıcından öldüğü güne kadar hep hastadır. Cinayetin işlendiği geceden sonra hastalığının ağırlaştığı defalarca ifade edilmiştir. Yüzünün solgunluğu, yanaklarının al al olması, gözaltlarında morlukların bulunması, yürürken zorlanması, hatta sendelemesi gibi fiziksel durumların hastalık sebebiyle olduğu belirtilmiştir.

2.2.2.2. Kişinin Geçmişi

Yukarıda da bahsedildiği üzere Kerem’in tam olarak kaç yaşında olduğu bilinmemektedir. Doğumundan üniversite yıllarına kadar dönemiyle ilgili dolaylı dahi olsa hiçbir bilgi bulunmamaktadır. Ebeveyn ve kardeşlerden oluşan ailesi için bir bilgi verilmezken evliliği hakkında az da olsa bazı bilgilerin verildiği görülür.

Kerem’in geçmişiyle alakalı ayrıntılı bilgiler üniversite yıllarıyla beraber verilmeye başlanır.

Gençlik döneminde İstanbul ilinde bir üniversitede Tıp Fakültesinde okuduğu bilinmektedir. Bu dönem içerisinde sol düşünce çerçevesindeki faaliyetlere katılmıştır. Kerem’in katılımı sonradan illegal yapılanmada görev almaya kadar ilerler. Bu dönemde Kerem okulunu üçüncü sınıftayken bırakmıştır, ancak okulunu bıraktığı zaman tam olarak bildirilmez iken o sırada evli veya bekâr olduğu yahut örgüt içerisinde hangi pozisyonda bulunduğuna dair bilgi de bulunmaz.

Zamanı tam olarak bilinmemekle beraber bu dönemde Ayşe isimli bir kadınla evlenir. Bu evlilikten roman zamanına göre 1983 yılında bir erkek çocukları olmuştur. Doğuştan hasta olan çocuğu ve eşiyle beraber yaşarken illegal yapılanmada görevine devam eder. Bu dönemde Kerem, üst komite üyesi Mehmet’e bağlı olarak çalışmaktadır. Mehmet’in güvenlik kuvvetlerince yakalanma riskinin ortaya çıkması sebebiyle Kerem’in Mehmet’i yaklaşık yirmi gün evinde saklaması ile cinayete sebep olan sorunlar başlamıştır. Kerem, eski mahallesinden tanıdığı bir istihbarat ajanı ile Mehmet’in görüştüğünü görmesi üzerine şüphelenir. Mehmet’in kandırıldığını zannederek dikkatli olması için konuşmasından kısa süre sonra Mehmet, Kerem’in evinden ayrılır. Mehmet evden ayrıldıktan kısa süre sonra 1985 yılı sonlarında bir operasyon sonrası Kerem’in evine baskın yapılır ve Kerem’in karısı gözaltına alınır. Oğlu yardım kuruluşuna bırakılır. Kerem ise son anda kaçabilmeyi başarır. Ancak operasyondan yirmi sekiz gün sonra oğlu yeteri kadar iyi bakılamadığından ölür.

Polise yakalanmamış olan Kerem, Mehmet’in ajan olduğu hususunu, kendisini parti yönetiminde olarak tanıtan Cemil’e ihbar etmiş fakat iddiası Cemil tarafından olumlu karşılanmamıştır. Tarihi bilinmese de oğlunu kaybettikten sonra 1986 yılının Şubat ayından önceki bir tarihte eşinden de ayrılmıştır. Kanun dışı yollarla Bulgaristan’a eğitim bahanesiyle gönderilmiş ancak orada koordinasyon eksikliği sebebiyle yer kalmadığından Moskova’daki eğitime aktarılmıştır.

2.2.2.3. Çevresel Yapı

Romanda Kerem’in yaşı gibi doğduğu yer, memleketi ve ailesiyle ilgili hiçbir bilgi bulunmamaktadır. Üniversite zamanlarına kadar büyüdüğü, ev, mahalle, şehir veya onu etkileyen çevresel faktörler hakkında da dolaylı dahi olsa bilgi yoktur.

Kerem’in Türkiye içerisinde İstanbul’dan başka şehirde yaşadığına dair bilgi yoktur. Üniversite öğrenciliği ve sonrasında İstanbul’da yaşamış olması büyük ihtimaldir. Ancak bu dönemde yaşadığı bölge hakkında da bir bilgi yoktur.

Yaşadığı mekân olarak tek bilgi eşi ve çocuğuyla beraber bir evde yaşadıklarıdır.

Ancak burada ev ile herhangi bir ayrıntı verilmediği gibi hangi semt veya mahallede yaşadıklarına dair bilgi de bulunmaz.

İçinde görev aldığı illegal yapılanmaya yönelik 1985 yılı sonlarında yapılan bir operasyon sonrası kaçtığında bir süre İstanbul Boğazı’nda lüks bir yalıda kalır.

Hizmetçi de çalıştırıldığı bilinen yalı büyük olmalıdır ancak başka ayrıntı verilmemektedir. Bu yalıdan illegal yollarla Bulgaristan’a kaçırılır oradan da olayların geçtiği Moskova’nın kuzeyinde bulunan Kurkino isimli bir bölgeye götürülür.

Kerem’in yaşadığı çevre ile ilgili en ayrıntılı bilgi Moskova’daki yaşadığı çevre için verilir. Bir eğitim kampüsü içerisinde bulunan ve sadece Türklere ayrılmış olan iki katlı bir binanın ikinci katında odası vardır. İki kişinin yaşayabileceği büyüklükte olan ve duvar kâğıdıyla kaplı odasında bir masa, etajer, küçük bir kitaplık ve yatak bulunmaktadır. Odasını diğerlerine göre farklı bir şekilde düzenlediğine dair bir bilgi yoktur. Odasındaki tek farklılık, çok sigara içen Kerem’in sosyal aktivitelere katılmadığında vaktini odasında geçirdiğinden kitaplara bile sigara kokusunun sirayet etmesidir.

Odasının düzeni hakkında sigara kokması ile etajerin üzerinde çok sayıda ilaç bulunmasından başka bir şey bahsedilmemesinden yola çıkarak Kerem’in düzenli olduğunu kesin olarak söylemek mümkün değildir. Ancak bu verilere dayanarak ve özellikle dağınıklıkla ilgili bir söylem bulunmadığından Kerem’in dağınık bir insan olmadığı söylenebilecektir. Yemekhanede, sınıfta veya kolektifin toplantı odasında özellikle bir yer seçtiğine dair bir söylem de bulunmamaktadır.

2.2.2.4. Sosyolojik Yapı

Kerem’in diğer insanlarla ilişkileri konusunda eserde verilenler geçmiş dönem ve olayların geçtiği güncel dönem olarak iki döneme ayrılabilmektedir. Fakat geçmiş dönem denildiğinde çocukluk, aile, büyüdüğü semt olarak algılanmamalıdır. Zira eserde Kerem’in aile ilişkileri hakkında hiçbir bilgi bulunmaz. Ebeveyn ve diğer aile üyeleri hakkında bilgi bulunmadığı gibi geçmiş dönem adı altında incelediğimiz dönemde evli olduğu ve çocuğunun bulunduğundan başka bilgi yoktur. Ancak eşi ve çocuğuyla ilişkisi hakkında tek bir cümleyle dahi bilgi verilmediği de görülür. Çocukluğunun geçtiği yerlerdeki ilişkileri, yaşadığı mahalle veya şehirdeki ilişkiler hakkında da bilgi bulunmamaktadır.

Çocukluk ve gençlik dönemiyle ilgili bilgi bulunmadığından Moskova öncesi dönem, geçmiş dönem olarak tasnif edilmiştir. Bu dönem ise; olaylar silsilesine bakıldığında yaklaşık beş yıl öncesinden Moskova’ya geldiği tarihten az önceki zaman olan yaklaşık olarak 1986 Ocak ayı arasındaki süreçtir. Bu dönemle ilgili bilgiler ise eserdeki diğer kişilerin anlattıklarıdır.

Kerem’in geçmiş dönemdeki ilişkilerinde daha aktif olduğu görülmektedir. Sol düşünce etrafındaki faaliyetlere katılımı basit bir katılım seviyesinde değildir.

İllegal yapılanmada görev almaya kadar ilerlediği gibi bulunduğu birimde sorumlu

düzeye gelmiştir. Eşiyle ilişkisinde de aktif durumdadır. Eski sevgilisi karşıt görüşlülerce öldürülmüş ve birkaç yıl başkasına bakmamış birisi için ısrarlı bir çaba sarf ettiği belirtilmektedir. Ancak bu ilişkiler hakkında ayrıntılı bilgi bulunmaz.

Cinayetle ilgili dönem olan Mehmet ile ilişkisinin arttığı dönem anlatılır.

Şekil 2 Kar Kokusu iletişim şeması 1

Mehmet’in güvenlik sebebiyle Kerem’in evinde yaklaşık yirmi gün saklanması süreci ve operasyon olayları bu dönemde gerçekleşir. Kerem’in çok yardımsever ve fedakâr olduğu görülür. Örgüt mensubu olan ve ailesine tamamen yabancı birisini evinde gizler. Bu durum Kerem’in eşiyle ilişkisinin ne kadar sağlam olduğunun bir göstergesi olduğu gibi Mehmet’e de ne kadar güvendiği ve olumlu yaklaştığını da göstermektedir. Mehmet’i bir istihbarat ajanı ile gördüğünde onu uyarması da ilişkilerinde güven ve olumlu yaklaşımın olduğunun diğer verileridir.

Mehmet’in bu uyarıdan sonra Cemil ile görüşerek Kerem’in kıskançlığından dolayı rahatsızlık yaşandığı havasını vererek evden ayrılmasına rağmen Kerem’in yaşanılan operasyon sonrası ve Moskova’dayken yazdığı intihar notunda dahi kıskançlıkla ilgili herhangi bir kelime yahut tavır görülmemektedir.

Bu iki durum da Kerem’in eşiyle sorunlu bir ilişkisinin olmadığını göstermektedir.

Kerem’in sorumlusu olduğu illegal yapıya yönelik yapılmış olan operasyon sonrası Kerem’in Mehmet hakkındaki olumlu ve güvene dayalı yaklaşımı ters

Kerem Ayşe

Mehmet Cemil

yönde olmak üzere değişir. Bu değişimin ailesel sebepler değil sadece örgütsel temelde olduğu Kerem’in parti yönetiminden olduğunu sandığı Cemil’e Mehmet’i şikâyet etmesiyle öğrenilir.

Şekil 3 Kar Kokusu iletişim şeması 2

Sosyal ilişkiler bakımından ikinci dönem olarak irdeleyeceğimiz yaşanılan döneme gelindiğinde ise iki tam günden az süre içerisinde Kerem’in diğer kişilerle birebir ilişkileri ve yaklaşık bir aylık süre içerisinde Moskova’daki ilişkileri içeren anı ve görüşleri içerir.

Kerem’in yaşanılan operasyon sonrası Mehmet hakkındaki olumlu düşüncelerinin tamamen ters yöne evirildiği çok açık olarak görülür. Bu değişimin sebebi operasyondur. Önceki dönemdeki kayıtsız şartsız güven yeni dönemde görülmez. Diğer üyelerle ilişkilerinde mesafe büyüktür. Bu dönemde sadece Şerif ile olumlu sayılabilecek bir iletişimi bulunur.

Kerem’in ilişki şemasına bakıldığında ilk döneme göre daha çok kişinin varlığı görülür. Cemil ile önceki döneme göre iletişimi artmış olsa da bu iletişimin olumsuz olduğu görülür. İletişimin, fiziki şiddete çıkabilecek kadar olumsuz olduğu birden fazla yerde belirtilir. Ancak bu durumun sadece Kerem’den

Diğer kişiler Kerem

Şerif

Mehmet Cemil

kaynaklanmadığı, Cemil’in de şiddete varan veya karşı tarafı şiddete teşvik eden tavır ve tutumlarda bulunur.

Kerem’in Mehmet ile ilişkisi konusunda öldürme olayından başka birebir iletişim olarak kayda değer bir bilgi verilmediği görülür. Kolektifte bulunan diğer kişiler ile de iletişim mevcut olsa da bu ilişkinin sıcak ve olumlu olmaktan çok, mesafeli bir ilişki olduğu söylenebilecektir.

Moskova’daki eğitimde Türk grup içerisinde olumlu denebilecek tek iletişim Şerif ile olanıdır. Ancak burada iletişimi sürdürmek için çaba gösteren, olumlu tavır takınan, karşı tarafı mazur gören kişi Şerif’tir. Dolayısıyla burada iki yönlü çaba vesilesiyle kurulan iletişimden çok tek yönlü iletişim mevcuttur.

Kerem’in grup içerisindeki kişilerle iletişimden başka eğitim gördükleri enstitü çalışanlarından birinin torunuyla olan iletişimi de vardır. Yalnız buradaki iletişim fikir alış verişi olmayıp çocuk olan karşı tarafla dil bağlantısı olmaksızın oyun oynamaktan ibarettir.

Grup olarak ilişkilerine bakıldığında ise bale, tiyatro gibi seyirlik sosyal aktivitelere ve toplu faaliyetlere katılmama konusunda eğilim görülür. Ancak bu eğilim diğer kişilerle irtibat kurmamak isteğinden çok Kerem’in bu tür eğlencelere kendisini kapatması dolayısıyladır. Sadece ideolojik olarak anlam ifade eden Spartacus oyununa Şerif’in ısrarıyla gitmesi bu konuda bir gösterge olarak kabul edilebilir.

Çocukla oyun oynamaktan başka eğlendiğinin görüldüğü tek durum satranç oyunları sırasındadır. Satranç oyunlarında seyretmeyi sevdiği, hatta keyfi yerinde olduğu zamanlarda bizzat oyuna katıldığı, oyunda diğer gruplardan iyi olanları bile yendiği belirtilmektedir.

Kolektifindeki insanlarla iletişim kurmaması içe dönük bir yapıya işaret ederken başka unsurlar bu sonucu desteklememektedir. Kerem’in satranç oynamayı sevdiği, izlediği hatta bazen heyecana gelip oyuna katıldığı ve Rusları da yendiği belirtilir. Yabancı dil bilmemesine rağmen enstitü çalışanlarından birinin torunu olan altı yaşında bir çocukla bol bol oynaması da beraber değerlendirildiğinde Kerem’in iletişim kurmada seçici davrandığı görülür. Toplu oynanan oyunlara nazaran bireysel oyunları tercih ettiği de açıktır. Çocukla oynaması konusunda kendi çocuğunu anımsattığı düşünülebilecek olsa da eserde bu yoruma yol açacak hiçbir bilgi verilmemiştir. Dolayısıyla Kerem’in iletişim kurma konusunda bilinçli olarak seçici davrandığı söylenebilir.

2.2.2.5. Bilişsel Yapı

Diğer başlıklarla benzer şekilde Kerem’in psikolojik ve düşünsel yapısı hakkında da açıkça bilgi verilmemektedir. Birinci dereceden kaynak olarak Kerem’den elde edilen bilgiler kısa diyalogları ve intihar notudur. Diğer veriler ise Kerem’in örgütündeki pozisyonu, ailesel durumu, maruz kaldığı operasyon sonrası gelişmeler ve eserin sonlarında Cemil’in sorgusunda açığa çıkan Kerem-Mehmet-Cemil ilişkisidir. Kerem’den elde edilen veriler bu bilgiler kapsamında değerlendirildiğinde anlamlı bazı sonuçlara ulaşılabilmektedir.

Kerem’in öğrencilik döneminden itibaren komünist faaliyetlere katıldığı kesindir.

Kerem’in davasına inanan biri olduğu sadece söylemde kalmaz. Tıp fakültesini üçüncü sınıftayken davası için bırakması da ne derece kararlı ve inançlı bir yapıya sahip olduğunu gösterir. Burada sadece okulu bırakmak olarak düşünülmemesi gerekir. Yakalandıkları an ömürlerinin kalan kısmını cezaevlerinde geçireceğini bildiği bir illegal yapıya dâhil olmuş, hatta o yapıda sorumlu düzeye kadar yükselmiştir. İnandıkları uğruna geçmişi kadar, yaşadığı

anını feda ettiği de kesindir. Hapishaneye düşme ihtimalini de göz önüne aldığımızda geleceğini de feda eden bir yapıya sahip olduğu kesinlikle söylenebilir. Ancak sorumlusu olduğu yapılanmaya yapılan operasyon sonrası Cemil ile konuşmalarında, panik halinde hapse atılma ve öldürülme ihtimallerini dile getirdiği görülür. İllegal örgütte hem de sorumlu düzeyde olan birisinin bu tehlikeleri bilmesi ve öngörmesi gerekirken bu söylemlerde bulunması çelişkili olarak görünmektedir. Başka yönden bakıldığında, bu durum kişinin fedakârlıkta bulunması gerekenler hakkında tam bilgisinin olmadığını gösterebilecektir. Fakat sonradan evlendiği değerlendirildiğinde, o sırada evli ve çocuklu olmasının yeni bir durum olması ve bu yeni durumun burada karşımıza çıkan çelişkiye yol açabileceği de ihtimal dâhilindedir. Diğer yandan ilk başta yaptığı fedakârlıkların bilincinde olsa da operasyon sonrası olabilecekler başına geldiğinde düşündükleri ile gerçeklerin uyuşmadığı an değişimler yaşanmış olması da muhtemeldir. Bu bilgiler ışığında tek kesin olan Kerem’in düşünsel ve psikolojik yapısında değişim yahut gelişimin olduğudur.

Yaşanılan operasyon romanda görüldüğü kadarıyla Kerem’in tutum ve davranışlarında ciddi değişimlere yol açmıştır. Operasyon öncesi dönemde örgüt içerisinde sorumlu düzeyde birisi olmak Kerem’in güvenirlilik kriteri için yeterlidir.

Moskova’dan önceki dönemde hiç tanımadığı Mehmet’i eşi ve çocuğuyla yaşadığı eve almış ve o ayrılana kadar da ayrılmasını talep etmemiştir. Örgüt içerisinde sorumlu düzeyde olmak o kadar güçlü veridir ki Mehmet’i bir istihbarat ajanıyla görmesi dahi mevcut güveni bozamamıştır. Mehmet ile konuşmasından Kerem’in güvendiği kişilere karşı gayet yumuşak ve iyi niyetli tavır sergilediği görülür.

Moskova’daki eğitim döneminde ise; Kerem’in örgüt mensuplarına yaklaşımı farklıdır. Moskova’da bulunanların örgüt içerisinde sorumlu düzeyde oldukları

kesindir. Fakat önceki dönemin aksine Kerem burada hiç kimseye güvenmemekte ve bu durumu açıkça göstermektedir. Bu güvensizliğin yanı sıra tavırları da aksi ve serttir. Moskova’ya eğitime gelenlerin sıradan örgüt mensubu olmayacağı da düşünüldüğünde Kerem’in ilk kriteri olarak karşımıza çıkan güven kriterinde örgüt içerisinde üst düzey bir konumda olmanın yeterli olmadığı kesin olarak anlaşılır. Moskova öncesi ve Moskova’daki söylemlerinde güvenirliliğini kaybettiğine dair vurgular dikkate alındığında güvenilirlik kriterinin iki tarafı olduğu görülür. Güvenilirlik; sadece birisini kendi dünyasına kabul etmek değildir, aynı zamanda kendisini de dışardaki bir yapıya dahil etmesi için önemli bir ölçüttür.

Diyaloglara bakıldığında ise, Kerem’in Moskova’dayken iletişim kurabilme ihtimaline göre tavır ve tutumlarını da değiştirdiği görülür. İletişim kuramayacağını düşündüğü kişilere karşı ise sert ve doğrudan konuşmaktan çekinmezken iletişim kurabildiğini düşündüğü kişilerle diğerlerine nazaran daha yumuşak veya anlayışlı konuşmaya dikkat etmektedir. Buradan ise güven kriterinden bir sonraki basamak olarak iletişim kurabilme durumunu bir ölçüt olarak kullandığı düşünülebilecektir.

Kerem hakkında elde edilebilecek son imkân ise kendisinin bıraktığı intihar notudur. Ancak burada herhangi bir duygu veya değerlendirme belirtilmemektedir. Sadece Mehmet’in ajan olduğu iddiasına son derece inandığı ve bu sebeple Mehmet’i öldürüp intihar ettiği yazılıdır. Buradan kararlarını hiç değiştirmeyen yapıya sahip olduğu söylenebilecek olsa da aksi yönde bilgi de verilmediğinden bu değerlendirme aşırı yorum olacaktır. Diğer yandan intiharı seçmesi önemli bir veridir. Moskova öncesi dönemde çocuğunu kaybetmişken bile mücadeleden vazgeçmeyen yapı burada tamamen hayatı terk etmeyi seçmektedir. Ajan olduğunu düşündüğü kişiyi öldürmesi mücadeleden vazgeçmediğini gösterse de akabinde intihar etmesi bazı tercihlerde değişim

olduğunun delilidir. Ancak bu durumu sağlıklı yorumlayabilmek için okuyucuya başka bilgi verilmediğinden değerlendirme imkânı olmamıştır.