METNİN DİL VE İMLA ÖZELLİKLERİ
YAZIM ÖZELLİKLERİ
17. YÜZYILDA YAPILMIŞ MENSUR ŞEHNÂME TERCÜMESİ ÜZERİNE HAZIRLANMIŞ TEZLER
Sedettin Şahin Prof. Dr. Ahmet TOPALOĞLU I. Cilt 1b-40b Sema Demirel Şahin Prof. Dr. Ahmet TOPALOĞLU I. Cilt 41a-80b Nilgün Yıldız Prof. Dr. Ahmet TOPALOĞLU I. Cilt 80a-119b Erhan Aktaş Prof. Dr. Zuhal KÜLTÜRAL I. Cilt 120a-159b İshak Algan Prof. Dr. Zuhal KÜLTÜRAL I. Cilt 160a-200b Özgü Kahramanlıoğlu Prof. Dr. Zuhal KÜLTÜRAL I. Cilt 200a-230b Tülin Sarıibrahimoğlu Prof. Dr. Zuhal KÜLTÜRAL I. Cilt 231a-260b Dilek Karayağız Prof. Dr. Zuhal KÜLTÜRAL I. Cilt 261a-290b Selvet Isparta Prof. Dr. Ahmet TOPALOĞLU I. Cilt 291a-320b Zahide Okun Prof. Dr. Ahmet TOPALOĞLU I. Cilt 320a-350b Duygu Hacıosmanoğlu Prof. Dr. Ahmet TOPALOĞLU I. Cilt 350a-380b Mehmet Gürlek Prof. Dr. Ahmet TOPALOĞLU I. Cilt 380a-410b Neslihan Balcı Eriş Prof. Dr. Zuhal KÜLTÜRAL I. Cilt 440a-470b Esen Koyun Prof. Dr. Zuhal KÜLTÜRAL I. Cilt 512b-552b Seval Cav Prof. Dr. Zuhal KÜLTÜRAL I. Cilt 553a-573b Seda Keçe Prof. Dr. Zuhal KÜLTÜRAL II. Cilt 04a-27b Sinem Tarlak Prof. Dr. Zuhal KÜLTÜRAL II. Cilt 29b-60a Şükran Bahar Prof. Dr. Zuhal KÜLTÜRAL II. Cilt 60b-90a Temel Uzunismail Prof. Dr. Zuhal KÜLTÜRAL II. Cilt 90b-120a Harun Büker Prof. Dr. Zuhal KÜLTÜRAL II. Cilt 120b-150a
METİN
[120b/01] Sām’a miḳdārına göre ḥamle eyledi. Öyle vaḳtına dek ruḫṣat virdi. İkindi vaḳtı düvālinden ḳapup Ṣarṣar ‛ayyāra teslm
²eyledi. Ṣarṣar da alup ‛alem dibine gitdi.
Ferāmurẕ meydānda ḳalup cevelāna başladı ve er ṭaleb eyledi. Tefāruḳ Şāh’uñ ser-‛askeri³olan Keyāmerẕ kemend-āzāt sürüp Ferāmurẕ’uñ öñin aldı. Başladılar cenge.
Aradan ṭokuzar ḥamle-i ḫaṭa geçdi. Ferāmurẕ ⁴bir ḍarb urup Keyāmerẕ’i de ser-nigūn eyledi. Ḳırṭās bende çeküp alup ‛alem sāyesine gitdi. Ferāmurẕ yine er ṭaleb⁵eyledi.
Hemān-dem Ḳınān zeng ki Tefāruḳ Şāh’uñ ṣol ḳol pāyitaḥt pehlüvānıdur. Bir bed-aḫlaḳ zeng idi. Gergedān sürüp⁶Ferāmurẕ’a düşnām iderek meydāna girdi. “İy nā-bekār
senüñ ne ḥaddüñdür ki gelüp Rāy-ı a‛ẓam gibi ulu bir pādişāha muḳāvemet⁷eyleyüp
pehlüvānların böyle ālūde eylemek niçe olur göstereyüm. Tz ḥamle eyle saña miḳdārın bildüreyüm.” diyüp dişlerin⁸ḳıcır ḳıcır öttürmege başladı ve Ferāmurẕ’a böyle
nā-hemvār ṣaḳal başı daġıtmaḳ ile ṣāḥib-i şecā‛at ẓann idüp kendüsinden⁹ḫavf ider ṣandı.
Bu kerre Ferāmurẕ, Ḳınān zeng’nüñ bu gūne mu‛āmelesine ġażaba gelüp ḥamlesinüñ meydān erenlerin bre küstaḫ¹⁰mel‛ūn diyüp bir baḳış baḳdı kim Ḳınān zeng’nüñ ödi
aġzına gele-yazdı. “Hey nā-bekār Sınāram zeng sen misin baña¹¹böyle baḳup ḥamle
itmeden baḳışuñla ‛ırẓum sñeme geçürüp keyfümi ḳarġa burnı gibi boḳa dalduran.” diyüp nzesin eline aldı¹²ve irüp Ferāmurẕ’a bir nze ḥamle eyledi. Ferāmurẕ ziyāde
ġażaba gelmiş-idi. El ṣunup çeküp Ḳınān’uñ nzesin elinden ¹³aldı ve dizine urup ḳırdı ve atı-virdi. Ḳınān, ḳaḳıyup el gürz-i girāna urdı. Ferāmurẕ’a bir ḍarb-ı şedd ḥavāle¹⁴eyledi. Ferāmurẕ el açup gürzin daḫı el ayasından ẓabṭ idüp çekdi. Elinden çayır çayır
alup atı-virdi Ṣarṣar’a. “Berekāt¹⁵virsün yine bir pehlüvāna ṣatup def‛-i ẓarūret
eylerem.” didi. Ḳınān zeng, ġayrı ḳudurmış kelbe dönüp hemān miyānından ¹⁶tġ-ı āteş-rengin çeküp ‛uryān eyledi ve irüp Ferāmurẕ’a bir tġ ḥavāle eyledi. Ferāmurẕ iblāġ-ı baḥryi ḳucaḳlayup Ḳınān zeng’nüñ¹⁷
ḳoltuġı altına girdi ve ḳılıç ṭutan bileginden ḳavrayup şöyle ṣıḳdı kim Ḳınān’uñ parmaḳları toḫmluḳ ḫıyara dönüp ¹⁸ḳan daḫı çeşme miāl atıldı ve ḳılıç elinden zemne düşecek maḥal Ferāmurẕ ḳılıcı ṭutup ṣol eline aldı ve Ḳınān zeng’yi ¹⁹ havaya ṭoġrı nice fırlattı ise Ḳınān zeng mināre boyı havaya çıkup başḳıç aşaġa inerken Ferāmurẕ altına kendi
²⁰ḳılıcın ṭutı-virdi. Ḳınān zeng kendi tġına
uġrayup iki pāre oldı. Hindler Ferāmurẕ’dan bu heybeti görüp berk-i²¹
ḫazān gibi ditreşdiler. “Kendi cinsi zengye merḥameti olmayan ġayrıya niçe merḥamet eyler.” didiler. Rāy-ı a‛ẓam bu ḥāli görüp ²²“Bre bir kimse yoḳ mudur girüp Ḳattāl zeng’den daḫı Ḳınān zeng’nüñ intiḳāmın ala?” didi. Pehlüvānlar “Pādişāhum şimdi Ḳattāl²³zeng’nüñ ġażabı kemālindedür. Bugün ṭabl-ı ārām çaldur aḫşam da yaḳlaşdı. Yarın
meydāna girüp ḥaḳḳından gelelim.” ²⁴didiler. Rāy-ı a‛ẓam da fermān eyledi.Ṭabl-ı ārāmṣadāsın işidince iblāġı çevürüp ‛alem sāyesine geldi. İslām
²⁵ṭarafından daḫı ṭabl-ı ārām
çaldılar. İki leşker dönüp ḳondılar. Ferāmurẕ serā-perdeye gelüp ba‛de’t-ta‛ām Keyāmerẕ ile [121a] ile Sām’ı ḳarşusına getürüp māna teklif eyledi anlar daḫı yoḳ dimeyüp ol dem māna geldiler. Feramurẕ bendelerin alup ²ḫil‛ at giyürüp ikisine daḫı ser-ḫalḳa ṣandalsi virdi.Ammā bu yañadan Rāy-ı a‛ẓam da dönüp ḳondı. Tefāruḳ ³Şāh, Ḳınān zeng’nüñ küştesin meydandan ḳaldırup Nār-ı nūra ḳavuşdurdı. “Bu nā-bekār ḳattāl ne ḳattāl kimse imiş
⁴buña pehlüvānlarımuzda cevāb virür yoḳ ancaḳ.” diyüp Rāy-ı aẓam biraz
yandı, yaḳıldı. Ammā pehlüvānlar bundan gücenüp ⁵hemān beriki kendi ser- askeri olan ūn-ḫār Hind ayaġa ṭurup “Ḳattāl zeng’nüñ cengi benüm olsun.”⁶
didi. Rāy-ı a‛ẓam ḫil‛ at virdi. Anuñ ardınca Behrām-ı gerden-keş ayaġa ṭurup “Eger ūn-ḫār Hind cevap virmezse⁷ben girüp ḥaḳḳından gelürem.” didi. Rāy-ı a‛ẓam aña daḫı ḫil at getürdi ve
cāsūslar Rāy-ı a‛ẓam’a “Sām ile Keyāmerẕ ⁸udā-perest oldılar.” diyü ḫaber getürdiler. Rāy-ı a‛ẓam başın salup “Bu Ḳattāl zeng’nüñ ne vardur kim esir olan dil-āverler ⁹böyle udā-perest olur.” didi. Pehlüvānlar “Öyle olur, iy şehn-şāh-ı Hind. Yarın Ḳattāl zeng bir ḥāl olunca cümle pehlüvānlar¹⁰gelüp yine Nār-ı nūra tābi‛ olur.” diyüp tesell
virdiler. Ol gice geçüp ṣabāḥdur oldı. Āfitāb ḳal’a-ı ḳafdan baş ¹¹gösterüp ‛ālemi nūr-ı yezdānı-la münevver eyledükte Rāy-ı aẓam tarafından günbür günbür çeng-i ḥarbler çalınup ‛asker-i ¹²Hind deryā-yı ḳaṭrān gibi çalḳanup at, fl ve gergedānlar üzre geldilerve cengçi flleri sürüp birḳaç ṣāf
¹³eylediler. Sā’ir ‛asker-i Hind daḫı yollu yolunca
ṣāfların düzüp alaylar baġlayup meymene, meysere, ḳalb-i cenāḥ ārāste ve¹⁴prāste
eylediler. Ḳalb-gāh-ı leşkere Rāy-ı a‛ẓam’uñ taḥtını fller üzerinde ḳurdular. Ṣaġ ṭarafında Ra‛d ile Behrām, ṣol ¹⁵ṭarafında Ṭanṭanūş ile ‛Adlāñ, tr-endāz durup ‛asker-i İslāma muntażr oldılar.Bu yañadan ‛asker-i İslām daḫı ¹⁶yirlerinden ḳalḳup kūs ṭabl sūrna nefre ṭuralar urup raḫşlarına süvār olup ‛alem ü sancaḳ şaḳların küşāde idüp ¹⁷‛azm ü rezm-i meydān eylediler. Ferāmurẕ daḫı ‛ibādet bār-gāhından çıḳup ḳutb-ı āteş-demi ḥāẓır idüp yitmiş iki
¹⁸pāre ālāt ṣāḥib-ḳırānı tezyn idüp ḳuṭba süvār olup o öñince pehlüvānlar ṣaḥn-ı
meydāna getürdiler. Taḥt-ı¹⁹
İskenderi fller üzerine berkidüp ḳalb-gāh-ı leşkere Muṭahhar Şāh, cümle şāhlar ve vüzerā ve ḥükemā ve müneccimān ²⁰ile oturup taḥtuñṣaġ cānibinde Ferāmurẕ, ṣaġ ḳol pehlüvānları ile ṭurup Cihān-baḫş, ṣol
²¹ṭarafdan ṣol
ḳol pehlüvānları ile ṭurup iki cānibden meydāna nāżır oldılar. Ba‛dehū anı gördiler ki²²Rāy-ı a‛ẓam ṭarafında ūn-ḫār Hind gergedān sürüp meydāna girdi. Ṭard ve
cevelāndan ṣoñra na‛ra urup²³
eyitdi “İy Ḳattāl zeng, meydānuma gel. Senüñle ceng idelüm. Görelüm Nār-ı nūr devleti kanġımuza virür.” didi.²⁴
Ammā Ferāmurẕ gördi kim ūn-ḫār kendüsin ṭaleb eyler. Hemān-dem ḳuṭb-ı āteş-demi sürüp yanar āteş gibi²⁵ūn-ḫār Hind’nüñ öñin aldı ve edeb ile ‛aşḳ eyledi. ūn-ḫār da merḥabā idüp bunlar
söyleşürek cenge [121b] başladılar. ūn-ḫār Hind el nzeye urup irişdi. Ferāmurẕ’a bir nze urdı. Ferāmurẕ serr iri-virüp²ūn-hār’uñ nzesin b-pervā men‛ eyledi ve sürüp
meydān başına varup nzenüñ ucunı yoḳladı. Gördi³ḳan eeri yokdur. Āndan
Ferāmurẕ’a naẓar idüp sedd-i İskender mal kendüsin seyr ider gördi. Ẓarūri Ferāmurẕ’a⁴taḥsn idüp derūnı muḳāvemet idemeycegin bildi. Bu kerre ūn-ḫar
nzesin zemne ẕerk eyleyüp yā Nār-ı nūr diyüp⁵el gürze urdı daḫı irüp Ferāmurẕ’a
maḳdūrin ṣarf idüp bir ḍarb-ı şedd ḥavāle eyledi. Ferāmurẕ gürz-i İskender ⁶ile çarpupgürzin daḫı āsān vech üzre men‛ eyledi. un-ḫār tekrāren geldi. Ferāmurẕ anı daḫı men‛
⁷eyledi. Bu kerre nevbet kendüye geldükde el nzeyi devr-i mihe urup irişdi. ūn-ḫār
Hindye miḳdārına⁸göre bir nze ḥavāle eyledi. ūn-ḫār gördi nze-i İskender can
almaḳ ḳaṣdına gelür tz yedd-i siperin berāber virüp⁹yalman-ı nze āyine-yi siperi pūs
idüp ateşler çaḳup siper ūn-ḫār’uñ gögsüne ḳapandı. Ferāmurẕ yine pūş ṭutup¹⁰
“Yā ūn-ḫār senüñ gibi pehlüvānun miḳdārı ancaḳ budur gözüñ aç.” didükde ūn-ḫār’un can başına ṣıçrayup nzeyi¹¹ṭabancaladı. Yolundan irüp zırhından yol gösterüp
Ferāmurẕ nzeye dayanup ūn-ḫār’uñ birḳaç zırḫ ḫalḳaların¹²söküp geçdi.
Ser-meydāna vardı. ūn-ḫār Hind, ecelden ḫalāṣ bulduġuna Nār-ı nūra şükr idüp ḳıyās¹³eyledi kim nze bir yanın söküp aldı. Can başına ṣıçradı. Hele gördi vücūdına ẓarar
iṣābet eylememiş ammā ra‛şe-¹⁴nāk olmuş. Ferāmurẕ öteden dönüp bir de gürz urdı. ūn-ḫār, anı da men‛ idince ecel terleri dökdi.¹⁵Ferāmurẕ bir daḫı urmayup “Ḥamle
eyle.” didi. ūn-ḫār Hind gürzin alup iḳdām-ı tām ile Ferāmurẕ’a¹⁶bir ḍarb-ı şedd
daḫı urdı. Ferāmurẕ anı daḫı b-pervā ve b-bāk men‛ eyledi. Ḥāṣıl-ı kelām Ferāmurẕ, un-ḫāra¹⁷ruḫṣat virüp küt-ā-küt ceng eylediler. Öyle muḥall olunca nevbet
Ferāmurẕ’a geldi. Gürziñ bir ḳırat girüden¹⁸ṭutup ūn-ḫār’a bir ḍarb urdı. ūn-ḫār
maḳdūrn ṣarf idüp men‛ ideyüñ ḳaydında olup āḫir men‛¹⁹idemeyüp ser-nigūn oldı.
Ḳırṭās bende çeküp ‛alem sāyesine iletdi. Ferāmurẕ meydānda ḳalup cevelāna ²⁰başladı ve na‛ra urup er ṭaleb eyledi. Hemān-dem Behrām-ı gerden-keş raḫşını sürüp meydāna girdi.²¹Ferāmurẕ’a muḳābil olup ‛aşḳ eyledi. Ferāmurẕ daḫı merḥabā idüp Behrām’a
naẓar eyledi. Gördi bir gösterişli ²²şāh-bāz dil-āver görüp adın su’āl eyledi. Behrām daḫı
“Benüm aduma Behrām-ı gerden-keş dirler. Tefāruḳ Şāh Maḳbul
²³Şāhuñ pāyitaht
pehlüvānıyum.” didi. Ferāmurẕ da imdi. “Yā Behrām ḥamle eyle göreyüm. Maḳbul Şāh pāyitaht pehlüvānı²⁴olmaġa lāyıḳ mısın?” didi. Behrām, el nzeye urup irişdi.
Ferāmurẕ’a bir nze urdı. Ferāmurẕ siper ile men‛²⁵
eyledi. Ammā Behrām’ı begendi. un-ḫār Hind’den metn dil-āverdür. Behrām daḫı nzesin ẓabṭ eyledi. Āndan at başın [122a] çevirüp döndi. Ḳattāl zeng’yi saġ ve sālim görüp başın ṣalup eyitdi. “Hey nā-bekār zeng, gūya böyle²‛aẓm pādişahla ceng itmeyüp gürūh gürūh pehlüvānları
imtiḫān ider, ḫayır, ḳorḳaram bu zeng beni daḫı ḫaṭır-nāk ³idüp ‛ırẓum pay-māl ider.”diyüp nzesin zemne zerk eyledi ve ṭarafeylinden gürz-gūh peykerin çeküp
⁴on ikinci
baḫşından ẓabṭ-ı rabṭ idüp ve raḫşına meydān virüp irişdi terāzū-yı rikāba dürüst ⁵baṣup Ferāmurẕ’a bir ḍarb urdı. Ferāmurẕ gürz-i İskenderi berāber virüp arḳada men‛ eyledi. Āndan nevbet⁶Ferāmurẕ’a gelüp Ferāmurẕ daḫı bir nze ve bir gürz urdı. Behrām-ı
gerden-keş men‛ idince ḥayli zaḥmet çekdi.⁷Bu siyāḳ üzre aḫşam olunca ceng idüp
aḫşam olduḳda Ferāmurẕ Behrām’a eyitdi. “Var dil-āver ⁸bu gice, yi kebābın iç şarābın taḳviyet-i beden ḥāṣıl eyle de yarın senüñle görüşelüm.” diyüp döndi. Behrām da⁹dönüp ḳondılar. İki ṭarafdan ṭabl-ı ārām çalındı. Behrām’uñ selāmet ile döndügünden
Rāy-ı a‛ẓam’uñ ¹⁰yüregine bir miḳdār ṣu serpildi. Zra Ḳattāl’üñ meydānından selāmet ile maġlūb olmadan gelmiş yoġ idi. ¹¹Bu kerre Behrām-ı gerden-keş dvāna gelinceṣavaş eyledüñ. Nār-ı nūr bugün saña nażar eyledi” didi ve “Ḳattāl’ı nice gördüñ?” didi.
¹³Bu kerre Behrām-ı gerden-keş Ferāmurẕ’ı ziyāde medḥ eyledi ve eyitdi. “Pādişāhum
bu Ḳattāl zeng ile Ḳattāl zeng’nüñ¹⁴ruḫṣatı olmaduḳça ceng olunmaz ẓann iderem.
Likin elem çekme cevāb virülür bu dürlü olmazsa Ḳattāl’un murādı ¹⁵üzre iḳrār virmege söz yoḳdur a.” didükde bu kez yine Rāy-ı a‛ẓam’un keyfi bozuldı.¹⁶Bu ṭarafdan Ferāmurẕ dönüp dvāna gelince ūn-ḫār Hind’yi getürdüp
İslāma teklf eyledi ūn-ḫār daḫı¹⁷müslümān olup Ferāmurẕ’a bende oldı ve ḫil‛at-ı
ḥāṣ virüp gūşuna ḫalḳa ṭaḳdı ve ser-ḫalḳa yiri¹⁸gösterdi. Cāsūslardur bu ḫaberi alup
āndan Rāy-ı a‛ẓam’a iletdiler. Rāy-ı a‛ẓam’un ġamı ziyāde oldı. Ol¹⁹gice daḫı mürūr
idüp çün ṣabāh oldı. Yine iki leşker süvār olup ‛azm-i meydān eylediler. Behrām-ı gerden-keş,²⁰meydāna girüp Ferāmurẕ’uñ öñin aldı. Başladılar yine cenge ta ḳubbe-i
felege gün gelince ceng idüp ‛āḳıbet ²¹Ferāmurẕ bir ḍarb-ı şedd urdı ve Behrām men‛idemeyüp raḫşından ser-nigūn olurken Ferāmurẕ düvālinden ḳapup
²²ḳolına aldı ve
Ḳırṭās-ı merdüm semere virüp ‛alem sāyesine gönderdi. Rāy-ı a‛ẓam eleminden fl-bānlara emr-eyledi.²³Ferāmurẕ’uñ üzerine ḳırḳ elli ḳadar cengçi flleri sürüp ḥavāle
eylediler. Fllerdür ḫorṭumların büküp ²⁴kükreyüp Ferāmurẕ’uñ üzerine yürüdiler. Herbirinüñ üzerinde gönden ḳal‛alar içinde dörder Hind ellerinde
²⁵kemān Ferāmurẕ
bunları görüp fi’l-ḥāl ḳutupdan inüp Ferāmurẕ zr ü zeber tengine muḥkem metānet virüp üzerine süvār [122b] oldı ve girü ‛askere baḳup Ḳırṭās’a “Var söyle bir kimse yürümesün.” diyüp ve nze-i İskenderi silküp²bu flleri ferşledi ve aralarına girüp nze
ile üzerlerinde olan gönden ḳal‛aları yıḳup Hindler fller ayaġı ³altında pāy-māl oldılar. Flleri birbirlerine ḳatup bunlaruñ ḫāh-nā-ḫāh yüzlerin döndürdi. Rāy-ı a‛ẓam gördi
⁴fllerüñ yüzi döndi. Yüz elli fl daḫı ṣaldı. Ferāmurẕ bu fller ile ceng idüp nzeden
usandı. ⁵Bu kerre tġ-ı āteşin ‛uryān idüp fllerüñ ḫortumların kesüp ‛āḳıbet anları daḫı gerüye sürdi. Rāy-ı a‛ẓam emr eyledi bütün flleri bir uġurdan⁶
sürüp ardınca ‛askere dest-māl ṣaldı. On kerre yüz biñ ‛asker bir uġurdan na‛ralar urup tġların⁷‛uryān idüp
yürüdiler. ‛Asker yürüyince ġayrı Ra‛d-ı cihān-sūz daḫı na‛ra urup bir ṭarafdan yüridi.⁸‛Adlān-ı teber-dār bir ṭarafdan yüridi. Ṭanṭanuş-ı ciger-dār bir ṭarafdan yüridi. İslām
‛askeri bu ḥāli görüp ⁹Muṭahhar Şāh daḫı fermān eyledi. Dv ve perr ‛askerinden ġayrısı cümle yüriyüp iki ‛asker birbirlerine ḳarıldı¹⁰ve ḳatıldı. Yiryüzi penbe miāl atıldı. Aḳ
at, ḳara at hem-reng olup ḳoca ve cüvān belürsüz oldı¹¹bir ceng-i maġlūben oldı kim
dde-i beşer görmiş degil idi. Pehlüvānlar ṭaraf ṭaraf ceng idüp giderken ḥikmet-i¹²udā, Cihān-baḫş cihan-ārā, fller arasına düşdi. Ne gördi kim pederi Ferāmurẕ fller
ile öyle ceng eyler kim felekde¹³melekler ḫayrān olur. Bir ṭarafdan Cihān-baḫş da
cenge durdı. Nā-gāh Feraḫzād āḳānı ol araya gelüp fller ¹⁴gürūhuna düşdi. Ceng ide ceng ide Ferāmurẕ’a yaḳın vardı. Ferāmurẕ gördi Ferāḫzād’uñ gergedānın fller [123a] fller ḫortumla çalup düşürdiler. Bu kerre Feraḫzād, piyāde ḳalḳup piyāde ceng eylemege başladı ammā zebūn²oldı. Ḳırṭās görüp Ferāmurẕ’a ḫaber eyledi. Ferāmurẕ
dönüp irişdi, gördi. Ferāḫzād āḳān’ı ġayret cengin ³eyler ġayrı şöyle ḳalmış na‛ra urup flleri Ferāḫzād üzerinden perākende eyledi. Ferāḫzād daḫı Ferāmurẕ’ı görünce⁴ḳuvvet-i ḳalb ḥāṣıl idüp ġayretlendi. ‛Āşıḳāne cenge başladı. Ḳırṭās varup fi’l-ḥāl
Ferāḫzād’a bir gergedān⁵irişdürüp süvār eyledi. Bu kerre Ferāḫzād Ferāmurẕ’uñ
ḳafasından ayrılmayup ikisi ceng iderek Cihān-baḫş’uñ⁶ceng eyledügi yire geldiler.
Gördiler Cihān-baḫş bir miḳdār ḳalmış. Ḳılıç urup Cihān-baḫş’uñ üzerinden flleri⁷
irince Cihān-baḫş ḳuvvet bulup üçi fllerin ġayrı yüzlerin Rāy-ı a‛ẓam ordusına döndürüp ḳafasına ⁸düşdiler.Berüde ceng enāsında ittifāḳ Ra‛d ile Mülk-i seyf birbirlerine muḳābil gelüp cenge durdılar. Ṭanṭanūş
⁹daḫı Ḳanāṭur zeng’ye rast gelüp cenge durdı. Ammā
Ḳahhār-ı a‛ẓam ceng idüp giderken gördi kim Evrān-ı¹⁰āhendür yedek raḫşı düşüp
piyāde ‛asker-i Hind araya alup dört cānibden tr ü bārān idüp üzerine ḳırḳ¹¹
elli ḳadar yirden kemend atmışlar ġayrı zaḫm-dār idüp zebūn eylemişler. Bende çekmek murād iderler Ḳahhār-ı a‛ẓam na‛ra ¹²urup Evrān’uñ üzerinden ‛asker-i Hind’i perşān eyledi,kemendleri kesdi. Evrān, Ḳahhār’ı görince ġayrete
¹³gelüp bir gergedāna süvār Hind
pehlüvānın çeküp gergedānından indürdi ve gergedāna süvār olup Ḳahhār-ı a‛ẓam’a ḳafa-dār ¹⁴oldı. Rāy-ı a‛ẓam üzerine döñdiler.Bu ṭarafdan Ḳahḳaşān-ı ẕr-dest Ṭumṭurāḳ-ı pūlād-dest ile muṣāḥabāt
¹⁵iderek
müṣādif düşüp Ṭumṭurāḳ, Ḳahḳaşān’a ḳafa-dār oldı. Baṣdılar ṣaṭurı önlerinde olan ‛askere,¹⁶Rāy-ı a‛ẓam üzerine döñdiler. Ammā cümleden muḳaddem, fller can
acısından girüye dönüp ordıya ṭoġrı ¹⁷yüridiler. Kimisi daḫı ḫāṣ alaya yüridi. Rāy-ı a‛ẓam“Ṣaġlıḳ ile memlekete gelme mel‛ūn.” diyüp sögmege başladı. ¹⁹Liṭān-ı la‛in daḫı Rāy-ı a‛ẓam’uñ ḫavfından nuṭḳa ḳādir olmayup öyle ṭaş kesildi. Şemū sāy-ı ra‛na gördi kim ‛asker
²⁰inhizāma bulmaġa az ḳaldı. Rāy-ı a‛ẓam’a “Şāhum daḫı ne ṭurursın, fermān
eyle; ṭabl-ı ārām çalsunlar yoḫsa şimdi²¹‛asker yüz bulup ḫarābe vardı.” diyince Rāy-ı
a‛ẓam kendüye gelüp fermān eyledi. Ṭabl-ı ārām çaldılar. ‛Asker-i İslām²²
ve pehlüvānān İslām ṭabl-ı ārām ṣadāsın işidince ġayrı cengden el çeküp tġların ġılaflarına ṣaldılar. Herkes²³ordu-gāhlarına dönüp iki ‛asker birbirlerinden ayrıldılar. Yine
meydān ‛asker-i İslāmda ḳalup manṣūr-ı muẓaffer²⁴‛alem dibine geldiler. Muṭahhar
Şāh daḫı fermān eyledi ṭabl-ı ārām-ı ṣāḥib-ḳırāni çaldılar iki leşker dönüp ḳondılar ²⁵ve iki cānibden adamlar ta‛yn olup meydānda İslām küştelerin āteş-perest küştesinden ayırdılar. İslām [123b] ‛askerinden şehd olanları defn idüp zaḥm-dār olanlaruñ zaḥmın ṣardılar. Küffār ‛askerinden mürd olanları āteşe ²yaḳup zaḥm-dār olanlaruñ zaḥmların ṣardılar.Melūl maḥzūn gelüp bār-gāhda ḳarār eyledi. O şāhlar ile ³tenhā müşāvere idüp “Bizüm udā-perestler ile ḥālimüz nice olsa gerekdür. Ḳorḳaram bu nā-bekār zengye Ra‛d-ı cihān
⁴sūz ile Ṭanṭanūş cevāb viremez. Buña bir ġayrı yüzden tedārik görilse.”
didi. Maḳbul Şāh eyitdi. “Şāhum ‛aḳluma⁵bir nesne geldi. Benüm bir cāzū dostum
vardur. Gilān cāzu dirler. Öyle üstād-ı sāḫıredür kim murād eylese bir siḥr ⁶ile dünyāyı ṭarfet-ül-‛ayn içre altın üstüne getürüp ḫarāb ve yebāb eyler. Eger biz anı da‛vet eylesek gelse ⁷hiç şübhe yoḳdur kim udā-perestleri siḥr ile deryā-yı muḥṭe döker. Aña ne dvve ne peri ḫāil olur.” dedi. Rāy-ı a‛ẓam’uñ ⁸bu ma‛nā ‛aḳlına yatup şād oldı. “Ancaḳ bu
aḥvāli pehlüvānlar duymasun. Ḥuṣūṣa R‛ad-ı cihān-sūz ḳāil olmaz.”
⁹didi. Maḳbul
Şāh’uñ vezrlerinden Bezbaḫt Vezr dirlerdi, cāzūyı bulurdı. Ol Bezbaḫt cāzūyadur müte‛alliḳ ¹⁰biraz hedāyā virüp gönderdiler. Āndan Tefāruḳ Şāh daḫı eyitdi. “İy şehn-şāh-ı Hindistān, benüm senden bir merdüm-ḫor¹¹
dirler bir zeng dostum vardur. Yüz otuz altı arış ḳaddi vardur. Bir pūlād deste-çūba bir ‛aẓm seng-i esbābı geçürüp¹²anı
ḳullanur. Bu ḥāliyle ḥamlesine ben ādem taḥammül idemez. Eger Send zeng geleydi udā-perestleri bacaḳlarından ṭutup hemān¹³bütün bütün, diri diri, paṭlican dolması
gibi lup lup yudardı. Rāy-ı a‛ẓam aña da bir nāme yazup ¹⁴Tefāruḳ Şāh’uñ Seyḳur Vezri ile biraz pş-keş düzüp aña daḫı irsāl eyledi. Āndan birḳaç gün ceng¹⁵
yoḳdur diyüp ‛askere tenbh eyledi. İslām ṭarafından cāsūslar bu ḫaberi alup Ferāmurẕ’a getürdiler. Ferāmurẕ “Kendüleri¹⁶bilür.” didi. Behrām-ı gerden-keş’i daḫı İslāma getürüp
ser-ḫalḳa eyledi. İki ṭarafdan birḳaç gün ceng yoḳdur diyüp ¹⁷herkes kendi ẕevḳine meşġūl oldılar.Ammā bu ṭarafdan Ṣarṣar gördi kim ceng yoḳdur. Şol Sārıḳ didükleri nā-bekār