SÖZEL SUNUMLAR
YÜKSEK RADYOAKTİF MADDELERİN TAŞINMASINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UYGULAMALARI
Furkan ERDOĞAN 1, Ergun ERASLAN 2
1-2Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara / Türkiye
Nükleer teknolojinin elektrik üretimi, tarım, endüstri ve sağlık alanlarında yaygın olarak kullanmasına paralel olarak sayıları her geçen gün giderek artan radyasyon çalışanları, radyasyonun canlı doku üzerinde yol açacağı ciddi tehlikeler göz önüne alındığında oldukça büyük bir tehlike ile karşı karşıyadırlar. Bu alanda alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemleri bir yandan çalışanları radyasyonun zararlarından korurken bir yandan da halkı ve çevreyi radyasyonun istenmeyen etkilerinden korumaya yöneliktir. Radyasyon düzeyinin diğer kaynaklara oranla daha büyük olması nedeniyle daha yüksek risk içeren yüksek radyoaktif maddeler ciddi koruma ve güvenlik çalışması gerektirmektedir. Ülkemizde yapımı devam eden Akkuyu Nükleer Güç Santrali’nin faaliyete geçmesi ile kullanılmış yakıt, uranyum heksaflorür, yüksek radyoaktif atıklar gibi uzun yarılanma ömrüne sahip bölünebilir maddelerin taşıma faaliyetleri gerçekleştirilmeye başlanacaktır. Bu nedenle, yüksek radyoaktif maddelerinin taşıdıkları ciddi tehlike potansiyeline karşı gerekli tedbirler alınmalı ve henüz bu faaliyetler gerçekleştirilmeden alt yapısı oluşturulmalıdır. Bu çalışmada, başarılı risk değerlendirmesi, acil durum planlaması, koruyucu kapların tasarımı ve mesleki eğitimler sayesinde, nükleer teknolojiye sahip birçok ülkenin güvenle gerçekleştirdikleri bu yeni lojistik çalışmalarını ülkemizde de yürütmek için dünya genelinde uygulanan prosedürler, karşılaşılan kazalar ve düzenlemelerden faydalanılarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri üzerinde durulmuştur. Hata Ağacı Analiz Yöntemi kullanılarak kaza analizi ve risk değerlendirmesi yapılmıştır. Yapılan çalışmada sayısal bir veri ulaşmaktansa birbirine zemin hazırlayan olay zincirleri ve olumsuz durumları yaratacak nedenler incelenmiş, olası bir kaza anında ve sonrasında takip edilmesi gereken uygulamalar üzerinde durulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Yüksek Radyoaktif Madde Lojistiği, Risk Değerlendirmesi, Hata Ağacı Analizi GİRİŞ
Risk Değerlendirmesi, çalışma ortamının yapısı gereği sahip olduğu veya dış ortamdan ya da olaylardan kaynaklanabilecek tehlikelerin belirlenmesini, incelemeye söz konusu tehlikelerin risk oluşturmasına yol açacak faktörler ve bu tehlikelerin taşıdığı birincil risklerin analiz edilerek sınıflandırılmasını ve riskleri ortadan kaldıracak tedbirlerin belirlenmesi amacı ile yapılan tüm çalışmaları ifade eder (6331, 2012).
Radyoaktif maddeler, bir taşıma kazasında acil önlem alınması gereken tehlikeli maddeler arasındadır.
Radyoaktif maddelerin sevkiyatı, katı madde paketleme gereklilikleri uygulandığından, bu maddelerin dökülmesi veya salınması nadiren meydana gelir6. Dünya genelinde çok az sayıda taşıma kazası meydana gelmiş olsa da neden olabileceği etkiler göz önüne alındığında ciddi önlemler alınmasını gerektirir.
AMAÇ
Bu çalışmada radyoaktif madde taşımacılığında dünya genelinde iş sağlığı ve güvenliği çalışmaları kapsamında yapılan uygulamalar ve nükleer teknolojiye sahip ülkelerdeki yasal düzenlemelerde incelenerek, muhtemel bir yüksek radyoaktif madde taşıma işleminde kaza riskini en aza indirmek adına taşıma öncesinde ve sonrasında uygulanması gereken program ve güvenlik önlemleri üzerinde duruldu.
6https://www.iaea.org/topics/transport
Hata ağacı analiz yöntemi kullanılarak kompleks bir yapıya sahip olan radyoaktif madde taşımacılığında günümüze kadar gerçekleşen kazalardaki risk faktörleri temel alınarak risk değerlendirmesi yapılarak, öncelikli konular belirlenmeye çalışılmıştır.
KAPSAM
Çalışmada yüksek radyoaktif madde taşımacılığın büyük bir kısmını oluşturan kullanılmış yakıt ve kullanılmış yakıtın yeniden işleme tesislerinde, içeriğindeki U235 ve Plütonyumun temizlenmesi sonrası geri kalan yüksek radyoaktif atıkların taşınması sırasında gerçekleşebilecek bir kaza senaryosu üzerinde durulmuştur.
YÖNTEM
Hata Ağacı Analizi risk değerlendirmesi için kullanılmıştır. En büyük olumsuz etkiye sahip durum ana başlık olarak seçilmiş, bu duruma neden olan alt faktörler belirlenmiştir. Hata ağacı analizinde kullanılan sembollerle bulunan bu faktörler ilişkilendirilmiş ve domino etkisi ile gerçekleşen olay dizilerine yer verilmiştir.
Boolen Matematiği kullanılarak olayların olasılık profilleri incelenmiştir. Türkiye’de hali hazırda yüksek radyoaktif madde taşımacılığı yapılmadığından nükleer teknolojiye sahip diğer ülkelerin açıkladığı sınırlı verilerden ve literatür araştırmalarından faydalanılarak değerler belirlenmiştir.
Şekil 1. Boolen Matematiği Çizelgesi [2]
(𝐴 ∪ 𝐵) ∩ ((𝐴 ∩ 𝐶) ∪ (𝐷 ∩ 𝐵)) ∩ (𝐷 ∩ 𝐶) = (𝐴 + 𝐵) ∗ (𝐴 ∗ 𝐶 + 𝐷 ∗ 𝐵) ∗ 𝐷 ∗ 𝐶
= 𝐴𝐴𝐶𝐷𝐶 + 𝐴𝐷𝐵𝐷𝐶 + 𝐵𝐴𝐶𝐷𝐶 + 𝐵𝐷𝐵𝐷𝐶 = 𝐴𝐶𝐷 + 𝐴𝐵𝐶𝐷 + 𝐴𝐵𝐶𝐷 + 𝐵𝐶𝐷
= 𝐴𝐶𝐷 + 𝐵𝐶𝐷 A + A= A, A*A = A
(A*B) + A = A, (A+B) *B = B
maddenin salınmasının iki kök sebepten kaynaklandığı ve bunların gerçekleşmesi içinde birbirini takip eden alt faktörlerin birbirileri ile olan ilişkisi gözler önüne serildi.
SONUÇ
Radyoaktif maddeler insan sağlığı açısından ciddi risklere sahiptir. Bu alanda yapılan çalışmalarda yapılan en küçük hata büyük hasarlara neden olabilir. Çalışan personellerin uyması gereken kurallar açıktır. Bunlara uyulmaması halinde büyük çaplı kazalara direkt olarak sebebiyet verilebilir. İnsan kaynaklı hatalar olası bir kazayı direkt tetikleyeceği için bu alanda da en büyük risk faktörünü insan oluşturmaktadır. Bunun yanında çarpışma, teknik arıza, doğal afet, sabotaj gibi nedenlerden kaynaklanan trafik kazası ve radyoaktif maddelerin koruma kaplarında tasarım, üretim, yükleme, boşaltma aşamalarında yapılan hatalardan dolayı radyasyon salınımı gerçekleşebilir. Hata ağacı analizi radyoaktif madde taşınması gibi kompleks sistemlerde risk faktörlerinin sistemi nasıl etkilediği ve birbirleri ile olan ilişkilerini incelemede kullanılabilecek kullanışlı bir risk değerlendirme yöntemidir.
Fakat hata ağacında yer alan faktörlerin gerçekleşme ihtimalindeki belirsizlik ve bu alanda yeterli veri olmaması sayısal bir sonuç elde etmekten uzaktır. Buna karşın, sistemin eniyilemesi yapılırken, olumsuz durumlara neden olabilecek faktörleri ağ örgüsü şeklinde birbirine bağladığından ana problemlere çözüm bulmada elverişli bir metottur.
KAYNAKÇA
6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (2012). Resmî Gazete, Sayı: 28339, Cilt:52
Banar, M., Özkan A., Görçün Ö.F., (2016). Tehlikeli Madde Lojistiği ve İş Güvenliği, Uluslararası Ticaret ve Lojistik Yönetimi Bölümü Ders Kitabı, Anadolu Üniversitesi, ss: 197-200.
İNTERNET KAYNAKLARI
https://www.iaea.org/topics/transport (E.T. 05.11.2020)
A REVIEW OF TEXTURED CUTTING TOOLS IN MANUFACTURING ENVIRONMENT