5. ARAġTIRMANIN SINIRLILIKLARI
1.2. YÜKSEKÖĞRETĠMDE ULUSLARARASILAġMA EĞĠLĠMLERĠ
ULUSLARARASILAġMA EĞĠLĠMLERĠ
Dünya çapındaki her malzemenin piyasada alım-satıma ve tüketime sunulduğu küreselleĢen dünyada, diğer ekonomik ürünlerde olduğu gibi eğitim de ekonomik değeri olan ve pazarlanabilen yükseköğretim ürünü haline gelmiĢtir. Modern toplumdaki mekanizmaların eğitimli insana duyduğu ihtiyaç, özellikle II. Dünya savaĢı sonrasında yükseköğretime yönelimi bütün dünyada artırmıĢtır. Modern kuruluĢlar ihtiyaç duydukları personeli diploma veya sertifikasına göre iĢe almıĢ ve bu da diploma ve sertifika veren üniversite kurumunu gözde bir kurum haline getirmiĢtir. Bilgi toplumunun bir gereği olarak hammadde ve fiziksel iĢ gücünü kullanmaya dayanan üretimden bilgi ve teknoloji yoğunluklu yeni üretim biçimine geçilmiĢ; bu durum üniversitelerin ekonomik rol ve sorumluluklarının dönüĢümüne yol açmıĢtır. Bilgi toplumunda refah ve geliĢmiĢliğin itici gücü, bilgi ve bilgiyi üreten eğitimli bireyler ile onların üretim kapasiteleridir.
Bilgi toplumunun bir gereği olarak üniversiteler, ülkelerinin milli kalkınmalarında rol almıĢ ve bilgiye dayalı ekonomide ihtiyaç duyulan meslek kollarına insan gücü yetiĢtirme vazifesini üstlenmiĢlerdir. Bu sayede bilgi toplumunun öznesi olan birey, bilgiyi içselleĢtiren, yeniden üreten ve modern çağın toplumsal düzenine kolaylıkla uyum sağlayabilen bir fert haline gelmiĢtir (Biçerli, 2011: 122-123).
Üniversiteler, önceleri bilgiyi üreten, kültürel değerleri sonraki nesle aktaran kurumlar olarak görülürken, günümüzde ülkesinin ekonomik geliĢimine öncülük eden, araĢtırma ve geliĢtirme faaliyetleriyle modern öğretim yöntemlerine dayalı, ileri eğitim teknolojilerini kullanan bir yapıya dönüĢmüĢtür. Bu dönüĢüm ders içerikleri ve yeni meslek alanlarına yönelik programların fakülte ve enstitülere eklenmesi ile devam etmiĢtir. Teknolojik imkânların artması ve bilgiye ulaĢmanın kolaylaĢması ile birlikte bilimsel ilerlemenin ön planda tutulduğu üniversiteler, kendi ülkelerinin parlak öğrencilerini çekmekle kalmamıĢ; diğer ülkelerdeki seçkin öğrencileri de cezbeder hale gelmiĢtir.
Öğrencilerin yurtdıĢında yükseköğrenim görmeyi tercih etmelerinde öne çıkan gerekçelere bakıldığında nitelikli eğitim, akademik ve mesleki
Fatih ÖZKAN
alanda geliĢme ve istihdam olanakları geniĢ alanlarda öğrenim görerek iyi bir kariyerelde etme hususlarının öne çıktığı görülmektedir. Brown‟un (2008: 77) araĢtırmasında, öğrencilerin yurtdıĢında eğitim almayı tercih etmelerinde daha nitelikli eğitim, akademik ve mesleki geliĢme fırsatı, geliĢmiĢ eğitim kaynak ve teknolojilerinin kullanılması ile piyasada rekabet edebilirlik avantajının sağlanmasının etkili olduğu tespit edilmiĢtir.
OECD‟nin yayımladığı rapora (2014) göre, öğrencilerin yurtdıĢı eğitimi tercih etmelerinin nedenleri, nitelikli eğitim, daha çok istihdam olanakları ve rekabet edebilirlik, yabancı dil bilgilerini geliĢtirme, kültürel birikim kazanma Ģeklinde sıralanmaktadır. Baier‟e (2009: 69) göre öğrencilerin yurtdıĢında eğitim alma nedenleri arasında kariyer olanaklarını geliĢtirme, üniversitelerin sahip olduğu prestij veya itibar Ģeklinde belirtilmektedir.
Zheng‟e göre (2010: 59) uluslararası eğitimin bireylere prestij kazandırması, uluslararası mesleki kariyerde daha çok olanak sağlaması avantajları, öğrencilerin yurt dıĢında öğrenim görmelerine neden olmaktadır. British Council raporuna göre (2008) öğrencilerin ülkelerindeki aynı programı bile yurtdıĢında okumayı tercih etmelerinin nedeni, yurtdıĢındaki yükseköğretim kurumunun prestij derecesi, Ģirketlerin yurtdıĢında eğitim görmüĢ veya yurtdıĢı tecrübesi olan mezunları tercih etmeleri olarak belirtilmektedir.
Konuyla ilgili yurtdıĢında yapılan araĢtırmalarda da, uluslararası öğrencilerin ülkesine göre daha nitelikli eğitim almak ve iyi bir meslek edinmek, uluslararası tecrübeden edinilen bilgi ve tecrübeyle parlak bir gelecek için yurtdıĢı eğitime yöneldikleri belirtilmektedir (Krishnan ve Vrcelj, 2009:
112). Buradan genel olarak öğrencilerin yurtdıĢında öğrem görmeyi tercih etmelerinde akademik, kariyer odaklı ve deneyimsel gerekçelerin ağırlıklı olduğu çıkarılabilir. Öğrencilerin yurtdıĢında baĢvuracağı eğitim kurumuna karar vermede ise, harç ücreti, yaĢam masrafları, üniversitelerin akademik baĢarıları, yabancı dilde uzmanlık, vize iĢlemlerinin kolaylığı, çalıĢma fırsatları, ülkelerin akrabalık iliĢkileri gibi faktörlerin öğrencilerin öne çıkan tercih sebepleri olduğu görülmektedir (Levent ve Karaevli, 2013: 102-105).
UluslararasılaĢma sürecinin en önemli unsurlarından biri olan öğrenci hareketliliğinde son yıllarda ciddi bir artıĢ gözlenmektedir.
Uluslararası öğrencilerin büyük bir kısmı, dünyanın en büyük ekonomisine sahip ülkeler ile OECD ülkelerinde eğitim görmektedirler. En çok tercih edilen ülkeler ise Avrupa ile Kuzey Amerika ülkeleridir. 4,1 milyon uluslararası öğrencinin yaklaĢık iki milyonu Avrupa ülkelerinde, 880 bini ise Kuzey Amerika‟da öğrenim görmektedir (Çetinsaya, 2014: 143-144). Latin
Amerika, Karayipler, Okyanusya ve Asya‟ya olan ilgi de gittikçe artmaktadır (Büyük, 2016: 163).Üniversite harç ücretlerinin düĢük olması ve ekonomik yaĢam maliyetleri nedeniyle Japonya, Malezya, Singapur ve Çin gibi ülkeler, özellikle yakın çevresinde öğrenci nüfusunun yoğun olduğu ülkelerden öğrenci çekmektedir (Aktaran Büyük, 2016: 165).
Türk Cumhuriyetlerinin bağımsızlıklarını ilan etmesinin ardından 1992-1993 eğitim-öğretim yılında baĢlatılan “Büyük Öğrenci Projesi” ile artan Türkiye‟deki uluslararası öğrenci yoğunluğuna rağmen, yükseköğrenim gören uluslararası öğrenci oranı, YÖK istatistiklerine göre toplam öğrenci oranının % 1‟inden daha aĢağılardadır. Çetinsaya‟ya (2014:
148) göre Türkiye‟de uluslararası öğrenci sayısının önemli oranda arttığı görülmekle birlikte, henüz arzulanan uluslararasılaĢma düzeyine ulaĢamadığını söylemek mümkündür. Türkiye baĢta Orta Asya, Balkanlar, Orta Doğu ve Afrika bölgelerindekiler olmak üzere 147 ülkeden gelen uluslararası öğrenciye ev sahipliği yapmaktadır. ġekil 1‟de 2013- 2016 yılları arasında Türkiye‟ye gelen uluslararası öğrencilere iliĢkin bilgiler yer almaktadır.
Şekil 1. 2013-2016 Yılları Arasında Uluslararası Öğrencilerin Geldikleri Ülkeler ve Öğrenci Sayıları (İlk 11 Ülke)
Kaynak: (CoĢkun, Dama, Emin, Toklucu ve Barkçin, 2016: 336)
ġekil 1 incelendiğinde 2016 Kasım verilerine göre Azerbaycan‟dan 12.504, Türkmenistan‟dan 9.903, Suriye‟den 9.689, Ġran‟dan 5.661,
Fatih ÖZKAN
Irak‟tan 4.414, Afganistan‟dan4.338, Kırgızistan‟dan 1.994, Yunanistan‟dan 1.993, Kazakistan‟dan 1.986 ve Libya‟dan 1.668öğrencinin Türkiye‟de eğitim görmekte olduğu anlaĢılmaktadır.
Çetinsaya‟ya (2014: 148-149) göre, yurtdıĢında okuyan öğrencilerin yurt içinde okuyan öğrencilere oranı, bir uluslararasılaĢma göstergesidir. Bu oran Avrupa ülkelerinde yüksek değerlerdedir. Bu değer, öğrenci kitlesinin özellikle yurt dıĢı eğitim kurumlarıyla bütünleĢme düzeyini göstermesi bakımından önemlidir. Türkiye‟nin yükseköğretim düzeyinde öğrenci gönderen önemli kaynak ülkelerden biri olması, yükseköğretiminin uluslararasılaĢmasına katkı sağlamaktadır. Ayrıca uluslararası öğrenci dünyasında yüksek oranlarda temsil edilen ve uluslararası öğrencilerce tercih edilen ülkeler, genelde yurtdıĢına daha az oranda öğrenci göndermektedir.
Sayısal bakımından Asya ve Afrika ülkeleri kaynak ülkeler olarak öne çıkmaktadır. Ġlerleyen bölümde uluslararası kuruluĢların yükseköğretim yaklaĢımlarına ve uluslararası öğrencilerin yasal konumuna iliĢkin düzenlemelere yer verilmiĢtir.