Uluslararası Öğrenci Kavramı ve Uluslararası Öğrenci Hareketlliği

Uluslararası öğrenci, öğrenim görmek amacıyla vatandaĢı olduğu ülkeden baĢka bir ülkeye giden ya da eğitim görmeye geldiği ülkede daimi veya doğal ikametgâh izni olmaksızın yaĢayan, temel eğitimini baĢka bir ülkede almıĢ öğrencidir (Polat, 2012: 19). Sağıroğlu‟na (2016: 34) göre uluslararası öğrenci, eğitim amacıyla baĢka ülkeye seyahat eden öğrenci;

yabancı öğrenci ise, eğitim gördüğü ülkeyle vatandaĢlık bağı olmamasına rağmen uzun dönem ikamet izni almıĢ öğrencidir.

Fatih ÖZKAN

Literatürde yabancı öğrenci, yabancı uyruklu öğrenci, misafir/konuk öğrenci Ģeklinde atıfta bulunulan uluslararası öğrenciler, çeĢitli ülkeler ve uluslararası kuruluĢlar tarafından da farklı Ģekillerde tanımlanmaktadır.

Örneğin OECD, uluslararası öğrenci ile yabancı öğrenciyi birbirinden ayırmakta; uluslararası öğrenciyi, vize ya da özel izinle ülkesi dıĢında kalitesi onaylanmıĢ bir kurumda bir öğrenim programına katılma hakkı kazanan kiĢi olarak tanımlarken; yabancı öğrenciyi ise, yine eğitim amaçlı baĢka ülkeye gitmekle birlikte, o ülkede uzun süreli ikamet iznine sahip olan kiĢi olarak ele almaktadır (OECD, 2013: 314-315). UNESCO (2009: 250) ise, öğrenci vizesinin uzunluğu veya kısalığını değerlendirme dıĢı tutarak uluslararası öğrenciyi, eğitim amacıyla uyruğu bulunduğu ülke dıĢında öğrenci olarak kayıtlı kiĢi Ģeklinde tanımlamaktadır.

Uluslararası öğrenci tanımlarının ülkelere göre farklılık gösterdiği görülmektedir (DEĠK, 2013: 8-9; KAM, 2015: 19). Avustralya, uluslararası öğrenciyi, öğrenci vizesiyle Avustralya‟da yükseköğretime kayıtlı kiĢi olarak tanımlarken; Kanada, eğitim görmek için kısa süreli vize alan veya geçici vatandaĢ statüsündeki öğrenci olarak tanımlamakta ve sürekli ikamet izni olan yabancı öğrencileri bu tanımın dıĢında bırakmaktadır. Fransa, en az bir yıllığına eğitim almak amacıyla ülkeye gelen ve Fransa tarafından onaylanmıĢ orta dereceli okul mezunları ya da „diplôme de l‟Université‟

sahibi olan baĢka ülke vatandaĢı öğrenciler olarak tanımlamıĢtır. Ġngiltere, normalde Ġngiltere‟de ikamet etmeyen öğrenciyi uluslararası öğrenci kapsamına almıĢ, fakat AB vatandaĢlarını ve BirleĢik Krallık vatandaĢı olmayıp sadece oturma izni olanları bu tanıma dâhil etmemiĢtir. Avustralya, Kanada, Fransa ve Ġngiltere ilgili öğrencileri uluslararası öğrenci olarak tanımlarken; Japonya, Almanya ve ABD yabancı öğrenci olarak tanımlamıĢtır. Japonya yabancı öğrenciyi, Göç Kontrolü ve Mülteci Kabulü Kanunu‟nda ifade edildiği üzere „kolej öğrencisi‟ vizesi alıp istediği herhangi bir seviyede öğrenim gören kiĢi olarak tanımlamıĢtır. Almanya, yabancı öğrenciyi, sadece eğitim için gelen „hareketli yabancı öğrenci‟ ve büyük ihtimalle ülkede oturma izni alacak olan „hareketli olmayan yabancı öğrenci‟ olarak ikiye ayırarak tanımlamıĢtır. ABD ise, ülke içinde bir yükseköğretim kurumuna kayıtlı olup geçici veya kalıcı oturma izni olan Amerikan vatandaĢı olmayan öğrencileri bu kapsamda değerlendirmiĢtir. Bu tanım F (öğrenci) vizesi, H (geçici iĢçi/stajyer) vizesi, J (geçici değiĢim öğrencisi) vizesi ve M (mesleki eğitim) vizesi sahibi olanlar kapsamındadır.

VatandaĢı olduğu ülke dıĢına eğitim amacıyla giden ve eğitim kurumlarına kabul edilen öğrencilerin misafiri oldukları ülkelerin ekonomisine sağladıkları katkı, ülkedeki bilimsel çalıĢmalara verdikleri destek, kendilerine yönelik bakıĢ açısını değiĢtirmiĢ, dıĢlayıcı bir algıya sebep olabilecek “yabancı öğrenci” ifadesi zamanla yerini karizmatik ve avantajlı “uluslararası öğrenci” ifadesine bırakmıĢtır (Günaydın, 2012: 17-18).

Türkiye‟de ise uluslararası öğrenci kavramından ziyade yabancı uyruklu öğrenci kavramı tercih edilmiĢ, 1983‟ten itibaren kanun maddeleri veya yönetmeliklerle kapsamı belirlenmiĢtir. 14 Ekim 1983 tarihli ve 2922 sayılı „Türkiye‟de Öğrenim Gören Yabancı Uyruklu Öğrencilere ĠliĢkin Kanun‟un

(https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbm mc066/kanundmc066/kanundmc06602922.pdf, 30.06.2019) 2. Maddesinde

“ilgili kurum ve kuruluĢlar ile çeĢitli anlaĢmalar çerçevesinde Hükümetmizce yabancı hükümetler emrine verilen burslardan yararlanmak suretiyle veya kendi imkânlarıyla Türkiye‟ye gelen yabancı uyruklu öğrenciler” Ģeklinde tanımlanmıĢtır. Türk Silahlı Kuvvetleri‟ne bağlı okullara kabul edilen yabancı uyruklu öğrenciler, bu kanunun kapsamı dıĢında bırakılmıĢtır. 15 Nisan 1985 tarihli „Türkiye‟de Öğrenim Gören Yabancı Uyruklu Öğrencilere ĠliĢkin Yönetmelik‟te (http://mevzuat.meb.gov.tr/dosyalar/90.pdf, 30.06.2019), “her derece ve daldaki eğitim kurumlarında öğrenim gören veya Türkçe kurslarına katılan T.C. uyruğunda bulunmayan kiĢi” olarak tanımlanmıĢtır.

24 Mart 2010 tarihinde yürürlüğe giren5978 Sayılı „YurtdıĢı Türkler ve Akraba Topluluklar BaĢkanlığı TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanun‟da (http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/04/20100406-1.htm,

30.06.2019) iseyabancı uyruklu öğrenciler, “kamu kurum ve kuruluĢlarınca ülkemizde eğitim görmesi uygun görülenler ile uluslararası anlaĢmalar çerçevesinde eğitim amacıyla Türkiye‟ye gelenler” olarak tanımlanmıĢtır.

YTB koordinasyonunda 2012 yılında hazırlanan ve Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Kurulu tarafından kabul edilen Yabancı Öğrenci Strateji Belgesi‟nde yabancı öğrenci, “Türkiye Cumhuriyeti vatandaĢı olmayıp öğrenci vizesi ya da özel izinlerle Türkiye‟de her derece ve daldaki bir eğitim-öğretim kurumunda sosyal, kültürel, mesleki geliĢim amacıyla

Fatih ÖZKAN

kendi hesabına ya da burslu olarak öğrenim gören öğrenci” olarak tanımlanmıĢtır (KAM, 2015: 19).

Bununla birlikte, Türkiye‟de bulunan bütün yabancı uyruklu öğrencilerin yabancı öğrenci ya da uluslararası öğrenci olarak kabul edilmemesi gerektiğini düĢünen akademisyenler de vardır. Örneğin Büyük (2016: 161-163) ve Baltacı‟ya (2017: 23) göre, yurtdıĢında olup açıköğretim sistemiyle YÖKSĠS‟te yabancı öğrenci olarak kayıtlı öğrenciler, Balkanlar‟dan ve Avrupa‟dan burslu olarak Türkiye‟ye gelen çifte vatandaĢlığa sahip Türk kökenli ve KKTC uyruklu öğrenciler, iç savaĢ sebebiyle Türkiye‟de geçici sığınmacı statüsünde bulunan Suriye ve Irak uyruklu öğrenciler ile izinsiz olarak Türkiye‟de bulunan Afganistan, Ermenistan ve Pakistan uyruklu öğrencilerin yabancı öğrenci olarak kabul edilmemesi gerekmektedir.

Bu çalıĢmada ise, uluslararası öğrenci, Türk vatandaĢı olmayan ve Türkiye‟deki yükseköğretim kurumlarından birinde bir programda kayıtlı burslu ya da burssuz öğrenciyi ifade etmektedir. Kökenleri itibariyle Türk uyruklu olup çeĢitli sebeplerle baĢka ülke vatandaĢlığını seçen ve Türkiye‟de öğrenim gören öğrenciler, bu tanım gereği uluslararası öğrenci olarak kabul edilmektedir.

GeçmiĢte uluslararası öğrenciler, YurtdıĢı Türkler ve Akraba Toplulukları BaĢkanlığı (YTB), Ġslâm Kalkınma Bankası (ĠKB), Milli Eğitim Bakanlığı, Türk Ulusal Ajansı, Comenius Okul Eğitimi Programı, Erasmus Programı, Leonardo Da Vinci Programı, Grundtvig programı (YetiĢkin Eğitimi), Türkiye Diyanet Vakfı, Türk Silahlı Kuvvetleri ve Emniyet Genel Müdürlüğü, Devletler Arası AnlaĢmalar, Üniversiteler ve Sivil Toplum KuruluĢları (STK) aracılığıyla ve yasal izinle Türkiye‟ye gelmiĢler; izinli veya izinsiz olarak kendi imkânlarıyla Türkiye‟ye gelen öğrenciler de uluslararası öğrenci statüsünde değerlendirilmiĢlerdir (Yıldırım, 2016: 21). Yakın zamana kadar uluslararası öğrencilerin yukarıda anılan kurum ve kuruluĢlara ek olarak Türkiye‟ye 1981‟den itibaren yapılan YÖS (Yabancı Öğrenci Sınavı) ve 1992‟den itibaren yapılan TCS (Türk Cumhuriyetleri ile Türk ve Akraba Toplulukları Sınavı) kanalıyla da geldikleri bilinmektedir (Kıroğlu, Kesten ve Elma, 2010: 26). Günümüzde ise, Devlet-Hükümet Bursu uygulamaları 11 Ocak 2012 tarihinde kaldırılmıĢ ve „Türkiye Bursları‟ adıyla tek çatı altında toplanmıĢtır (Terzi, 2013: 35).

Uluslararası öğrenciler, yetiĢmiĢ bilim insanı olarak üniversitelerin gereksinim duyduğu personel ihtiyacını karĢılamada önemli bir iĢlev görmektedir. Ayrıca yerli öğrenci ve akademisyenlerin farklı kültür, düĢünce ve yaĢam tarzlarıyla tanıĢmasına imkân sağlamasıyla yükseköğretim kurumlarının kültürel ve akademik hayatına zenginlik kazandırmakta, ülkeler ve kültürlerarası anlayıĢ, iĢbirliği, dayanıĢmayı artırmakta ve küresel barıĢa destek olmaktadır.

Uluslararası öğrencilerin ödedikleri öğrenim ücretleriyle, gerek tek baĢlarına gerekse aileleriyle seyahat, konaklama ve gündelik ihtiyaçlarını karĢılamak için yaptıkları harcamalarla ev sahibi ülkeye katkıları söz konusudur. Ayrıca ev sahibi ülkenin turizm, sanayi ve diğer sektörel sermayesinin geliĢtirilmesinde uluslararası öğrenciler stratejik bir öneme sahiptir.

Uluslararası öğrenciler, hem ödedikleri öğrenim ücretleri hem de konaklama ve gündelik ihtiyaçlarını karĢılamak için gittikleri ülkenin ekonomisine doğrudan döviz girdisi sağlamaktadır. Özoğlu, Gür ve CoĢkun tarafından yapılan araĢtırmaya göre (2012: 21-22), özellikle uluslararası öğrencilerin yoğun olduğu ülkelerde uluslararası eğitim sektörü, ihracat kapsamında en fazla ekonomik getiri sağlayan sektörler arasında yer almaktadır. Kanada‟da uluslararası öğrencilerden elde edilen yıllık gelir, 6.1 milyar $ ile ülkenin en önemli ihracat sektörlerinden olan kereste ve kömür sektörlerinden elde edilen 5.1 milyar $ geliri geride bırakmıĢtır.

Avustralya‟da uluslararası eğitim faaliyetleri, hizmet sektörü kategorisinde ihracatta birinci sırada, bütün sektörler arasında da kömür ve demir madeninden sonra en fazla ihracat getirisi olan üçüncü sırada gelmektedir.

Özellikle hizmet sektörü içinde ABD ve Yeni Zelanda‟da uluslararası eğitim faaliyetleri üst sıralarda yer almaktadır.

2010-2011 akademik yılında değiĢik ülkelerin uluslararası eğitim faaliyetlerinden elde ettikleri ekonomik getiriler incelendiğinde, ABD‟nin 20 milyar dolar (NAFSA, 2011), Avustralya‟nın 16.3 milyar dolar (Australian Education International, 2011) ve 2008-2009 akademik yılında Ġngiltere‟nin 8.5 milyar pound (British Council, 2008), Kanada‟nın 6.5 milyar dolar, Yeni Zelanda‟nın 2.1 milyar dolar (Education New Zealand ve Ministry of Education, 2008) gelir elde ettiği belirtilmektedir (Sağıroğlu, 2016: 34).

Fatih ÖZKAN

Uluslararası öğrenciler, ev sahibi ülkede yaptıkları harcamaların yanında yerel halk için yeni istihdam alanlarının da oluĢmasına yol açmıĢlardır. Özoğlu, Gür ve CoĢkun (2012: 22), uluslararası öğrencilerle ilgili ekonomik aktivitelerin, Kanada‟da yaklaĢık 80.000 kiĢiye, Yeni Ze-landa‟da ise yaklaĢık 32.000 kiĢiye ek istihdam olanağı sunduğunu aktarmıĢtır.

Uluslararası öğrenciler, ödedikleri harç ücretleriyle, yükseköğretim kurumlarının bütçelerine önemli katkı sağlamaktadır. Ev sahibi ülkenin geliĢmiĢlik düzeyine göre değiĢmekle birlikte genel olarak yıllık uluslararası öğrenci harcamasının 40.000 dolar civarında olduğu değerlendirilmektedir (Sağıroğlu, 2016: 34). Ayrıca uluslararası öğrenciler ev sahibi ülkenin kendi vatandaĢlarının ödediği harçlardan daha fazla öğrenim harcı ödemektedir. Bu durum ülkeler için uluslararası öğrencilerin önemli bir gelir kaynağı olarak görülmesine sebep olmakta, gibi olumsuz bir izlenime de neden olabilir.

Uluslararası öğrenciler, genç nüfus yoğunluğunun yaĢlı nüfusa göre az olduğu geliĢmiĢ ülkelerdeki nitelikli iĢgücü ihtiyacının giderilmesine de katkı sağlayabilirler. Bu durum ev sahibi ülkenin iĢgücü piyasalarının canlanmasına ve ekonominin büyümesine yardımcı olmaktadır. Ayrıca lisans eğitiminden sonra lisansüstü eğitime devam eden uluslararası öğrenciler, yaptıkları bilimsel araĢtırmalar ve diğer akademik çalıĢmalarla da ülkenin bilimsel ve teknolojik geliĢimine destek olmaktadır. Uluslararası lisansüstü öğrencilerin araĢtırma asistanlığı, laboratuvar teknisyenliği gibi üniversitelerin ve diğer araĢtırma kurumlarının ihtiyaç duyduğu personel ihtiyacını karĢılamada önemli rolü bulunmaktadır (Özoğlu, Gür ve CoĢkun, 2012: 22).

Uluslararası öğrenciler, yükseköğretim kurumlarının kültürel ve akademik hayatına zenginlik katmakta, yerli öğrencilerin ve akademisyenlerin farklı kültürleri ve farklı düĢünce tarzlarını tanımasına fırsat vermektedir (Bevis ve Lucas, 2007: 18-19). Uluslararası öğrenciler, eğitim gördükleri ülkeyle kendi ülkeleri arasında kültür elçisi sıfatıyla siyasi, sosyal, sportif, kültürel ve ticari alanlarda bir köprü vazifesi görmektedirler (KAM, 2015: 11; Sağıroğlu, 2016: 35). VatandaĢı olduğu ülkenin kültürel dokusunu ev sahibi ülkede sergileyen uluslararası öğrenciler, ev sahibi ülkenin kültürüne çeĢitlilik kazandırmakta, bu sayede hem kültürlerarası hem de toplumlararası iliĢkilerin geliĢmesine katkıda bulunmaktadırlar. Ayrıca

ülkelerine dönerek burada edindikleri entelektüel birikimi kendi ülkelerine taĢımaktadırlar.