Yönetimde Güç Kavramı

Güç, bir örgütte yer alan vazgeçilmez bir gerçekliktir. Örgütte etkili olabilmek için gücün iyi anlaşılması gerekir. Çünkü bireyin güç kullanmadaki başarısı, gücü ne kadar iyi anladığı ve etkilerini sezmesine bağlıdır (Özkalp ve Kırel, 2016).

Örgütsel davranış alanındaki kavramların birçoğunun evrensel manada anlaşmaya varılan bir tanımı yoktur ancak güç kavramının diğer örgütsel davranış kavramlarına göre çok daha fazla tanımı olabilir. Çünkü güç hakkında yazan her yazar bunu farklı tanımlamıştır. Güç, bir kişinin başka birinin davranışlarını etkileyebilmesidir. Dolayısıyla etkilenen kişi etkileyenin isteklerine göre davranır. Etkilenen kişinin etkileyen kişiye bağımlılığının artmasıyla beraber, etkileyenin gücü de artmaktadır. Güç alanındaki çalışmaları ile bu kavrama en yakın olan bilim insanlarından Pfeffer gücü basitçe, davranışları değiştirmek, direnişin üstesinden gelmek, olayların gidişatını değiştirmek ve insanlara normalde yapmayacakları şeyleri yaptırmak olarak tanımlamıştır. Güç, başkasına istediğimiz bir işi yaptırabilme ya da işlerin istediğimiz gibi gerçekleştirilmesini sağlamaktır (Luthans, 2011; McShane ve Glinow, 2010; Robinson ve Judge, 2007; Schermerhorn, Hunt ve Osborn, 2002). Bu tanımlardan yola çıkarak gücün çeşitli özellikleri şöyle sıralanabilir (Özkalp ve Kırel, 2016):

• Güç, sosyal bir terimdir. İnsanlar arası etkileşimi karakterize eder. Bir insan ya da grup başka bir insan ya da grup üzerinde güce sahiptir.

• Güç, kesin ve değiştirilemez değildir. Güç ilişkileri zamana ve bireye göre farklılık gösterebilir.

• Güç ve otorite birbirine yakın kavramlardır ancak aynı şey değildir. Otorite gücün yasal halidir. Ast-üst ilişkileri otoriteye örnek olarak verilebilir. Otoritenin sınırlarını güce göre daha azdır.

2.2.6.1. Gücün sınıflandırılması. French ve Raven (1959), örgütlerde var olan beş çeşit güçten bahsetmişlerdir. Bunlar ödül gücü, zorlayıcı güç, yasal güç, karizmatik güç ve uzmanlık gücüdür. Bu güç kaynaklarından yasal güç, ödül gücü ve zorlayıcı güç kişinin resmi pozisyonundan ya da iş resmi olmayan rolünden kaynaklanır. Diğer bir deyişle kişi bu gücü resmi olarak örgütten ya da resmi olmadan iş arkadaşlarından alır. Karizmatik güç ve uzmanlık gücü ise kişinin kendi özelliklerinden kaynaklanır (McShane ve Glinow, 2010).

a) Ödül gücü: Ödül gücü başkaları üzerinde hakimiyet kurmak için dışsal ve içsel ödülleri kullanabilmesidir. Buna para, ek ödeme, övgü ya da işin zenginleştirilmesi örnek olarak gösterilebilir. Tüm yöneticilerin ödül kullanma yetkisi olmasına rağmen ödüllerin kullanılma başarısı yöneticinin becerisine göre değişir. Çalışanların da 360 derece değerlendirme sistemi ile yöneticiler üzerinde ödül güçleri vardır. Çalışanların geribildirimi, yöneticilerin ek ödemelerini ve diğer kazançlarını etkiler; bu nedenle, yöneticiler 360 derecelik geribildirimden sonra çalışanlara karşı farklı davranma eğilimi gösterirler (McShane ve Glinow, 2010; Schermerhorn, Hunt ve Osborn, 2002).

b) Zorlayıcı güç: Zorlayıcı güç, ödül gücünü tam ters tarafıdır denebilir ve temeli korkuya bağlıdır. Baskı gücü olarak da adlandırılabilir. İstenilen şekilde davranmayanları cezalandırma hakkı olarak da tanımlanabilir. Örgüt ortamlarında bu ceza fiziksel ceza değil daha çok uzaklaştırma, ücret sabitleme, düşük performans değerlendirmesi yapma ya da çalışmalarını eleştirme gibi cezalar olabilir (Harris ve Hartman, 2002; Robinson ve Judge, 2007; Altınkurt, Yılmaz, Erol ve Salalı, 2014). Kişi uyum sağlamayı beceremediğinde ortaya çıkabilecek olumsuzluklarda korkarak bu güce tepki verir Örgütlerde ceza ya da zorlama sınırlı koşullar altında etkilidir. Sadece işine son verilmemesi için çalışan kişiler hevesli bir şekilde katkıda bulunmayacaktır. Yönetici görmediği zamanlarda işine önem vermemek, işi sabote etmek gibi davranışlar sergileyebilir (Stroh, Northcraft ve Neale, 2002).

c) Yasal Güç: Formal grup ve organizasyonlarda, kişilerin güçleri daha çok yapısal pozisyonlarından kaynaklanır (Robinson ve Judge, 2007). Bu yasal güç olarak adlandırılır. Örgütlerde yasal güç ile ödül gücü ve zorlayıcı güç genellikle birbiri ile ilişkilidir. Yasak güce sahip çoğu kişinin astlarını ödüllendirme ya da cezalandırma yetkisi vardır (Riggio, 2013). Yasal güç örgütün kuralları ile belirlendiği için tüm çalışanlar tarafından kabul görme özelliğine sahiptir. Yasal güç hem yetki hem de otoriteyi içinde barındırır. Astlar yöneticilerin emir ve isteklerine uyma ve onların isteklerini yerine getirme konusunda kendilerini mecbur hissederler (Güney, 2015).

d) Karizmatik güç: Astların, yöneticiye olan beğenisinden ortaya çıkan güçtür. Astlar yöneticiye hayranlık duyar ve hayranlığından dolayı yöneticisine benzemek kendisini onunla özdeşleştirmek ister. Ast, kendisini yöneticiye yakın hissettiği ölçüde yönetici ast üzerinde etkiye sahip olur. Astların yöneticiyi sevmediği durumlarda ise yöneticinin karizmatik gücü düşüktür denilebilir (Champoux, 2011, Daft, 2015).

e) Uzmanlık gücü: Yöneticilerin bilgi, beceri ve tecrübeyi temel alan güce uzmanlık gücü denir. Uzmanlık gücü görevleri yerine getirme konusunda üstün yeteneğe veya uzmanlığa dayanan resmi olmayan güçtür. Uzmanlık gücüne sahip kişiler zamanla otorite hiyerarşisine terfi ederler ve resmi olmayan güçleri resmi bir hal alır (Güney, 2015; George ve Jones, 2008). İşle ilgili özel yetenek ve uzmanlığı gerektirdiği için en kuvvetli güç kaynaklarından biridir. Yüksek teknoloji şirketlerinde yazılım geliştirme, karmaşık ilaç ya da medikal araçların üretilmektedir ve bu şirketlerde uzmanlık değerli bir varlıktır. Araştırmalar, yöneticilerin iş ile ilgili uzmanlığı ücret artışıyla ödüllendirdiklerini ortaya koymuştur (Riggio, 2013). Bazen uzmanlık gücüne sahip kişiler başına buyruk olurlar ve başkaları üzerinde resmi otoriteye sahip olma arzuları yoktur. Böyle durumlarda yöneticilerin uzmanlık gücüne sahip kişilerle iyi geçinmesi gerekir. Aksi durumda örgüt içinde formal liderlerle informal liderler arasında çatışma kaçınılmaz olur (George ve Jones, 2008).

Özet olarak, örgütlerde insanların sahip olduğu güçler konumdan veya kişinin kendisinden kaynaklanan beş kategoriye ayrılmıştır. Bunlardan ödül gücü, zorlayıcı güç ve yasal güç, kişinin bulunduğu konum ile sahip olduğu formal güçlerdir. Uzmanlık gücü ve karizmatik güç ise kişinin kendi özelliklerinden kaynaklanan informal güçlerdir. Güç türleri arasında uzmanlık gücü en kuvvetli olandır denebilir. Alanında uzman bir çalışan, sahip

olduğu bilgi sayesinde, yöneticiler karşısında da güçlü olabilir. Yöneticiler ya da çalışanlar başkaları üzerinde etki kurmak için bu güçlerden herhangi birini ya da birkaçını kullanabilir. Önemli olan kişinin elinde bulundurduğu gücü gerektiği zaman gerektiği şekilde kullanabilmesidir.