Yönetim ve Organizasyon Sorunları

KOBİ'lerde hiyerarşik yapıdaki karar ve icra organlarının önemli bir kısmı aile bireylerinden oluşmaktadır. Küreselleşme, bilgi ekonomisi, hızla değişen bilgi ve iletişim teknolojileri, yeni pazar fırsatları ve ekonomik krizlerin yaşandığı bir ortamda giderek karmaşık hale gelen işletme faaliyetleri ve büyüyen işletme ölçeği karşısında, işletme sahibinin ve aile bireylerinin bilgi ve becerilerinin yetersiz kalması, değişime uyum sağlamayı güçleştirmektedir. Ayrıca yeni uzmanlık alanlarının ortaya çıkması, bilginin önemli bir değer haline gelmesi, işletme-çevre ilişkilerinin önem kazanması ve organizasyon yapılarının karmaşık hale gelmesi nedeniyle zaman ve bilgi açısından girişimci yetersiz kaldığından, işletmelerde başka yöneticilere de ihtiyaç duyulmaktadır (Özgener, 2003, s. 139).

Bugün yurdumuzda geçerli ve yaygın şekliyle burada ana belirleyici unsur işletme sahipliğidir. İşletme sahibi diğer özelliklere sahip olup olmadığına bakılmaksızın, aynı zamanda girişimci ve işletme yöneticisi durumundadır. Kısacası bugün yurdumuzda bir işletme kurabilmek için önemli olan para sahibi olmaktır. Halbuki sağlıklı ve güçlü bir KOBİ yapısında, tam tersine, baş faktörün girişimcilik boyutunda olması gerekir. Zira işletme sahipliği, işletmenin mülkiyetine sahip olmak şeklinde sadece hukuki bir nitelik taşır. Girişimcilikte ve yöneticilikte ise ekonomik, yönetsel, finansal, sosyal ve politik özellikler daha ağırlıklıdır. Bu nedenle işletme sahibinin girişimcilik ve yöneticilik konularında eğitilmesi işletmenin başarı açısından kilit faktör durumundadır (Müftüoğlu 1995, s. 50).

Bu işletmelerde ise, tepe yönetiminde iş bölümüne gitmek veya bu görevi profesyonel bir yöneticiye devretmek çoğunlukla tercih edilmeyen bir davranış biçimidir. Girişimcinin piyasa hakkındaki bilgiyi toplama ve değerlemedeki yetersizliği, nitelikli personel istihdamından kaçınması, yetki devretmemesi ve başka yönetici istememesi, KOBİ'lerde

24

yanlış kararların alınmasına ve esnek bir yapının oluşturulmasına engel olmaktadır (Börü, 1997, s. 179).

KOBİ'lerin yönetim ve örgütlenme problemleri arasında, planlama ve karar verme konuları da sorun oluşturmaktadır. Şöyle ki; KOBİ'lerde genellikle taktik, kısa ve orta vadeli planlar yapılmakta, geleceğe yönelik işletmenin çevresine ilişkin olan uzun vadeli ve stratejik planlar yapılmamaktadır. Özellikle KOBİ'lerin büyüyüp gelişebilmesi için farklı alternatifleri değerlendirmeye ve bunların uygulanabilirliğini araştırmaya yönelik fizibilite çalışmaları, gerek kuruluş dönemi gerekse sonrası yapılmamaktadır. Ayrıca yeni pazarların araştırılması, potansiyel müşterilerin tespit edilmesi, yeni yatırım ve finansman imkanlarının araştırılması, yeni muhasebe tekniklerinin, stok kontrol yöntemlerinin, işgücü planlarının yapılması, dış pazar imkanlarının araştırılması vb. hususlar teknik bilgi ve uzmanlaşmayı gerektirmektedir. Ancak KOBİ sahip ve yöneticileri bu konularda uzman kişiler değildirler. Gerek planlama gerekse diğer hususlarda gereken titizliğin gösterilmemesi işlerin rastgele yapılmasını gündeme getirmekte ve bu konularda planlama yapmak masraflı görülmektedir. Halbuki işletmelerin karşılaştıkları sonuçlar açısından uzun vadeli, stratejik plan ve hedeflerin yokluğunun en büyük maliyet olarak işletmeye yansıyacağı kesindir (İrmiş, 1997, s.164).

Mucuk (2005, s.91)’a göre, “KOBİ'lerde yönetim ve organizasyon yapısındaki boşluklardan dolayı yöneltme veya eşgüdümleme düzeyinde de sorunlarla karşılaşılmaktadır. Koordinasyon, çalışmayı kolaylaştırmak ve başarıyı sağlamak için bir organizasyonun bütün faaliyetlerinin ahenkleştirilmesidir”. Eşgüdümleme, KOBİ yönetimleri açısından da göz ardı edilemeyecek derecede önemlidir. Bu fonksiyon, "bir işletmenin yönetsel faaliyetlerini kolaylaştırmak ve başarı şansını artırmak için, departmanlar ve eylemler arasında uyum sağlanmasına yönelik çalışmaları kapsar". KOBİ'lerde, gündeme gelen belli başlı eşgüdümleme sorunları arasında; "kabul görebilecek yalın bir örgüt yapısı kurulamaması; KOBİ amaç, plan ve programlarının uyumlaştırılamaması; örgüt içi iletişim biçiminin patron veya ortakların kişisel uygulamalarına bağlı gelişip, şekillenmesi; işbirliği ve ekip çalışması ruhunun patron, ortak veya yakınlarının tutumlarına bırakılıp, kararlara katılımda astların yeterince özendirilmemeleri" sıralanabilir (Akgemci, 2001, s. 21).

KOBİ'lerin profesyonel manada oluşturdukları teşkilat şeması bulunmadığından dolayı örgütlenme (organizasyon) düzeyinde sorunlar yaşadıkları da görülmektedir. Nitekim yönetici, personelin iş paylaşımını kendisi işin başında bulunarak yaptığı için firma

25

sahibinin işin başında bulunmadığı zamanlarda işlerde aksamalar olmakta ve otorite boşluğu ortaya çıkmaktadır.

KOBİ'lerin örgütlenme ve yönetim sorunları kapsamında haberleşme işlevi ile işbölümü ve uzmanlaşma uygulamaları da ayrı bir yer tutabilmektedir. Haberleşme, işletmelerde çalışanlar arasındaki bilgi alışverişidir. İşletme büyüdükçe ve örgüt yapısı karmaşıklaştıkça haberleşmenin önemi gittikçe artar (Tutar ve Küçük, 2003, s.248). Alpugan (1988, s.170)’ a göre, “Çoğunlukla formel bir yapıya sahip olmayan küçük işletmeler açısından haberleşmenin önemi göz ardı edilmemelidir”.

KOBİ’lerde genel anlamda profesyonel anlamda sayılabilecek bir kontrol mekanizması ve önlemleri bulunmamaktadır. İşletme sahibi ve yöneticileri tarafından yapılan denetim mekanizması bulunmaktadır.

Alpugan (1988, s.167)’da belirtildiği üzere, “KOBİ'lerde uygun bir liderlik biçiminin seçilmesi, aynı zamanda işletme sahiplerinin amaçlarının gerçekleşmesine de yardımcı olacaktır”. Tabii ki yöneticinin de liderlik özelliklerine sahip olması gerekmekte aksi takdirde işletmenin sahibi yönetici; pazarlama, teknoloji transferi ile ilgili kuruluşlar ve hükümetin KOBİ' lere yönelik destekleri, ihracat ve ihracatta devlet yardımları hakkında bilgi sahibi olmaması durumunda işletmeyi büyük ölçekli bir firma konumuna getiremez veya işletmenin amaçlarına ulaştırılmasında sıkıntılar yaşanabilir.