Yöneticilerin Yönetimdeki Temel YaklaĢımları ve Yorumlar

AraĢtırmada yöneticilerin değerlerle yönetime iliĢkin algıları çeĢitli sorularla irdelenmeye çalıĢılmıĢtır. Mevcut yönetim anlayıĢlarının, değerlerle yönetim anlayıĢıyla ve bu yöndeki algılarıyla ne kadar örtüĢtüğüne dair bir soru yöneltilme zorunluluğundan kendilerine; okulunuzu “ürünü insan olan bir fabrika” olarak farz ettiğimizde, bu fabrikanın nasıl bir yaklaĢım ile yönetilmesi gerektiğini düĢünüyorsunuz, sorusunu yöneltilmiĢtir. Sorunun bu Ģekilde eğitim kurumlarının yöneticilerine sorulmasın nedeni, yönetimin teknik yönü veya insani yönünden hangisinin ön plana olduğunu ortaya çıkararak (Tablo 15) değerlerle yönetime iliĢkin algılarıyla bağ kurmaktır. Yönetimde değerlerin temel alınıp alınmadığını ortaya çıkarmak bu sorunun sorulmasının diğer bir amacıdır.

Tablo 15. Yöneticilerin Yönetimdeki Temel YaklaĢımlarıyla Ġlgili Bulgular

Kod F GörüĢmeci, Okul Türü ve Kıdem

Temel YaklaĢım Değerler

Değerlerle yönetim 16

(G2/GL/26 - G5/GL/30 - G8/GL/13 - G9/GL/21 - G12/GL/18 G13/AL/33 - G14/AL/9 - G15/AL/20 - G16/AL/22 - G20/AL/30 G21/AL/6 - G28/MTL/32 - G29/MTL/8 - G33/MTL/12 - G34/MTL/33 G40/SBL/3)

Değer Kazandırma 12

(G3/GL/23 - G4/GL/13 - G18/AL/24 - G23/AL/27 - G24/AL/22 G25/AL/7 - G35/FL/24 - G36/FL/12 - G37/FL/4 - G41/ĠHL/27 G42/ĠHL/29 - G44/GSL/20)

Sıfır kayıp 8 (G1/GL/6 - G3/GL/23 - G10/GL/21 - G11/GL/25 - G16/AL/22 _{G18/AL/24 - G21/AL/6 - G24/AL/22)} Planlılık 5 (G1/GL/6 - G10/GL/21 - G16/AL/22 - G17/AL/3 - G28/MTL/32) YönetiĢim 5 (G7/GL/36 - G10/GL/21 - G21/AL/6 - G28/MTL/32 G39/SBL/2) Hassasiyet 3 (G1/GL/6 - G11/GL/25 - G18/AL/24)

Gurur 3 (G11/GL/25 - G22/AL/22 - G28/MTL/32) MüĢteri memnuniyeti 3 (G19/AL/12 - G30/MTL/20 - G38/FL/6) Ortak amaç 2 (G2/GL/26 - G5/GL/30)

Yöneticilerin yönetimdeki temel yaklaĢımları onların yönetimde neleri temel aldıklarına dair ipucu verecektir. Bu ipuçlarından yola çıkarak değerlerle yönetim ile ilgili algıları ile uygulamaları arasındaki uyum sorgulanmaya çalıĢılmıĢtır.

Değerlerle yönetim: Ġnsanın hayattaki temel amacı yarına kalmaktır. Ġnsanın yarına kalmasını istediği Ģey kendisi dâhil, fark ettiği her Ģeydir. Eserleri devam etsin ister. Bu varoluĢ çabası içinde kendisinden sonra gelenlere değerlerini bırakmak ister (Aydın, 2000). Bu amaç eğitim kurumları açısından en vazgeçilmez amaçtır bu nedenle eğitim kurumları öncelikle değerleri sonraki nesillere aktarmak için oluĢturulmuĢ, var oluĢ amaçları bu olan kurumlardır bu nedenle bu amaca hizmet eden her türlü araç eğitim kurumlarının yönetiminin temelini oluĢturur. Katılımcılar en fazla temel yönetim yaklaĢımlarının değerlerle yönetim (F=16) olduğunu söylemiĢlerdir.

G2/GL/YK26: “Okullar diğer kurumlardan çok farklıdır. Kendimize has bir

yönetim yaklaşımı ile bu işletmeyi yönetmeliyiz ki gelecek nesillerimiz bize ait olan bir şeyler taşısın yani kaybolup gitmesin. Bu dünyadaki modellerden tamamen bağımsız değil onları bileceğiz fakat kendimize ait bir yönetim yaklaşımı getirmeliyiz.”

G13/AL/YK33: “Sevgi, saygı ve hoşgörü temelli yaklaşım sonuçta hammaddesi

insan… İstikbal bizden neler bekliyor, bir şiirde “Öğretmenim; ben boş defter, kalem sensin, doğru yazsan yazı senin, güzel yazsan ikbal senin, ama birde karalarsan vicdan senin vicdan senin, öğretmenim.”der. Buraya gelen öğrenciler muhakkak geldiği gibi gitmeyecek. Mutlaka öğrencilerimizi sevmemiz lazım…”

G21/AL/YK6: “Her yerde uygulanabilir bir yönetim modeli olamayacağını

bilerek kendi çevremiz ve şartlarımıza uygun bir organizasyon şeması içerisinde, değerlerle yoğrulmuş ve değerleri de yaşam sanatına dönüştürmüş bir yönetim modeli oluşturacağız.”

Değerlerle yönetim kodu altında verdiğimiz bu görüĢlerde doğrudan değerlerle yönetim kavramı geçmeyebilir, burada dikkat edilmesi gerekilen noktanın yönetimde Kalite 2 (G31/MTL/30 - G32/MTL/32) Mutluluk 1 (G6/GL/20) Disiplin 1 (G12/GL/18) Fedakarlık 1 (G12/GL/18) BaĢarı 1 (G37/FL/4) Yenilenebilirlik 1 (G43/GSL/3)

temel alınan kavramların kendilerinin değer olmasıdır. Değerlerle yönetim zaten yönetime değerlerin temel oluĢturmasından baĢka bir Ģey değildir.

Değer kazandırma: Yöneticiler kurumlarını yönetirken yönetim açısından değerlerle yönetimin yanında değerlerle ilgili olarak yine değer kazandırmayı (F=12) temel yönetim yaklaĢımı olarak düĢündüklerini bildirmiĢlerdir. Bunun böyle düĢünülmesi gayet doğaldır zira eğitim kurumlarının temel amacı zaten değer aktarmaktır denilebilir. Çünkü en iyi teknik hazırlıkla, moral kalitenin veya değerlerin temel bir geliĢimi olmaksızın aynı zamanda en az seviyede politik bir bağımsızlık olmaksızın hiç bir zaman olgun bir kiĢilik oluĢmaz, aksine sadece bir robot yetiĢir (Savater, 1998; Uludağ, 2005). Değer kazandırmayı temel alan yönetici düĢünceleri aĢağıda sıralanmıĢtır:

G24/AL/YK22: “Çocukları yetiştirirken çağın gerekleri olan bilgi ve

donanımları sağlayacağız, bunların yanı sıra bir süreç içerisinde, kültürel değerlerimizi çocuklara kazandırmak lazım, yani ahlaklı insan yetiştirmek lazım. Benim çok dikkatimi çekmiştir, bu okuldaki 648 öğrenciden yalan söylemeyen 48 kişi, ya vardır ya yoktur bu çok çarpıcı bir örnektir, bunu engellemek ciddi bir eğitimle mümkündür fakat sadece ortaöğretim kurumları ile değil tüm toplum tarafından yapılması gerekmektedir.”

G35/FL/YK24: “Burada fabrika gibi kırpamazsınız, rengini değiştiremezsiniz,

verilecek renk ve ölçü belirlidir bu ölçü insan olmaktır. Yaptığı mesleği çok iyi yapacak ama insani duyguları üzerinde taşıyacak. Herkesi kendi gibi değer kabul edecek, kendi kazanımları gibi başkalarının da kazanımlarını göz önümde bulunduracak. Yetiştirilecek insanlar bir şeref abidesi olacak. Bir haysiyet, bir karakter abidesi olması lazım bunun içini, dolduracaksın değerini de bulacaksın her şeyinle aktivitelerinle çocuk gözünün içinde değerler manzumesini görecek. Adam gibi adam olan nesil yetiştirecek bir kurum olacaksın.”

Eğitimleri süresince; öğrencilere, sadece biliĢsel ve psiko-motor kazanımların verildiği bir anlayıĢ, toplumu oluĢturan fertlerin, değer, tutum vb. duyuĢsal kazanımları elde edememelerine sebep olacaktır (Akt. Yazıcı, 2011). Bu durum eğitim kurumlarının kendisinden beklenen misyonunun gerçekleĢmemesine sebep olacaktır.

Sıfır kayıp: Yöneticiler kurumlarını yönetirken sıfır kayıp veya firesizlik (F=8) olarak adlandırılabilecek yaklaĢımı yönetimdeki temel felsefeleri olarak düĢündüklerini ifade etmiĢlerdir.

G3/GL/YK23: “Fabrikalarda hatalı ürün üretirseniz, ürünü atarsınız,

ürettiğiniz ürün piyasada tutmaz sektör değiştirirsiniz, okulda öyle bir şansınız yok, işlediğiniz insan, eğer hatalı yetişirse zararı sadece ona olmuyor bütün topluma oluyor, peki yanlış yapmıyor muyuz, yapıyoruz ki toplumda bu kadar suçlu var…”

G16/AL/YK22: “Ürünün bir insan olarak geri dönüşümünün imkansız

olduğunu üretimin her hangi aşamasında ürünü imha etme olasılığının olmadığını düşünerek yönetmek…”

Eğitim kurumları açısından kurumlarına gelen öğrencilerin değerlerle donanmadan kurumlarından ayrılmaması beklenir. Bu nedenle “fire”den kasıt çöpe giden mamul olarak düĢünülmemelidir. Bu yönüyle bu yaklaĢımın değerlerle yönetim yaklaĢımına ve insanın değerliliğine yapılan vurguya paralellik arz ettiği görülecektir.

Planlılık: Yönetimsel açıdan aynı zamanda planlılığa (F=5) iĢaret eden yöneticilerde bulunmaktadır.

G1/GL/YK6: “…daha çocuk evinden çıkmadan bir takım şeylerin planlamasının

yapılması gerekiyor. ”

G10/GL/YK21: “Çevrenin ve okulun ihtiyaçları gereği doğrultusunda

planlamasının iyi yapılması gerekiyor, fabrikanın dişlilerinin tıkır tıkır işlemesi sonucu aksaklık olsa da verimlilik olur…”

YönetiĢim: Temel yaklaĢımın yönetimsel açıdan yönetiĢim veya birlikte yönetim olması gerektiğini düĢünen yönetici düĢünceleri:

G7/GL/YK36: “Okulumuzu fabrika, beni işçi, öğrencilerimizi mal gören toplam

kalite zihniyetine karşıyım… Kurum kültürü iyi şekilde oluşturulmuş okullarda büyük başarılılar alınmıştır. Birlikte yönetim hizipleşme olmayacak karşılıklı sevgi, saygı çerçevesinde en kötü zamanlarda bile başarılar alınır…”

G28/MTL/YK32: “Ekip çalışması anlayışı getirilmesi gerekiyor.”

Hassasiyet: Yönetimde temel yaklaĢımlarının hassasiyet (F=3) olduğuna vurgu yapan yönetici düĢünceleri olduğu görülmektedir bu yaklaĢım alında firesizlik anlayıĢı ile benzerlikler göstermektedir, ikisinin de çıkıĢ noktası insanın değerliliğidir:

G1/GL/YK6: “İnsana hizmette sınır yoktur. Bir okul yöneticisinin fabrika

kıymetlidir.”

G11/GL/YK25: “…ama bizim o kadar dikkatli davranmamız, terazinin

kefelerini o kadar ayarlı tutmamız lazım…”

Gurur: Gurur kavramı ile kodladığımız düĢüncelerden (F=5) okulun yönetilmesinde temel yaklaĢımın gurur olduğu anlaĢılmamalıdır. Çünkü burada gurur ve kibirle okul yönetmekten bahsedilmemiĢtir. Bu kavramla okullardan mezun olan öğrencilerin bir gurur kaynağı olmasına çalıĢmak temel yaklaĢım olarak alınmıĢtır. Bu manada temel olarak gurur duyulmaya sebep olacak ürünler vermek amaçlanmıĢtır.

G11/GL/YK25: “Öğrencilerimizin buradan mezun olduklarında bizim için bir

onur payesi olmalarını sağlamaya çalışmak.”

G22/AL/YK22: “Bu fabrikayı öyle bir yönetim yaklaşımı ile yönetmeliyiz ki

öğrencilerimiz buradan ayrıldığında yani ürettiğimiz ürünü sonradan gördüğümüzde gurur duymamızı sağlayacak şekilde yönetmemiz gerekiyor.”

MüĢteri memnuniyeti: Katılımcıların MEB‟in Toplam Kalite Yönetimi çalıĢmalarından etkilenen bazı yöneticilerin temel yaklaĢım olarak müĢteri memnuniyetini (F=3) aldıkları görülmüĢtür. Bu bulgu aslında bu çalıĢmaların ne kadar etkili olduğuna dair ipucu vermektedir. Aynı zaman da katılımcıların büyük çoğunluğu sorudaki fabrika benzetmesinin TKY‟nin bakıĢ açısı olduğunu ve bu benzetmeye katılmadıklarını aynı zamanda TKY‟nin okullarda uygulanamayacağını da ifade etmiĢlerdir.

G19/AL/YK12: “Müşteri memnuniyeti. Toplumun değer yargılarını göz ardı

ederek değil, bu değerlerle beraber, hizmet alan herkesin memnuniyetini arttırmak.”

G38/FL/YK4: “Hammaddeyi doğru biçimlendirmek, ürünü pazarlara

sunduğumuzda defosuz, cazibeli bir ürün olarak okuldan öğrencileri mezun etmek istiyoruz.”

Ortak amaç: GörüĢleri alınan yöneticiler içerisinde az oldukları kabul edilebilecek bir oranda (F=2) amaç birlikteliği sağlamayı temel aldıklarını bildirmiĢlerdir.

G2/GL/YK26: “Fabrika çalışanının amacı makinenin amacı ile aynı olursa

böyle olursa başarı elde ederiz.”

G5/GL/YK30: “Hep birlikte aynı ateşi tutturabilecek insanlar olduğumuz

sürece bazı amaçları elde etmemiz mümkündür…”

Usta-çırak iliĢkisi: MTL yöneticilerinin değiĢik bir yaklaĢımla temel yaklaĢımlarının usta-çırak (F=2) iliĢkisine dayandığını söyledikleri görülmüĢtür:

G27/MTL/YK12: “Meslek liseleri bir fabrikadır. Bu okullara öğrencilerin geliş

sebebi sanayiye ara eleman yetiştirmektir, buradaki ilişkiler işçi ve işveren şeklinde değil de usta çırak ilişkisi içerisinde ahilik teşkilatı yaklaşımını sağlamamız gerekiyor.”

G32/MTL/YK32: “Usta çırak ilişkisi yaklaşımı ile…”

Kalite: TKY çalıĢmalarının etkisiyle ifade edilen bir baĢka kavram olan kaliteyle (F=2) kodlanmıĢ müĢteri memnuniyeti ile bu kodun birleĢtirilmesinin sebebi kaliteyi bir süreç bu sürecin sonucunda oluĢan müĢteri memnuniyetini de sonuç olarak ele almak gerekliliğinden kaynaklandığı söylenebilir. Yani yöneticiler sürece ve sonuca ayrı vurgu yaptıklarından, bu düĢünceler TKY baĢlığı altında birleĢtirilerek kodlanamamıĢtır.

G31/MTL/YK30: “Okullarımız bir fabrika gibidir. Dolayısıyla üretimimizde

karşılaşılacak kalite ve kalitesizlik doğrudan biz yöneticilerin ve yöneticilerin eseri olacaktır. Örneğin dünyaca bilinen Mercedes fabrikasından A kalite otomobil üretebilmektedir bunu sağlayan şey ise fabrikanın üretim yapan mekanizmaların kaliteli olmasıdır. Önce fabrikanın yani eğitim kadrosunun kalitesinin artırılması gerekmektedir.”

G32/MTL/YK32: “…kalite bilincinin aşılanmasının sağlanacağı bir yaklaşım.” Kalite ile ilgili düĢünceler değerlerle yönetim anlayıĢını destekler niteliktedir zira, bireysel ve organizasyonel davranıĢın kalitesi değerler vasıtasıyla anlaĢılabilir. Onlar bütün insan davranıĢlarına temel teĢkil eden en önemli unsurlardan biridir. Değerler örgütsel vizyonun dinamikliğinin ve geliĢmesinin temel anahtarıdırlar (Harman, 1977: 147-148; Akt. Özgener, 2000).

AraĢtırma yaklaĢımı nedeniyle oluĢturulacak kodların katılımcıların ifadeleri ve vurguları üzerine kurulacağı çalıĢmanın yöntem kısmında belirtilmiĢtir. Bu nedenle her ne kadar muhteva bakımından Gurur (F=3) ve Mutluluk (F=1) kodlarındakiler bir

birinin aynısı gibi görünse de yöneticiler düĢüncelerinde paralellik gösteren gurur duymaya ve mutlu olmaya götüren sürecin sonucu farklı değerlendirildiğinden, bu iki kod bir birinden ayrılmak zorunda kalınmıĢtır.

G6/GL/YK20: “Her şeyden önce insan emek verdiği bir şeyden karşılık bekler,

karşılık alınmayan bir yerde mutsuzluk olur biz yetiştirdiğimiz öğrenciden en iyi olmasını bekleriz. Biz öğrencilerimizde ne kadar başarı görürsek o kadar mutlu oluruz bizim amacımız bu mutluluğu yakalamaktır.”

Katılımcıların temel yönetim yaklaĢımı olarak Disiplini, Fedakarlığı, BaĢarıyı ve Yenilenebilirliği (F=1) vurguladıkları da görülmüĢtür. Bu düĢünceler aĢağıda sıralanmıĢtır.

G12/GL/YK18: “Disiplin şart, disiplin sağlanmazsa hiçbir şey olmaz…”

G12 Genel Liselerin son zamanlarda yaĢanılan problemlerin odağı olmasından kaynaklanarak bu düĢünceye sahip olduğu düĢünülebilir.

G12/GL/YK18: “…yani o çarkın dönmesi için öğrencinin iyi yetişmesi için

yapılması gereken tüm fedakarlıkları yapacaksın.”

Fedakarlık yapmayı gerektirecek durumlarda fedakarlık yapılmasını sağlayacak yegane durum kurumun değerleriyle, yönetici veya çalıĢanın değerlerinin örtüĢmesidir. Bu durumun ancak değerlerle yönetimle sağlanabileceği söylenebilir.

G37/FL/YK4: “İkiye ayırmak gerekir bir akademik başarı bir diğeri eğitim

konusundaki başarı yani eğitimi insana nispeten şekil vermek olarak algılayalım. Eğitim açısından bize gelen öğrenciler mezun olduktan sonra kişilikleriyle, tutumlarıyla davranışları ile örnek teşkil ediyorsa, toplum içinde bu konularda biraz daha ön planda ise... Akademik açıdan eğer bize gelen öğrenci ilk beş yüz içinden geliyorsa mezun olduğunda üniversite sınavında bu dereceleri aşıyorsa bu bizim açıdan başarıdır. İşletmeyi yönetmekteki temel yaklaşımımız her iki açıdan da başarıyı yakalamaktır.”

G37‟nin bakıĢ açısının eğitim hedefleri açısından isabetli bir bakıĢ açısı olduğu söylenebilir çünkü temel insanî değerleri benimsemiĢ bireyler yetiĢtirmek aile, toplum ve okulun baĢlıca misyonları arasındadır. Bu perspektiften hareketle okulların temel iki amacından bahsetmek yanlıĢ olmaz: Akademik açıdan baĢarılı ve temel değerleri benimsemiĢ bireylerin yetiĢtirilmesi (EkĢi, 2003).

G43/GSL/YK3: “Sevgi, saygı, hoşgörü sadece bizim doğru olduğuna

inandığımız değerlerimiz yeterli kalmıyor mevcut yönetmelik kanun ve tüzükler biraz sıkıştırıyor. Öyle yönetmeliklerimiz var ki altmışlı yıllardan kalma. Bunların sıkıştırmasından istenen üründe elde edilemiyor. Anlık değişimin yaşandığı bu devirde sizinde yeniliğe açık, çağın gereklerine uygun yenilenebilir bir fabrika olmanız lazım.”

KurumsallaĢması ile modernizmi, düĢünüĢ ve büyük ölçüde yaĢayıĢıyla geleneği sürdüren ülkemizde birey “Ġki cami arasında beynamaz” deyimine uygun bir pozisyondadır. Hem modernizmin ortaya çıkardığı yabancılaĢma olgusu, hem de geleneksel toplum yapısı ve modern kurumlaĢmanın getirmiĢ olduğu bireyi zorlayan yapı ülkemizde ciddi sıkıntılar doğurmaktadır. Bir kısım aydınlar, modernizmi besleyen “araçsal aklın” oluĢumda kaynaklık yapan pozitivist anlayıĢın ülkemizde yerleĢtirilmesi ve zihin kodlarının ona göre oluĢturulmasını savunmakta; diğer bir görüĢ olarak ise, modernist değerlere büsbütün karĢı çıkmaktadır. Yapılması gereken, değerler etrafında kurumlarıyla bütünleĢmiĢ süper toplumu oluĢturma gayretinde olmaktır. Bunun için ne “herodian” bir değiĢim içine girerek kendini inkar etmek; ne de “zelot”cu bir yaklaĢımla bir uygarlık fosiline dönüĢmek gerekmemektedir (Göktürk & Günalan, 2006). Bu manada G43‟ün ifadeleri daha çok mevzuatların günün ihtiyaçlarına cevap verememesinden kaynaklanan sıkıntıların yansımaları olarak düĢünülebilir.

Katılımcılar yönetimde değiĢik adlarda temel yaklaĢımlar sergilediklerini söyleseler de bu anlayıĢlarının değerlerle yönetim yaklaĢımına paralel düĢünceler olduğu söylenebilir, bu bakımdan yöneticilerin yönetim yaklaĢımı açısından değerlerle yönetime yönelik düĢüncelerinin yüksek düzeyde olumlu olduğu söylenebilir.

Yöneticilerin değiĢkenleri bakımından temel yönetim yaklaĢımlarında sıfır kayıp ve hassasiyet vurgusunun Genel Lise ve Anadolu Lisesi türünde görev yapan yöneticilerin oluĢturduğu görülürken, ortak amaç Genel Lise aynı zamanda, usta çırak iliĢkisi ve kalite vurgusunun Mesleki ve Teknik Lise yöneticileri tarafından vurgulandığı görülmüĢtür. Bu farkın liselerin türleriyle alakalı misyon farkından kaynaklandığı düĢünülebilir. Yöneticilikteki kıdem değiĢkeni açısından anlamlı bir bağa ulaĢılamamıĢtır.