Evrensel Değerler

Değerlerle ilgili çalıĢma yapmıĢ birçok bilim adamı insanların ortak değerlere sahip oldukları konusunda birleĢmektedir. Bu değerler evrensel değerler olarak adlandırılmaktadır. Bu anlamda değerler ile ilgili olarak yapılan birçok çalıĢmada, farklı kültürlerde kabul edilmiĢ olan evrensel değerler olduğundan bahsedilmektedir. Ancak değerlerin evrenselliğini reddedip, her değerin onu kabul eden kiĢiye bağlı olduğunu savunanlar da vardır. Bu görüĢü savunanlar değerlerin bağlı oldukları kültürlere göre değiĢtiklerini hatta kültür içerisinde bile değiĢiklikler gösterdiğini ileri sürmektedirler. Evrensel değerler olabileceğini savunanlara göre evrensel değerler; sadece bir toplum, grup ya da örgüt için değil, bütün dünya toplumu için geçerli olan değerlerdir. Evrensel değerler dünyanın neresine gidilirse gidilsin geçerli olan ve paylaĢılan değerlerdir. Evrensel değerler Kluckhohn tarafından formüle edilmiĢtir. Kluckhohn bu konu ile ilgili beĢ evrensel soru belirlemiĢtir (Akt. Yılmaz, 2006: 48).

1. DoğuĢtan gelen insan doğasının özellikleri nasıldır? 2. Ġnsanların doğa ile iliĢkileri nasıldır?

3. Ġnsan yaĢamının geçici odağında ne vardır? 4. Ġnsan eylemlerinin Ģekli nasıldır?

5. Ġnsanların diğer insanlar ile iliĢkilerinin Ģekli nasıldır?

Kluckhohn yukarıda yer alan sorulara verilen yanıtların değer döngüsü kavramını ortaya çıkardığını ileri sürmektedir. Evrensel değerler yalnız bir örgütte değil, baĢka örgütlerin çalıĢanlarının da, yalnız bir kültürün değil baĢka kültürlerin insanlarının çoğunluğunca benimsenen değerlerdir (BaĢaran, 2000; Akt. Yılmaz, 2006: 48). Bu bakımdan değerlerin var olması için, zaman ve mekâna bağımlılığı azalmaktadır.

Değerler kültürün büyük bir bölümünü oluĢturmaktadır. Kültürler toplumdan topluma değiĢiklik gösterir ancak bütün dünyada paylaĢılan değerler de vardır. Örneğin, insan onuru, temel haklara saygı, iyi vatandaĢlık gibi değerler bunlar arasında sayılabilir. Schwartz değerler ile ilgili olarak geniĢ bir araĢtırma yapmıĢ ve yönlendirici değerleri 10 baĢlık altında toplamıĢtır. Bunlar; evrensellik, yardımseverlik, gelenek, tahrik, güvenlik, güç, baĢarı, kendini yönlendirme, hedonizm ve kurallara uydurmaktır. Bu değerler Ģöyle tanımlanabilir:

Evrensellik, doğanın korunması ve bütün insanların mutlu olması için hoĢgörülü

olma, anlama ve takdir etme. Yardımseverlik, insanların mutluluğunun korunması ve değerinin artırılması için insanlarla sık sık temas kurulması. Geleneksellik, geleneksel kültür ve dinin sağladığı, geleneklere ve düĢüncelere saygı, taahhüt ve kabul. Uyarılma, yaĢama meydan okuma, heyecan ve yenilikler. Güvenlik, kiĢinin kendisinin, iliĢkilerinin ya da toplumun güvenliği, ahengi ve kararlılığıdır. Güç, kaynaklar ve insanların üzerideki hâkimiyet ya da kontrol. Başarı, sosyal standartlara göre, kiĢisel baĢarı için gerekli olan Ģeylerin yapılması. Öz denetim, keĢfetme, yaratıcılık, eylemlerini seçme ve bağımsızlık. Hazcılık (Hedonizm), kendisi için zevk almaktan ve duygusal mutluluktan memnuniyet. Uyum, normlar veya sosyal beklentilere muhalefete ve diğerlerine zarar vermeye veya onları üzmeye dönük dürtüler, eğilimler ve eylemlerin engellenmesi (Akt. Yılmaz, 2006: 49-50).

Schwartz (1994) tarafından yapılan değer sınıflandırması ile Rokeach‟ın belirlediği değerler üzerinde bazı değiĢiklikler yaparak Rokeach‟ın belirlediği 18 amaçsal ve 18 araçsal değerini 10 temel değer tipinde (Tablo 1) gruplamıĢtır (Ulusoy, 2007: 58; Akt. Pekince, 2010: 16):

Tablo 1. Schwartz‟ın Değer Sınıflaması Tablosu

Değer Grupları Değerler

Güç (power): Toplumsal konum, insanlar ve kaynaklar üzerinde denetim gücü

BaĢarı (achievement): Toplumsal standartları temel alan kiĢisel baĢarı yönelimi

Hazcılık (hedonism): Bireysel zevke ve hazza yönelim

Uyarılım (stimulation): Heyecan ve yenilik arayıĢ

Özyönelim (self-direction): DüĢünce ve eylemde bağımsızlık

Evrenselcilik (universalism): AnlayıĢlılık, hoĢgörü ve tüm insanların ve doğanın iyiliğini

Sosyal güç ve otorite sahibi olmak, zengin olmak, toplumdaki görüntüyü koruyabilmek, insanlarca benimsenmek.

BaĢarılı olmak, yetkin (muktedir) olmak, hırslı olmak, sözü gecen biri olmak, zeki olmak

Zevk, hayattan tat almak.

Cesur olmak, değiĢken bir hayat yaĢamak, heyecanlı bir yaĢantı sahibi olmak.

Yaratıcı olmak, merak duyabilmek, özgür olmak, kendi amaçlarını seçebilmek, bağımsız olmak, kendine saygısı olmak.

Açık fikirlilik, erdem, toplumsal adalet, eĢitlik, dünya barıĢı, güzelliklerle dolu bir dünya, doğayla

gözetmek

Ġyilikseverlik (benevolence): Bireyin yakın olduğu kiĢilerin iyiliğini gözetme ve geliĢtirme

Geleneksellik (tradition): Kültür veya dinsel töre, fikirlere saygı ve bağlılık

Uyma (confirm): BaĢkalarına zarar verebilecek ve toplumsal beklentilere aykırı olabilecek dürtü ve eylemlerin sınırlandırılması

Güvenlik (security): Toplumun var olan iliĢkilerinin ve kiĢinin kendisinin huzuru ve sürekliliği

bütünlük içinde olma, çevreyi koruma, iç uyum. Yardım severlik, dürüstlük, bağıĢlayıcılık, sadakat, sorumluluk, gerçek arkadaĢlık, olgun sevgi, manevi bir hayat, anlamlı bir hayat, alçak gönüllülük. Alçakgönüllülük, dindarlık, geleneklere saygılılık, ılımlı bir hayat (dünyevi iĢlerden el ayak çekmek), mahremiyet

Kibarlık, itaatkârlık, anne-babaya ve yaĢlılara değer vermek, kendini denetleyebilmek

Ulusal güvenlik, toplumsal düzenin sürmesini istemek, temiz olmak, aile güvenliği, iyiliğe karĢılık vermek, bağlılık duygusu, sağlıklı olmak.

Kaynak: Ulusoy, 2007: 58‟den Aktaran: Pekince, D. (2010). Değerlere Dayalı Sınıf

Yönetimi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayınlanmamıĢ

Yüksek Lisans Tezi, ss: 16.

Yukarıda verilen değer tipleri kendi içinde iki ana boyut üzerinde gruplandırılmıĢtır. Ġlk boyut yatay boyut olarak karĢımıza çıkan boyuttur. Bu boyutta güvenlik, uyma ve geleneksellik değer tipleri muhafazacı yaklaĢım olarak, özyönelim ve uyarılım ise yeniliğe açıklık olarak adlandırılmıĢtır. Ġkinci boyut ise dikey olanıdır. Bu boyutta ise evrensellik ve iyilikseverlik değer tipleri özaĢkınlık, güç ve baĢarı ise özgeniĢletim olarak isimlendirilmiĢtir (KuĢdil & KağıtçıbaĢı, 2000). Bireysel değerler kavramı ise, evrensel değerleri ayakta tutan bir unsur olarak karĢımıza çıkmaktadır.