Yönetişim Kavramının Tanımı

Latincede yönetmek ve karar vermek anlamlarına gelen “guberne” kelimesinden türetilen yönetişim, hedefe ulaşmada ortaya konulan birlikteliği ifade etmektedir. On üçüncü yüzyılda yönetme sanatı anlamında kullanılan “gouvernance”, on dördüncü yüzyılda İngilizceye “governance” olarak geçmiştir156

. Türkçeye “yönetişim” olarak çevrilen sözcüğün İngilizce karşılığı governance’tır. İlk olarak İngilizce’de kullanılmaya başlanan terim Fransızca’ya “gouvernance”, Almanca’ya “steuerung” olarak çevrilmiştir. Governance sözcüğünün İngilizce government sözcüğünden türediği ya da onunla aynı kökten geldiği belirtilebilir. Benzer bir mantıkla governances sözcüğünün Türkçe’ye, kavramın işteşlik iddiasının da korunarak “yönetişim” biçiminde çevrilmesi herhangi bir itirazla karşılaşmamış ve genel bir kabul görmüştür157

.

Güler yönetişim sözcüğünün “daha az yönetimi” ya da “minimal devleti” anlatan bir kod olarak kullanıldığını belirtmektedir. Kamu harcamalarını kısıtlama, kamu personelini azaltma, kamu hizmetlerini özel sektör eliyle görme (ihale) ve özelleştirme uygulamaları… governance tarzı yönetim olarak anlatılmaktadır158

.

“Goverment” sözcüğü, kavram olarak otoriteye dayalı, otorite yapısını içeren bir politika belirleme ve uygulama sürecine gönderme yaparken “governance” sözcüğü yönetsel kapasiteye gönderme yapmaktadır. Governance, kurumlar, kurallar, işlemler ve süreçler olarak anlaşılan devlet yönetimiyle eklemlenmemiştir. Buna göre governance ya da yönetişim ile siyasetin karmaşık ve türbülanslı dünyası dışında devletin işlevleri ile ilintisiz, bağımsız ya

155 _{M. Akif Özer, “Yönetişim Üzerine Notlar”, Sayıştay Dergisi, Sayı 63, s. 63} 156 _{Bilal Eryılmaz, Kamu Yönetimi, Okutman Yayınclık, Ankara, 2009, s. 27} 157

Birgül Ayman Güler, “Yönetişim: Tüm İktidar Sermayeye”, Praksis, 2000, s. 9 158 _{a.g.e, s. 2}

sayıda aktör vardır ve hiyerarşiler yerine karşılıklı etkileşim söz konusu olacaktır159 .

Yönetişim kavramı TODAİE’nin Kamu Yönetimi Sözlüğü’nde, “bir toplumsal politik sistemdeki ilgili bütün aktörlerin ortak çabalarıyla elde edilen sonuçların oluşturduğu yapı ya da düzen olarak tanımlanmıştır160_{. Yönetişim bir ülkedeki vatandaşların ve toplumsal} grupların, kendilerini açık bir şekilde ifade etmelerini, yasal haklarını kullanmalarını, yükümlülüklerini yerine getirmelerini ve farklılıklarını ortaya koymayı sağlayan mekanizma, süreç ve kurumları kapsamaktadır161

.

Yönetişim kavramı, kamu hizmetlerinin daha iyi sunulmasını sağlama amaçlı olarak ortaya çıkmış ve bugün dünyanın birçok ülkesi ve uluslararası kuruluş tarafından benimsenmiştir. Bu kavramın sahip olduğu ilkeler, geleneksel yönetimin yöneten ve yönetilenler arasındaki keskin ayrımını ortadan kaldırmakta ve yönetim anlayışını yeniden şekillendirmektedir162

.

Yönetişim, merkeziyetçiliğin, hiyerarşinin, bürokratik yönetime dayanan ve gizliliğin hakim olduğu klasik yönetim anlayışına karşı durarak; yeni yönetim anlayışı içerisinde açık yönetimi, saydamlığı, hesap verebilirliği, halkın halkla birlikte yönetimini savunan anlayışı anlatmak için kullanılan bir kavramdır163

.

Kooiman’ın tanımı ile yönetişim; “tüm ilgili aktörlerin birbiriyle etkileşen müdahale çabalarının ‘ortak’ bir sonucu ya da ürünü olarak, sosyo-politik sistemlerde ortaya çıkan bir düzen ya da yapıdır. Bu düzen, bir aktöre ya da tek bir aktörler grubuna indirgenemez. Kamusal ya da özel hiçbir aktör; karmaşık, dinamik ve çok çeşitli problemleri çözmek için gerekli olan yeterli düzeyde ön bilgiye ve belli bir yönetim modelin tek taraflı olarak hükmetmeye yetecek düzeyde eylem gücüne sahip değildir”164

.

Soğuk savaşın sona ermesiyle iyi yönetişim terimi önceki komünist blok ülkelerindeki yıkılmış komünist hükümetlerin yerini almak için ve hızlı pazar ekonomisine geçme

159 _{Elif Yücetürk, “Yönetişim Kavramı ve Katılımı Örgütlemede Bir Örnek: Bolu İl Kurultayı”, TODAİE Yerel}

Yönetimler, Araştırma ve Eğitim Merkezi Yayını, No 12, Ankara, s. 226

160 _{TODAİE, Kamu Yönetimi Sözlüğü, TODAİE Yayınları, Ankara, 1998, s. 274}

161 _{M. Akif Çukurçayır ve Esra Sipahi, “Yönetişim Yaklaşımı ve Kamu Yönetiminde Kalite”, Sayıştay Dergisi,} Sayı 50-51, 2003, s. 46

162 _{Arzu Yalçın, “İyi Yönetişim İlkeleri ve Türk Kamu Yönetiminde Yansımalar”, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya} Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, 2010, s. 4

163 _{Süleyman Yaman Koçak, “Avrupa Birliği ve Yönetişim”, Yönetişim, Ed: M. Çukurçayır, Eroğlu ve Ekşi,}

a.g.e., s. 468

164

Andrew Jordan, “The European Union: An Evolving System of Multi-Level Governance or Goverment?”,

ihtiyaçtan dolayı yayılmıştır165

. Yönetişim raporlarda daha çok “iyi yönetişim-good governance” şeklinde geçmektedir. İyi yönetişim, yurttaş taleplerine duyarlı, dolayısıyla yurttaşları birer paydaş olarak karar verme sürecine katan, hesap vermeye hazır ve etkin işleyen bir hükümet biçimi olarak tanımlanabilir166

.

İyi yönetişim; devlet yönetiminde temsil, katılım ve denetimin, etkin bir sivil toplumun, hukukun üstünlüğünün, yerinden yönetimin, yönetimde açıklık ve hesap verme sorumluluğunun, kalite ve ahlakın, kurallar ve sınırlamaların, rekabet ve piyasa ekonomisi ile uyumlu alternatif hizmet sunum yöntemlerinin ve nihayet dünyada gerçekleşen dijital devrime (yeni temel teknolojilerdeki gelişmelere) uyumun mevcut olduğu bir siyasal ve ekonomik düzeni ifade etmektedir167

.

İyi yönetişim açık ve öngörülebilir karar alma süreçlerinin, profesyonel bir bürokratik yönetimin, eylem ve işlemlerinden sorumlu bir hükümetin, kamusal sürece aktif olarak katılan sivil toplumun ve hukukun üstünlüğünün geçerli olduğu düzendir168

.

İyi yönetişimin gelişmekte olan ülkeler için uygulamaya geçirilmesi demokratik yönetişim fikri ile ifade edilmektedir. Demokratik yönetişim, özellikle devlet yapısında dönüşümün sağlanarak, yolsuzlukla mücadelenin önlenmesi ve kadının toplumdaki yerinin daha belirgin hale getirilmesine vurgu yapmaktadır. Demokratik yönetişim, toplumda süregelen problemlerin çözümünde özel kesim, kamu kesimi ve sivil toplum örgütlerinin ortak girişimlerde bulunmasını talep eden bir mekanizmadır. Sürdürülebilir demokratik sisteminin toplumda işler hale gelmesi, demokratik yönetişim için öncelikli amaç durumundadır169

.

Yapılan tanımlar ve yönetişimin genel ilke ve özellikleri göz önüne alındığında yönetişim; “demokrasi, hukukun üstünlüğü ve insan hak ve özgürlüklerine önem veren, katılımcılığın, etkinlik ve etkililiğin, denetimin, yerinden yönetimin, açıklık, saydamlık ve hesap verebilirliğin, kalitenin, liyakatin ve etiğin hakim olduğu, sivil toplumu ön plana

165 _{Adel Safty, Democracy and Governance-The Global Advance of Democracy, University of Bahçeşehir} Press, 2003, s. 20

166 _{Can Aktan, “İyi Yönetişimin Temel Unsurları”, www.canaktan.org, (Erişim Tarihi:11.09,2013)} 167

Oral, a.g.e., s. 168

168 _{Ertuğrul Gündoğan, “Yönetişim: Kavram, Kuram ve Boyutlar”, Yönetişim, Ed: Çukurçayır ve Tuğba Eroğlu,}

a.g.e., s. 28

169

İsmail Ergün, “Yerel Yönetimlerde Yönetişim Kavramı ve Avrupa Birliği ile Kıyaslanması”, Yüksek Lisans

düzenine sahip olan, teknolojideki gelişmelerle uyumlu bir ekonomik ve siyasi düzendir”170 . “Yönetişim” kavramı, bir tarafın diğer tarafı yönettiği bir ilişkiden, karşılıklı etkileşimlerin öne çıktığı bir ilişkiler bütününe doğru dönüşümü ifade etmektedir. Böylece yönetişim; toplumların, faaliyetlerini yönetmek amacıyla kullandıkları politik, ekonomik ve yönetsel iradeyi oluşturur. Yurttaşların, grupların ve toplulukların; ortaklaşa karar alma ve uygulamada, çıkarlarını dile getirmede, yükümlülüklerini karşılamada ve çatışma noktalarının çözümünde kullandıkları mekanizmaları, süreçleri ve kurumları kapsar. Bu anlamda yönetişim, toplumsal aktörler arasındaki ve toplumsal aktörlerle kamu yönetimi arasındaki karşılıklı etkileşimin niteliğine işaret etmekte ve “birlikte yönetim” anlamını içermektedir171

. Yönetişim kavramını savunan yaklaşımlar genel olarak; hiyerarşik ilişkiler yerine heterarşik (eşitler arası) ilişkilerin, tek yönlü bir ilişki yerine çift yönlü bir ilişki modelinin yani etkileşimin, yöneten-yönetilen ayrımı yerine birlikte yönetme ilkesinin, yönetişim anlayışı ile birlikte tesis edileceği iddiasının altını önemle çizmişlerdir172

.