Sabahattin bey , sürgün hayatın ı İsv iç r e de tamamladı • I’U tevazi küçük b ir köy odasında oturuyordu • Ancak ölümü bu evde olmadı • îü o a fir g it" t l g i b ir virtüyözün evinde öldü . Ecel onu , b ir ye.benci öontur. evinde yakaladı • 30 tiar.iran 1948 günü 71 yaşındayken dünyadan a y r ıld ı . ( l )
TUrkiyenin hayatına uooyal ve ekonomik yönden b ir y e n ilik g e tir meyi öngören bazı p ren sip lerin savunucusu olan bu sosyologun ölümü , aydın k iş ile r in ü zü n tü leriyle ¿ -a n sıtıld ı . 70 y ı l l ı k ömrünün yarısından fa z la s ın ı sürgünde geçiren îxı düşünürün 24 y ıllık son sürgün y a şa n tısı , yü rek leri s ız latacak yoksulluklar içerisin d e g e ç ti • Bu , onu seven lerin hüznünü daha da çok a r ttır d ı •
Ölilrken , dalma beraberinde ta ş ıd ığ ı , Türk bayrağını öptüğü sö y len ir • Yurduna dönüp toprağımı öpcoeyeu us i l ruhlu b ir vatanperverin örnek davranışı id i bu . ölümü Türk basınında ve aydınlar arasında büyük yankıla r y a r a ttı • Yabancı basında da üşüntü i l e k arşılan d ı .
Yurda g e tir ile n cesed i , 12 E ylül 1952 günü , b ir hürriyet şeh id i olan babası lîalraut d e la le ttin Paşanın Eyüp te k i kabri .yanına gömüldü • 1
(1 ) C< öbek adı Mehmet olan Mehmet Sabahattin in doğum y ı l ı üzerinde , d eğişik b ilg ile mevcuttur • Bazı yazarların 1379 olarak gösterdi ğ i doğum y ı l ı y a n lış olduğu g ib i y 1952 olarak g ö ste rilen ölttai ta r ih i de h a tfilıd ır . Y aşantısını P ariste taaemlaynn kardeşi Ahmet L ütfullah beyden dinlediğim e göre , Sabahattin , Türkiyede ilk par lamentonun a ç ıld ığ ı gün doğmuştur • Bu ta rih 1877 ! '.artma r a stla r • Sultan Abdül- hamit o gün Türkiyede kabul ed ilen m eşrutiyet döneri, üzerine toplanmış bulunan parlamentoyu açmış Saraya döndüğü zanan , hem şiresi Seniha Sultanın b ir erkek çocuğu dogCtugu m üjdesini a lm ıştır • Böylece Sabahattin , Türk s iy a s i ta rih in in en önemli b ir gününde dünyaya g ö z le rin i açmış oldu • Sabahattinin y a k ın la n , bu mutlu r a stla n tın ın onun hayatında b ir başka anlamı olduğunu sö y le rler d i .
■3-
13İR ttupy MUHASEBESİ
Sabahattin beyin 70 y ıla açın önünün y e n e inekte fa z la c ı , yukarıda da d eğin d iğin iz g ib i , yurt dışında sürgün olarak , g e ç ti • Yurt d ışın a ç ık ış ve dönüşlerine şuracıkta k ısaca b ir göz atalım »
a« İ lk a y r ılış 1899 A ralık ayında oldu • Dönüşü 1908 hü rriyet ila n ın a izley en Ağuntoo ayına m a tla r . I3u eruretle 9 y ıla yalan b ir gurbet h ey eti vardı •
b . İk in ci a y r ılış , 51 Mart 1909 olayından bonen sonradır • Dönüşü 1912 y ılın d a , Gazi Ahmet Muhtar Tnşamn kurduğu büyük kabinenin ç a lış t ığ ı sırada olmuştur • Yurt dışında ik in c i kere geçen bu gurbet hayatı 3 y ı l Gümüştür.
o . üçüncü e y n l ı ş ı Kahout Şevket Paşamın k a tli üzerine 1913 te olraun; , 1919 y ılın ın son ayında yurda dönmüştür • Bu a y r ılış 6 yıld an fa z la
büzmüş tür •
d. Dördüncü vg son a y r ılış ı 1924benö3inin Martma r a stla r • Dundan 24 y ı l sonra 1948 H aziranının son günü îsr iç r e d e ölmüştür • Son gurbet hayatı 25 y ıla yakındır •
Sabfihattinin yır»da son dönüşü b ir tabut için d e olmuş ve yurdunu açık gözle görmeden Eyüpte babası i l e dedesinin yanına gönülmüş tür •
oırj vaıriAn.
Prens 3abehottinin ölümü Üzerinden 28 y ıla yalan b ir saman geçmiş bulunuyor . S a ğ lığ ı sırasınd a d e ğ il , ölfitaihvten o ar ra daha çok an ılan fanilerden b ir i olduğuna h iç şüphe yok • Ancak onu , yıldönüm lerinde an ab ilrn ler , b ir avuç Türk e n te lle k tü e lle r id ir * Bu m uş , d evlete o a io la n b ir an ış n ite liğ in d e d e ğ il d ir • Gerçi Sabahattin beyi , gen iş hali: k it le s i bilmez • Dilm ediği iç in de anaaaz • 0 y halka gereği g ib i ta n ı t ı r . Bu i t e s i y ılla rd a n b eri sürün gelm ektedir. Halbuki o , ortaya a t t ığ ı p ren sip lerle bu geniş halk k it le s in i incelem ek . haJ.kın- d ıım k arzunum* besliyordu • Bu deneyi yaym adı • Türkiyede bulunduğu sıralard a huzursuz ve mutsuz bırakılmak iç in ne lazım sa y a p ıld ı • Toplumda a rzu lad ığı gelişm eyi sağlayamadı • Bu İtib a r la ne halk onu ta n ıd ı » ne de o h alk la yakın i l i ş k i kurabildi .
Ancak onu ananlar t yaka« üo ifclurı i l e e e e r le r ln i okuyabilenler f f ik ir le r in i yakından bilen lerden ib a ret k ald ı • İstan b u l M uallim ler D ir liğ in in v e fa lı mensupları , p ro fesö rlerle öğretmenler t düşünürlerle yazarlar r Sabahat tin « karşı duydukları derin sa y g ıy ı z«raan asuon y e n ile d ile r • T op lan tılar te r tip leyerek bu İ lk Türk cosyoloğuna ca d ıla r •
Onun balkan bozgunundan sonra. yazd ığı 100 sa h ifo lik (Türkiye n a s ıl lc u r ta n la b ilir ? ) a d lı e s e r i , tekrar yayınlandı • î'akat bu k ita b ı
yayınlamakla i ş bitm iş olmaz • Sabahattin!» yani n e s ille r e tanıtacak yayınlara , Kültür Bakanlığının bu konuda yardımcı olmasına büyük İh tiyaç vardır • Yaşadığı ortam düşünülürse , Sabahattin hey g ib i , b ir tıp düşünürü her zaman yetişm ez • M illetim iz , içind en çıkan değeri unutmanın çok kere a c ıs ın ı çekm iştir •
SABftHATOİTF, Y5~MSITÎIDn HAgSLAR , K -M im şiâ a
Sabahattin beye yönel t ile n e le ş t ir ile r ( hatta e le ş t ir i çın arın ı aşan k ö t a if e le r e de değinmek e r e k l i . . . Bunları , konularına göre , şöyle ö zet- ley e b i l i r ie î
1 . P a ris'te düzenlenen büyüle ¿öntürk kongresinde , Sabahattin bey D erlin Anlaşmasındaki a z ın lık la r la daha, doğrucu Erm enilerle i l g i l i İsla h a t konusunu
en fa z la savunanlardandı . Oysa , o giinkü yönetim i e llerin d e tu tan lar , anlaşmada yeralan İsla h a t işlem in in büyüle d ev letlerce kontrol e d ile b ile c e ğ i hülaaündon , Dür’'iyenin iç iş le r in e müdahale anlamını çıkarm aktaydılar • îta bakımdan , Sabehat- tin in İ s r a r lı tutumundan konunun îürkiyen in aleyhine sonuçlar v ereb ileceğ i görü şündeydiler .
2 . 1908 h ü rriyetin in ilanından sonra -Babas ı n ın cenazeci i l e b ir lik te - yurıla dörengabahattin , hem laüDİüranlcirın hem fcristiyan ların sevgi ve saygı g ö ste r i
l e l i i l e k arşıla n m ıştı . Mahmut Paşanın cenazesine g ö ste r ile n büyük saygı ve ilg id en dolayı , b ir gün sonra patrikhaneye giden Sabehattinbey , cenaze törenine patrik hane mensupları i l e kat ı l lig in dan dolayı , patrıke teşci-kül* e tm işti . hürriyetin ilS n ı iç in Sultan Hamit*e cephe alm ış olanlardan b ir kısm ının m eşrutiyet i lanından sonra , Sultan Kemi t ’e giderek bu tutumundan dolayı teşekkür e t t ik le r i halde , Sabahattinin bunu yajsaayıp patrikhaneye gitaseui konandı • Oyca Sabahattin Şeyhüs- lama uğram ıştı . Padişah alan d a y ısı Sultan Kami t 'e gitm eyi gururuna yedirem em işti . Sabahattine k arşı olan lar , h rietiy a n la rın lid e r i sa y ıla n p atrik ! ziy a ret e t t iğ i halde , eynı zamanda ısiam d in in in h a lif e s i bulunan padişaha gitmene c in i kötüleme konusu yaptıİRr . Katta gazetelere yansıyan bazı atışm alarda , Sabahattinin pat rikhaneden yara a ld ığ ın ı b ile , k a s ıt lı olarak , i l e r i sürdüler .
5 . Gerek Paris te iken , gerek yurda dönüşünden sonra , d evlet
banyesdmde köklü d e r iş ik lik le r yapılm asını önoren Sabahattin beyin prensiplerinden (ademi m erkeziyet) in bağım sızlığa kadar g id e b ilec eğ i hususu otıa y ö n e ltile n e le ş t ir ile r in başında yeralıyordu . Hatta Arnavutluk isy a n ı i l e Ermeni ayaklanmasını Sabahattinin ortaya a t t ığ ı görüşlerden e sin len d iğ i id d ia s ı i l e r i sürüldü . Diğer taraftan Sabahattinin ssrunduğu bu fik r in f Dürk toplumcun biayeaine uymayacağı, aslın d a 19. a s ır ortalarından kalma eskim iş , bu gibi içir, uygulcnm asında yarar
olmayacağı görüşü Sabahattine k arşı ş id d e tli şe k ild e y ö n e ltild i . Bu e le ş t ir ile r in , zaman zaraen a ş ıs ı tutar oldu • 0 gürü?., devlet, y ö n e tic ile r i h alk ı bu f oıvaile k arşı ürküttüler . Dunda Sabahattinin kusuru yoletu . Halkın b ilin ç s iz liğ i yüzünden ,
Sabahattinin te z i b ir umacı g ib i g ö s te r ild i . Benimsenmek istenm edi .
4 . Davranışlarında daima düşüncenin üstünlüğünü ve buna değer v e r il m esini öneren Sabahattin bey , h iç b ir zaman , uygulamalarda kan dökülmesini ordunun bu iş le r e karış tın lm a z ım istem em iş t ir • Ancak , 31 Mart ayaklanmasında , ordu iç in deki bazı d e n iz c ile r i etk iley erek Y ıld ız Sarayının bombalanmamam. is te d iğ i ve tu tutumu i l e çek i g ö rü şleri arasında ç e lişk iy e düştüğü i l e r i sürülmüştür • Diğer taraftan , it t ih a t ç ıb a n ve parlamentoyu teh d it eden (Halaskâr zabıtan grubu) nu desteklem esi de , kendi, savunduğu demokrasi görüşüne , ay k ı n b ir tutum olarak n ite le n d ir ilm iş ti •
5 . M illi mücadeleye ta ra fta r oldu*u f Tîuatafa Kanal Paşaya gönderdiği mektup ve te lg r a fla r la b e lir le n d iğ i Iıaido , b atı Anadoluyu iş g â l edem Yünanlılarıı. her "ün yü zlerce Türkü öldürdüğü b ir çırada Yunan Başbakan Venizcroea k a rşı Atinada g ir iş ile n b ir su ikasttan , edıgeçcnin kurtulması üze rin e , Safcuhgfcln beyin İstanbul deki. YUnan e lç iliğ in © giderek "Seçniş olcun" anlamına gelen b ir kart bırakması y haan AnadolucUö:i m illi kuvvetlerce > hem înt&nbuld&ki S irk ler tarafından , olualu ^airşılanm aaıştır • Dunu , Sabolıafcin bey t in sa n cıl duyguların e tk ia i i l e y em iş o la b ilir s e do , kendi m ille tin in canına k&cdedoa sa l 2ırgan b ir düyuun başbakanına -kendi h em şireleri tarafm dan- yapılrtnş bulunan suBaattan dolayı üzüntü duyacak kadar , a ş ı n b ir duyguoallık
göstermemeliydi • Çünkü in sa n c ıl duygular , in sa n lıc a ihanet edenlere karşı beslenmez •
6 . Protestan olduğu hakkın dnü. sö y le n tile r in gerçek d ış ı b ir kütülm e olduğu herdi îuektubu i l e tetoSLb e d iln işt i r . öyle s e z iliy o r k i ,
zaruret iç ir iş in d e k a ld ığ ı y ılla r d a , İn giltered ek i bazı proteston dem ekhorinin veya ¡ro teeta u b ir vapur loîapaı,ıya:::upan yardın yapması Sabahattin hakkında , bu tilr sö y le n tile r e y o l açm ıştır •( / )
7* Bu erada , Sabahattinin babacı Tfemat üaimut Paşaya y c ııe ltilo n b ir dedikoduya da , k ısaca delinmek gerekir • yöyle k i t
Bazı k iş ile r , Hnbtnut Paya i l e e d ilir in in yurdu ter-csdorok A bdülhm it’e k arşı kaymalarının nedenini , h ü rriyet aşkına veya vatan sev - g ieia s ba^leESBnaktac’ır la r t Onlara göre , padişahdan arstü ad ılclarıaı elde edenediki erinden dolayı , yurdu teik etraişlerd ir l Bı iddiaya göre , Damat lîahmut Paşa , jimiftVr* Sultan Hanitten , Bağdat b u tak lıi.larm ın kurutulma e ı im tiyazım a kendisine verilm esin i , okullara lo.bahftttff g T ü tiü llah ın Da n ışta y ü y elik lerin e atanmalarım. i s t f n i ş t i r • Y ild ız çevresine yaranmak ama- c iy lo çık a rtıla n bu g ib i dedikodular , anlında b e lir li b ir gerçeğe dayan- am ekta d ır .
Durum böyle oltıasrua raÖr.\ec. , bu sö y le n tile r in a s ıla ıa lıg a n ı b ile b ile , P a rieto bulunan b ir küçük grup Sabehe.ttine k arşı , s iy a s i nücnr- delolorinde bu dedikodulardan 1 Ui'ut'luimuu: iç te n i? tir • PHmrvt Mahmut Başının Anadolu-Ba^dat demiryolu İnşantınaAjfl^gfl><*4»*. «#«rrı , kendi is t e ğ i i e t i - Ş karnetind« başka b ir d evlete veril»«**sinden k ın le r e i: Sultan Heaılt’o cephe a ld ığ ı bu midenle onun aleyhinde , hürriyet knhrorniîlı;nna çık tım ı şek lin d e, porvneızc* ile r iy e sürülen id d ia la r ı -ö z c i ve reomi a rşiv lerd e- doğrulayacak b ölgelere rastlandım: 1 7t ır « Ç1 lo r tta n «'r.ro Y ıld ız Sarayındaki evrak umma la r tarafından incelerm iş , bunların V^ında yarala» İbn'llezrin Mahmut koraal beyde , böyle b ir İd d ity ı kan ıt ley uotıl: belgoyo r&atiaoadi? :ıııx her v o a ile i l e b e lir tm iştir .
m v a m t ? ’: ? tos* & m s i
Dunların başında , lîihnt Rcşnt B elgari rahmetle ansak gerekir • 0 , Sababottinbov , ölünceye ündür bütün benlim i 11© ’w g lı k ald ı • Jier v e s ile i l e Sabahattinin de^-orlendiril ip ^mnen yaşatıİBROi çabalarına k a tıld ı •
Sabahattin bey de onu çok severdi • Hatta b ir yazısın d a " ....P a r is t e y ılla r c a yüzümüzü ağartan ve büyük b ir kudretle rri.Hotin iz in hak ve ş o r e fin i savunan îilh a t Reşat g ib i ta k d ir i! sö z le r le onu tan ım lan ıştır • Profesör doktor Rıhat Reşat d e lik a n lılık çağında Parlee k a ç tığ ı sıralard a , Sabahattin! orada tanımışta. • Bütün mücadelelerinde yanı başında bulundu , ölümüne kadar da nrm b ağlı kalmanın mutluluğunu İçtenl ik l e duydu •
Sabahattin bejin . y ılla r c a yarandan ajırm iloğa hususi ıjatib i olur; Setre t lA itfi (Tozan) is e . m ü üui’isau ¿erlûk olduğu devrelerde , kendi- cinden ululan yaram ı tcu d aral: ra?-radı . Fakat r daime. y a k ın lı yandan. her toplan tıd a oöz eder , nanen onun n ite liğ in d en yararlanmak is te r d i t
Sabahattin beyin Avrupnöaki ve lürkıyedeki ça lışrju la rı sırasın d a d o u tla n artuojıda, "İnnadl Salda Paça t ¿eki {¡tonik Zeki A n l | P eri t (Ahmet F e r it Tek) Six-et (Ş air Hile ey in Pire t îzcev er) Eraait (Prof» Hani t Ongoasa) Ahret r a d ı , Aslî’ ftjrl, Avukat Paşan Hayrl , H ayrettin , Hafik tferzat , Zeki üeout , Stüeynan Paşazade Sami , Hohuat Hodri , H ıb n e lı Toyfik ve Ş jv tet , Pcik cennettin ,
Henıal ve C elal biradnrlor , ?!u»t«fh F a z ıl Paşazade , Prens Mehmet A li Paşa,
Doktor liazm , .3&it Kenan , Uai t ¡¿ahir t A li "Seç dar ilith a t t Aheıet Bedevi ¿uran, Pcrruh (Alpkcsct) vardı . Alsnet P a slı bey , Ydt ¡¿srdsşi id i • Abdülhamit devrinde Pcrbiyeden a tılm a Piasna atîrtllısüg b ir fır s a tım , k o llayıp rarioe kaçarak Sabahat tin beyi bulmuş tu . S&bahattinin P aris te çücardıyı Terakki. g a zetecin in y ö n e tic is i oddu » P aris te k i Aînot Rıza bey grubu il® yakılan ilk görüşmenin ta-saalarını ha
s ır la d ı . Sabshattiuin d esteklenip kuıHugu p a rtilerd e yer e ld i . Sonunda ,
cumhuriyetin ila n ın ı ta lip eden y ılla r d a - s ı r f günlük geçindi*! sağlamak am aclyle- Ankaradaki Polonya E lçiliğ in d e lüçük b ir görev a ld ı . K ıt kanaat geçinerek , e eki o m la r ı iç e r isin d e y a şa n tısın ı yoksullukla b itir d i . Ona Sabahattin beyin sü t kardeşi d erlerd i . Ç ile li y a şa n tısın ı ik i y ı l önce 'J4 yaşındayken taasaloyan Ha.bahc.ttinİn 1cardeçi üU tftıllah beye SveiMtes&'&rı som uçlar •
- P a slı , b ize y a ln ız sü t d eğ il , kaıı kardeşimiz kadar yakındır • diye cevap verm işti •
Sabahattin beyin d ostlara ajx.mr.3-- rahm etli ş a ir Tîlluoyin S ir e t Özeevere yukarda değinm iştik . 1399 y ılın d a Kazır Paşa i l e Ş air İsm ail Safa ve İsm ail Hakkı b ey lerle b ir lik te T m nslitel b a şa r ısı nedeniyle İn g ilte r e Kra liç e s i ne göndordiklari te lg r a f -.¿erme Âhffiflhisait tarafindm sürgün e d ild i • Sürgün yerinden S arise kaçan S ir e t boy , JifatürlcLere , daha sonra Sabahattin beyin grubuna k a tıld ı • Sabahattinin gurbette ölümünü d ile g etiren hazin b ir îtıanzunoGİnde . ocu (Cen Sultan) a b en zetu lçti •
z©
11V5TAPA ISl'AL V2 SA3>Aiülg^::
f i t i l t ırfin^ ir ler ynıfll ı,i r i ki ™tT' trm mii 1 ‘iıtı ıı nrT.... - Sabahattin bey , Padişah d a y ıla rın ın uçuruma «ür'Ikiediâi iü juratcirlu^uıt uotı y ı l l a n iç e risin d e yurda döndü • k ü lle tin kurtuluşunu Anada! uda b u la t ıla n i d i l i harekette buluyordu • Hostaffa KamaLin ¿kıvranışına , ccEcretiuo her v e s ile i l e h ayran lığın ı serb estçe söylüyordu • Hatta , îîu stafiı K aıale bu konuda gttoSordlği b ir te lg r a f liselin e Sultan Vahdettin , Sabadbettinin elin d e Lalan , em anlSke e l koycturnıştu • îluartufî: Keroal de , o y ılla r d a b ası ordu kaaandacelaria& gönderdiği mektuplarda ,
cöb ıliu ttiain , m illi mücadelenin ta r a fta n olduğunu b e lir tm iş ti •
D<5y İ3 olmasına rağmen , h a lifelim in k a ld ır ılıp hanedan rıienauplarının yurt d ışın a çık a rtılm a la rı çırasın d a , Sr.brhftttin bey , ta rih te eşin e az rastlanan b ir t a lih s iz liğ e uğramış ve yurdu iç in çalışm ış olaa böyle b ir aûaıa , yurt d ışın a sürtünüştür •
Daha sonraki y ılla r d a Sabahattin beyin yurt d ışın d ak i yoksulluk için d e geçin. a c ı hayatı Atatürk« Aynlıtrulrnış , omn pad işah lar aleyhim tutamı Cwaburiyet rejim ine k arşı saygın ı , b ir kaç kez .IM UM M - ofraam da konuşulmuş ve böyle b ir k iş in in itaderini da^SfltirsM leoek b ir fornill îrılunısasına
ç a lışıİA iıştır .
Sabahattin beyden Gunhurlyet rejim ine a sla te h lik e gelm eyeceği görüşünde b ir le ş ilm iş , ulusum a özgürlüğü ve mutluluğu iç in y a lla r c a ömrünü harcamış , se r v e tin i erilm iş temiz b ir adaman , hayatının «on y ılla r ın ı vatanında geçirm esi s öz konusu ed ilm işse do v uygun bir formül bul urrtaa ı iç in ilk adımı f herkes birbirinden b e k ie r iştir . Profesör Doktor iTihsıt Beşttt îVilger ccn y ılla r ın d a AtatürKin yatan dok torları ve d o stla r ı arasında bulunuyordu • Konuma müsbet sonuç versaenosi iç in esk i ittih a tç ıla r d a n b a zıla rın ın a a g a llo a sa in i am atlgini söylerd i • Yalnızca y ö zel müsaade i l e Stabaherttİnin k ıt ı , Atatürk devrinde , ınirda dönmüş tü .
s* g .sa g r~ xfí^cn v x l^z'i z á ‘¿ r i s ok^ cct, t&sû
Sabahattin bey , s iy a s i b ir hatip , terb iy eci vs sosyologdu • îe ü fc b ir karaktere sa h ip ti • ulusunun çağdaş ly g a r iığ a yüknolmcsi iç in fa r a ta lm ş b ir k iş iy d i . DOtCto e le ş t ir ile r in i' s iy a s e t BüsriliA’in a , aovgL
dolu y y a p ıcı , nazik sö z le r le h itap e t t i • 0 o i r e l arda , p o litik a hayatınızda bunun kadar terb iye kurallarına saygı göstoron pek az k iş i vardı •
Sabahattin bey , p o litik a r.cr donlarında a lk ış ın yanında , ı s l ığ ı n da d u yulab ileceğin i b ilen lerd en d i • H og t i r i l erinde soğukkanlılıktan ve nezaket loırullarından a sla a y n la a d ı •
Onun h ita b eti sıra sın d a k u llan d ığı sö z ler t sanki b iror atasözü n ite liğ in d e y d i . 3u v e s ile i l e osad«*’. b ir kaç paoaj o1 rayalım ı
. / 2
- 2 -
”. . . .ik tid a ra g el on p a r tile r , is te d ik le r i kadar kanun yak sın lar 7 m ille t bütünü i l e , onlar-, banan i l e \vgula:'Heek Ur olgunluğa ye eğitim e u laju on ıçea, bu kuru kanuılardan ne fayda b eklenir ? 2 ir topluluğu toplun yapan kanunlar d e ğ il kanunları yapan toplumdur
"Doetlukia difcjnnnlık karşılaştığı sema , sonu>; dostluğun zaferindedir" , “Devleta:ı en uiytUc marurluklnrına eriçttek iğ in , ticr.ua ve iktidardan başka , h içb ir şeye h içb ir vasıtayu muhtaç alussassualıdır ."
"Gerçek uygarlıktan beklenen hizmet , gllçlülerin , feldrotlorln kardeşleri olan zayıflan oâmesi değil , on ları bulıeıdufcları yerden daha yUInek biı* iopliftt hayatına kavuşturmak için çelıp-oaktır . Hü avsalar zayıflara , tacizlere d e ğ il t bu «86fı v» a c zi doğuran nedenlere ycfeıeltilekelidir . "
k(.x rC£-
Sabahattine ö z e llik veren fa k tö rler arasında , düşünce özgürlüğü t a t l ı b ir İd. tab et , dnvaeına iç te n lik le in an ış bantr geîİr . r* Irkiye de bu tür b ir f ik ir adaca , ancak 20 . y ü zy ılın başlarında çık a b ild i . Düşünce kayatuaısâa - daha önce , buna 'o>n -.er bir düş>>. (r’i’ ;-r. yekttt . Ondan usnrr. Jc. pok clnaclı •
0 ) — raya yakan! ı£ı bulutum bir Suisannade olarakdo^du ve terbiye edildi asa , edindiği derin kültür ve bilinçli İnanışı ila , Tür'dysnin içerisinde bulunduğu ortaadan kurtulmaaı için , yekini olan , hükümdarların tutumuna karşı çıktı • ülkenin tayıvdırlı >v, ulueun llorl bir uy gurkla kavuşması hninm~n»ı t ömrü bojıınca çaba g?>.ı terdi . Okudu , düşündü , söyledi ve yazdı . C inçlik yıl- lanaı bilinçli' etüdlerle . ^rlete değerlendirdi • Devlet çarkının halk yararına işisreeei t toplvtaun eğitim ve eioncar* alanlarda kalkınması için ntılocûarda
bulundu . Türkiyanin siynai bunalımdan kurtulrrusı işin yalnız müstebit hUMindardan değil , oohalettea kurtul.ia.ii gerektiğini söylüyordu • Toplum bilinçlcmezoe , bir AMiT.banlt’i düşUreek neye yarardı ? başka. Abdülhamitlor gelebilirdi . inaç milletin kendi başına , bu fara âtadTflheBrttlerİ gettMMÇ olgunlt^a erinmesini en^lasmlctı •
Sabahattin kon feransları i l e t y a a ıla r ly le g ö rü şlerin i yılmadan , karinadan te lm r ia d ı . Zammı seman padişahı vn d ev let adarlarını uyardı .
Fakat onun ça b a la n sırasın d a ulusan b ila ç s ia litii yoksullumu bu tür auyünce- lerir, tolıunurm toplunda Jeş»rte ıcd i . M illete yen i görüşler , yoni dliçttaoeler go t irmek i s t«;* an bu ndao dinletm edi . Onun fik ir le r in :' layacaya hücumlar yönel t i l d i . 7vuxhndan e d ild i , o sa ld ır ıla r a iç te n lik le toısiz ahlakının geroktlrdi^;!
terbiye k arallivn iç e r is in i* k a r ş ılık verdi . P artizan tntualar yüzünden , tera zin in b ir kafesinde «d taze f ik ir m eyveleri tartılm a!! iç in konulurken , ö tek i kefenine V oraiteoill^iû a l ı r l ı ğ ı konuldu .
Prcsns: Sabahattin bey , Türkiye iç in i l e r i oürdügü ve fionem eaini is te d iğ i motodler bekanın dan , îx*i aminde. » bel! d. de iy ic e anlaş ılcHamış b ir k i şiy d i . Ancak i y i n iy e tliy d i k a lb in i vatanı ve m ille t i iç in taşıyan b ir insandı • Şu var k i , ona inananlar az da o lsa » bunlar , e n tellek tü e l k iş ilo r d i •
-3 -
Sabahattin bey 1900 yalın d a b ir d e lik a n lı iken , yurdunun g e le c e ğ i iç in uygarca fo rtıa llu r düşürsaüş , ülüL'c'inc isacar yarın anır in an d ığı bu f ik ir le r i savunnuçtu •
0 TUrklycnin başına golaoök fe la k e tle r i Haoeden b ir k iş iy d i • lîallran savaşın ın akLbeüni beşla’*a»irMi c .w ;l gösnür. , B irin ci Dünya Savaşına
r ü lis tin in sUrüllcnsnaunai i ç in ve o gürdü y ö n e tic ile r i n y a rm ştı » He var k i , vatanına ve Di İ le tin e böylesine b a ğ lı ve i l e r i görüşlü lir k iş i s ı r f anneoiniii ¿laneûaadari ¿ o la ssi yiİEİkuiau , h a lif e liğ in b a ld ır ıln a a ı 11«? b ir lik te yurdundan daşırapa a t ıld ı . De yapalım kl , aafro-»»»*. »ar., hane ¿»'.rir -• e l jbçj»" , tu b ir İramın m eseleyiydi • Aalolan onun hanedandan ge len e oyuna d eğ il , «dol
ve Ülküden gelen yününe bakı İn a lıy d ı • TUrklerden nadir y e tiş e n b ir sosyologun -ız io r a b dolu h a y a t-- b ir İsv iç r e kÇyüafio , iıer gün ölümü boleler g ib i s e fa le tle r içe risin d e sona erd i .
Bu yürek p arçalayıcı ölüm , onun a c ı kederi n in e onudur . Takdir hor taftan d o g iştirilcsriy a r . İ l k Üirfc 8o«çrolo&*nu& -n y a sa sı