/um
a b a h a ttin b ey in . on feran slan n d arf siwitrrll'¥\'urir«.â«rı,her ı z a s ı n - da k a l a b i l e n l e r i n i s ü tk a r d e ş i i a z l ı bey(!iung) k ı s a n o t la r la ş ö y le bey l i r t m l ş :
’ . . . ( î c t i n u î i l i ı . ) t e r i n i ,t o p l u l u k l a r ı n in c e le n m e si dem ektir, ok t o r la r ın in se n vücudunu t e t k i k etm eden,kim yageri e r in b ir e s n e y i t a h l i l etmeden sonuç a la b ilm e le r i mümkün d e ğ i l d i r , op- lu n b ilim in d e de,denenm iş e oto dİ a ı l a , bu y a p ılm a lı ı r . r .z a r iy e le r ve f araz iy e l e r i e zaman k aybed ilm em eli. Ancak ek on on i, s o s y a l ve hukuk a la n ın d a k i b i l g i l e r i n ı ş ı ğ ı a lt ın d a ü rk toplumu in e e l on r n e l i ve sonuca g ö re,o n u k a lk ın d ır a c a k e s a s la r b e lir le n e r e k uy -
gulana ya g e ç i l m e l i d i r , !l
kabahattin, b ey in îü r k iy e y e dönüşü s ır a s ın d a olclu^u g ib i,k o n f e r a n s la r ı g ü n lerin d e de i ç v e d ış b asın d a h a y li y a y ın la r y a p ı l d ı .
(La u r u i e ) g a z e t e s i 16 a r a lık 1908 t a r i h l i s e y is in d i- ,1 aba - h a t t i n i n b eyin k o n fe r a n sla r ın d a i l e r i sürdüğü p r e n s ip le r i d e s t e k le - y e r e k ,o n u n -p a r tis i olmamakla b e r e b e r -ik tid a r a g elm e si ö z le m in i b e lir tm e k t e y d i •
± e r i ş C a z e t e c i l e r d i r l i ğ i Genel S e k r e te r i LüAÎS de y a z ı l a r ı n da,:, a b a h a ttin in g ö r ü ş l e r i n i , g e n e l ola ra k Türkiyenin yararın a bulmak tayd ı* Ona göre i ir k i y e n in m utluluğa e r iş m e s i iç i n ,b u g ö r ü ş le r in -uygulanması g e r e k liy d i.
Aynı g a z e t e c i, S a b a h a ttin b ey in ebek * t e v e r d i ; ! k onferan sa k a d ın la r ın da k a t ı l d ı ğ ı n ı v e iü r k iy e d e i l k d efa s i y a s î b ir k o n fer o n s- t a Türk k a d ın ın ın bulunduğunu y a zm a k ta d ır.ı.a tta »S ab ah attin ! a lk ış a tu ta ra k ü z e r in e ç iç e k a t t ı k l a r ı n ı b e l i r t m e k t e d i r ( - unun doğruluk de - r e c e s i n i b ilem iyoru z.T ü rk k a d ı n l a n , o d evird e v e o günkü toplum iç in d e b ö y le b i r s e v iy e y e e r iş e b il m i ş ad yd i“?)
Devrik yazarlarından S a ffet Nezihi bey , iz le d iğ i Sabahattin beyin b ir konferansı i l e i l g i l i olarak ö z etle şöyle yazm ıştı »
"Prens Sabahattin beyin sa a tlerce devam eden in tizam lı konuşmasını d inleyen ler garip b ir etk i a ltın d a k alıyorlar . D in le y ic ile r arasında p ekçok
in a tla onun e iy a s i ve toplumcu görüşüne karşı oldu kları halde , sonuna kadar bu t a t l ı hitab eyi büyük hayranlık içe risin d e zevkle ¿u ilm iş* i l ¿t .
"* *'f ■■**11 ■* . o ne müthiş h itab et , zorlam ası yok , kekelem esi yok . . . kelindor te ndi kendine dudaklardan doğuyor ve e tra fa yar- y ılıy o rd u , Temiz sözcüklerle düzenlenen cüm lelerin y a r a ttığ ı «çekicilik
d in ley en leri ö y lesin e okşuyordu k i , bu s ih ir li konuşmanın etk isin d en kur tulmanın imkânı yoktu . Eğer o s ö z le r i kalenle zaptetmek mümkün o la b ilsey d i , onu tekrar tekrar okumaktan zevk a lır d ın ız . Ancak şüphes i 33 qylenişind ek i ve insan üzerinde y a p tığ ı e tk iy i aynı şid d etle hissedem ezdiniz • Çünkü o başka türlü b ir s ö y le n iş t i.•”
SARAHATTİ !lt YAYIN YOLUY7A YTBPIH^A
Sabahattinin konferanslarını kcm iteoi in san lar göndermek su retiy le sabote edemeyen İ t t ih a t Terakki m ensuplan bu defa içlerin d ek i yegâne hatip olan Cavit beyi (esk i Maliye H azırı) k arşı konferanslar verdirmek su re tiy le eleştirm ek is t e d ile r . Paka t Sabahattin beyin sü rü k leyici ve coşturucu e tk is in i yaşatam adılar . Bu defa İ ttih a tç ıla r Sabahattin! e ller in d ek i yayın orgonlariyle yıldırm a , sindirme p o litik a sın a başvurdular . Bu görevi ünlü g a zeteci »İşeyin Cahit (Y alçın) Ha v erd iler .
Hüseyin Cahit , in s a fa ıf ve ardı arası kesilmeyen hücumlarla Sabahattini ve onun g ö rü şlerin i (Tenin) gazetesinde kötülemeye başladı • İk tid ard ak iler , Hüseyin Cahit’i destekleyen daha birçok küçük gazete ve g a zeteci de buldular •
İ ttih a tç ıla r , her nedense Sabahattin beyin yurda dönüşünde m ille tin büyük se v g isiy le k arşılan ıp omuzlara alıntuınından ürkmüş görünüyorlardı • M ille t günün birinde , omuzlarına a ld ığ ı bu adamı , ik tid a r koltuğuna da otur
ta b ilir d i . Onun iç in şimdiden m ille tin gözünden onu düşürecek çareler peşin deydiler •
Sabahattin beye y ö n e ltile n hücumlar , toplum bilim inde (ademi m erkeziyet) id a r i b ir muhtariyet olarak b e lir le d iğ i te z in i çürütmek ve bunun ile r id e yurdu parçalayabilecek sonuçlara götürdüğü üzerinde yayın y o la rla topluma duyurmaktı • Ancak , yapılan bu e le ş tir ile r d e k a lp leri kıran se r t kelim elere zaman zaman yer veriliyordu . Sabahattin beyin bunlara k arşı te r b iy e li s e s in i ancak kendi
çevresin dekiler duyabildi . Geniş halk k it le le r i , Snbahattinc aleyhdar olan p artizan ların elin d eyd i . Anlına b a k ılırsa , Sabahattin beyin düşüncelerini anlayabilecek k iş ile r Ö ntellek tüel olanlardan ib a r e tti . 0 y ılla r d a TUrkiyede okumuş yazmış olan ların oranı düşünülecek olursa Sabahattin beyi tu tan lar azın lık t a k a lırd ı . K ıeacaeı p arti zih n iyeti, üstün çıkıyordu ve tutum ları d eğerleri çürütmeye y e te r liy d i • Sabahattin in ter b iy e si ve çevresi onlarla aynı e ş it t e mücadeleye e lv e r iş li d eğ ild i .
rm fr.T Jifllcnn 1 onunu, g a n a l l i k l e , U-.fcuhattin b ey in H oriateyren savun-
— — h - , r tol p ? . s -
e n d iş e le n e n i t 4nrı rı V, ,a d a d ı l a r . H a b r h a t t in o e y in .
‘ bir-
. t«(î y a z ısın d a n başKa-üevrın liuiajuio..-?
ra o tlcn n a d ı.O y o a C TAHÎS Jgraetesinde Lüaeyin Cehidln(^açn>) e
- o -
SABAHATTİN U î AKKDTİ
1908 y ıl ı n d a H ü r r iy e tin i l a n ı y l a T ürldyenin kanun-u 'Haas i g e r e - i o l tırak liir la ıc m te r s is te m e lonüş B a b a n d ı .Ancak, İ d a r î ' t e ş k i l a t ı n e a ı l o lm a lıy d ı? b a b a h a ttin in 'ürerinde durduğu konulardan en ö n e n lis i
buydu* i r t a r a f tan (adeıai m erk eziy et) ile (T e şe b b ü sü ;a h sî? p r e n s ip le r i n i davunurlteny d iğ e r t a r a f t a n ,b a t ı file n in in tan ın m ış diplom at v e ilim
adcunlannın bu konudaki g ö r ü ş le r in i, düzenlenen b i r a n k e tle t e e b i t e til el: is t e d i * -aha ğoğruBU y a p ıla n a n k e tin perde nrkaaında y e r a ld ı* - Anket aonucunda b e lir e n f i k i r l e r e gö re,T ü rk iy en in İ d a r î t e ş k i l a t ı n d a
(:.erk ea iy * tcilik )m i,y o k B a (A d em i - e r k i z i y e t c i l i k ) m i i s a b e t l i olacaktı*. Tanınraş k i ş i l e r i n g ö r ü ş le r i d e r le n d i • Sonuç, ü& bahattinin d ü ş ü n c e le r in i g ü ç le n d ir ir n i t e l i k t e y d i . ( ) lu n lo r , ö z e l l i k l e , TUrkiyede m i l l î b i r l i ğ i n Amerikadakine b en zer biçim de o lm a sın ı b e l i r t i y o r v e m e r k e z iy e t ç iliğ in Türkiye i ç i n t e h l i k e l e r i n e d e ğ in iy o r la r d ı • Anketin a ğ ı r l ı ğ ı n ı ta ş ıy a n bu f i k i r l e r 5 . le in a o h , Denys Oochin ve k ra n ço is ü e la n e le ' e a i t t i *
( l ) Abdülkadir Kemâli bey , (öğütçü) M illi Mücadele sıra la rın d a Parlamento Kürsü sünde h ita b e tiy le , Cumhuriyetin ilk y ılla r ın d a m uhalif g a zeteler çıkarmaktak i c e sa r e tiy le büyük isim yapmış b ir hukukçudur • 1931 y ılın d a kurduğu Ahali P a r tisi ve yayın organı olan Ahali Gazetesinde y a y ın la d ığ ı s e r t e le ş t ir ile r yüzünden
ü lk ey i terke tuılş , yaşamını Suriye sürdürmüştür .İ s m e t İnönünün Cumhurbaşkanlığına seçilm esi ü zerin e, onun d avetiyle , vatana dönerek avukatlık ve hakimlik yapm ıştır* M illi mücadele y ılla r ın d a Kastamonu mebusluğunda , Adliye M üsteşarlığımda h atta üç
gün kadar Adliye V ek illiğin d e bulunmuştur • KemÜi bey , İ s t ik la l nahkesaelerlnin ilk b**şkanl a n ndnnflı . Ife g a rip tir k i , sonunda aynı mahkemenin nahkfe e t t iğ i heyecan dolu b ir s iy a s e t adamı oldu • Ilerhun , romancı , Orhan Kemalin babasıdır •
( - L * \Jh/U^- '1, U ^ ' ) • ?
( 3 ) Uoreopandatıce d ’ O rient O .II - 1909 I o . 9 C e n tr a lia n tio n ou d e c e n t r a lis a t id n