Web Sitesi Kullanılabilirliği

Göz İzleme yönteminin başarıyla kullanıldığı bir diğer alan da web sitesi kullanılabilirliğidir. “Kullanıcı dostu” (user-friendly) kelimesinden türeyen “kullanılabilirlik sözcüğü” (Folmer ve Bosch, 2004: 61), Türk Standartları Enstitüsü’nün ISO 9241 no’lu standardının içinde bulunan “Kullanılabilirlik Kılavuzu’na göre; bir ürünün belirli amaçlar çerçevesinde etkili, verimli ve belirli olarak memnuniyetle kullanabilmesi şeklinde tanımlanmıştır (Yıldırım ve Şenyürek, 2010: 1). Bu araştırma kapsamında web sitesi kullanılabilirliği olgusu inceleneceği için bu konu bir sonraki bölümde daha detaylı olarak ele alınmıştır.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

E-TİCARET VE WEB SİTESİ KULLANILABİLİRLİĞİ

İnsanlık tarihinin başlangıcından günümüze kadar olan dönemde var olan ticaret kavramı üretilmiş olan hizmet veya ürün çıktılarının tümü olarak kabul edilmektedir. Paranın icadından önce takas şeklinde yapılmakta olan ticaret, paranın keşfedilmesi ile birlikte çok daha kapsamlı bir hale gelmiştir. Kolay ve daha geniş kapsamlı hale gelmiş olan ticaret kavramı bir iş kolu haline gelerek ödeme yöntemlerinde meydana gelen çeşitliliğin ortaya çıkmasına sebebiyet vermektedir. Ancak ticaretin gerçekleşebilmesi için en az iki tarafın bulunması gerekmekte olup, ticari hareketliliğin sağlanabilmesi adına bir mecra veya alana ihtiyaç duyulmaktadır. Bahsedilen bu mecralar, internet ortamı, pazar yeri, mağaza, depo ya da büro olabilmektedir (Özbay ve Devrim, 2000: 12).

1980 yıllarında gelişim göstermeye başlayan iletişim teknolojileri ve 1990 yıllarında ticaretin internet içerisinde yerini alması gelişim sürecinin hız kazanmasına neden olmuştur. İnternetin gelişim süreci ile paralellik göstermekte olan ticari faaliyetlerin başarılı olmasına yönelik ortaya çıkan olumsuz düşünce yapılarına rağmen günümüzde üretilmekte olan her ürün neredeyse tüm elektronik ortamlarda yani elektronik ticarette yer almaktadır (Özbay ve Devrim, 2000: 13).

Ticaret, hizmet veya ürünlerin satın alınması ve satılmasını kapsamakta olup, bu sürecin elektronik bir ortamda internet aracılığı ile gerçekleştirilmesi e- ticaret kavramının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Dünya genelinde e- ticarete yönelik yaşanmakta olan gelişmeler dâhilinde birden fazla ülke ve uluslararası kurum veya kuruluşlar e- ticaret ile ilişkili olan konuları gündeme taşımıştır. Birleşmiş Milletler (UN), Clinical Trials on Alzheimer's Disease (CTAD), International Commercial Arbitration and Conciliation (UN/CITRAL), The United Nations Centre for Trade Facilitation and Electronic Business (UN/CEFACT), İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD), Dünya Ticaret Organizasyonu (WTO) gibi bazı kuruluşlar ile Dünya Bankası ve WTO’nun son dönemlerde ticarette etkinliğin sağlanabilmesine nedeniyle,

e- ticarete yönelik konularda oldukça kapsamlı çalışmalar yapmakta olduğu tespit edilmiştir (Ene, 2002: 3). Ancak hızlı bir şekilde gelişim göstermekte olan ve kapsamı netleştirilemeyen e- ticaretin tanımının yapılması konusunda bazı zorluklar yaşanmaktadır. E- ticaret kavramına yönelik yapılmış olan tanımlar şu şekildedir: WTO’nun yapmış olduğu tanıma göre e- ticaret, hizmet ve malların üretim, reklam, satış ve dağıtım faaliyetlerinin telekomünikasyon ağları aracılığı ile gerçekleştirilmesidir (Ene, 2002: 2). Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) ise e-ticareti, ürün ve hizmetlerin üretim, reklam, satış ve dağıtımlarının telekomünikasyon ağları üzerinden yapılması şeklinde tanımlamaktadır (Canpolat, 2001: 13). Yapılan bir başka tanıma göre e- ticaret, bireylerin taraflar ile elektronik ortamda iletişime geçerek, herhangi bir fiziksel bağlantı ya da fiziksel bir değişim işlemesine gerek duymadan dolaylı bir şekilde tüm ticari iş etkinliklerini gerçekleştirmeleri şeklinde ifade edilmektedir (T.C. Ulaştırma Bakanlığı, 1998: 24).

OECD’nin yapmış olduğu tanıma göre ise e- ticaret, kurum ve bireyleri ilgilendirmekte olup, sayısal veriye dökülmüş yazılı metin, görüntü ve sesin iletilebilmesi ve işlenebilmesine dayalı olarak gerçekleşen tüm ticari faaliyetlerdir (Ene, 2002: 3). OECD’ye göre e-ticaret sürecinin tanımı aşağıda belirtilmektedir (E- Ticaret Rehberi,2006):

 Gerçekleştirilecek olan ticaret öncesinde şirketlerin/firmaların elektronik ortamda bilgilendirilmesi ve araştırma sürecini gerçekleştirmesi,

 Şirketlerin/firmaların elektronik ortamda buluşmasının gerçekleşmesi,  Ödeme süreçlerinin tam olarak yerine getirilmiş olması,

 Taahhüdün yerine getirilmiş olması, hizmet ya da malın müşteriye teslimi, satış sonrasına yönelik olan destek, bakım hizmetlerinin sağlanması.

Şekil 11: Elektronik Ticaretin Çalışma Şekli

Kaynak: Çolakkadıoğlu, 2015: 7

E-ticaretin, bütün dünyada ticaretin serbestleştirilmesi eğilimi doğrultusunda, 2000’lerden sonra görülen ve bilgi iletişimini kolay hale getiren teknolojik gelişmelerin bir parçası olarak ortaya çıktığının söylenmesi mümkündür. Geleneksel pazarlama yöntemlerinin yanına internetin imkanlarını da ekleyen firmaların, yalnızca belli bir kitleye satış yapabilmenin ötesinde, üretkenliklerini ve yaratıcılıklarını arttıran global e- ticaret bağlantıları kurma şansını da elde edebilmeye başladıkları görülmektedir (Vurgun, 2013: 805). Firmayla hedef kitlesi arasında doğrudan bir ilişki kurması, pazarlamacılara istedikleri bilgilerin sunulması, hızlı ve düşük maliyete sahip olması ve bütün bunların sanal ortamda yapılıyor olması gibi unsurlar, e-ticaretin bu denli gözde olmasına neden olmuştur. Dağıtımda kolaylık ve ucuzluk, tüketiciyle daha rahat etkileşim, anında geri dönüş, dikkat çekicilik, global piyasayla tanışma, kesintisiz hizmet ve anında satış gibi faktörler ise e-ticaretin diğer olumlu unsurları arasındadır (Garipcan, 2011: 2). E-ticareti bilhassa iletişim teknolojilerinin de yardımıyla sadece yeni bir satış yöntemi veya değişik bir alanda mağaza olarak değerlendirmemek gerekmektedir. Firmalar e-ticaretin beraberinde getirmiş olduğu; yeni bir tedarik zinciri, ürün dağıtım hizmeti, üretim maliyetinde azalma, doğrudan satış ve ekonomik olarak yaşamsal daha pek çok fırsatı bilhassa değerlendirmelidir. Siteyi kurup internete ‘upload’ etmenin, kepenkleri açıp müşteri beklemekten bir farkı yoktur. Fakat internet üzerinde müşteri çekmenin çeşitli yöntemleri bulunmaktadır ve bunların başarının anahtarları şeklinde değerlendirilmesi gerekmektedir. Söz konusu anahtarların bulunması ve değerlendirilmesi zorunludur (Dolanbay, 2000: 80).E-ticaretin içeriğindeki işlemlerden dolayı oldukça geniş bir kavram olduğu görülmektedir. Sanal ortamdaki ürün ya da hizmet alım satımı, bu kapsamda değerlendirilecek ilk kavramı

ifade etmektedir. Buna bağlı olarak taşınır ve/veya taşınmaz olmak üzere ayrılabilecek malların “ürün” kapsamına girdiği; danışmanlık, hukuk, eğitim gibi servislerin ise “hizmet” kapsamında değerlendirildiği belirtilmektedir. Sanal ortamdaki ürün ve hizmet alışverişini kapalı ya da açık olan ağlar üzerinden yapmak mümkündür. Bunların yanında e-ticaretin içeriğinde reklam, tasarım, borsa, bankacılık işlemleri, video ya da ses kaydı oluşturulması ve iletilmesi gibi başka işlemler de mevcuttur (Binatlı, 2002: 175).

E-ticaretin varlığından bahsetmek için çok çeşitli unsurlara gerek duyulmaktadır. Teknolojik kavramları ifade eden bu unsurların koordinasyonu ve uyumu, e-ticaretin gerçekleşebilmesi açısından oldukça büyük önem arz etmektedir. Bu unsurlar; bilgisayar, internet networkü, işlemci ve sunucu mimarili bilgi işlem, “elektronik data interchange” (EDI), elektronik bilgi toplama sistemleri vb. gibi unsurlardır (Elibol ve Kesici, 2004: 313). Diğer bir ifade ile bilgisayar ve iletişim teknolojileri başta olmak üzere, veri tabanı yönetim sistemlerinin e-ticaretin olmazsa olmazları olduğu bir gerçektir. Söz konusu unsurların birlikte koordineli bir biçimde kullanarak sanal ortamda işlem yapmaya başlanıldığında, küresel anlamda e-ticaret yapılmaya başlanmış demektir. Bu çerçevede e-ticareti oluşturan üç temel unsur aşağıda ele alınmıştır (Garipcan, 2011: 3-4):

1. Altyapı: Altyapıyı meydana getiren unsurlar ise veri iletimini gerçekleştiren yazılım, veri tabanı, donanım ve iletişim networküdür. Ancak asıl önemli unsur world wide web (www), internet ve internetin kullanılmasını sağlayan kablolu/kablosuz ağlardır.

2. Hizmetler: E-ticaret için gerekli olan bileşenlerden ikincisi olan hizmetler bileşeni: e-posta, elektronik fon transferi (EFT) ve elektronik veri değişimi (EDI)’dir.

3. Ürünler ve Yeni Oluşumlar: Internet/intranet temelli işbirlikleri, tedarik zinciriyle bütünleşme, aracılık işlemleri gibi oluşumlardır.