Web CBS Açısından Yöntemlerin İncelenmesi

İnternet Tabanlı Coğrafi Bilgi Sistemleri oluşturulurken hem sunucu taraflı hem de istemci taraflı mimariler birlikte kullanılmaktadır. İnternet tabanlı coğrafi bilgi sistemlerinde sunucu, mekânsal verilerin yayımlanmasında ve mekânsal verilerin istemci bilgisayarlarında web sayfaları yolu ile gösterilmesini sağlayan ara yüzlerin yayımlanmasından sorumludur. İstemci tarafından HTTP Request şeklinde gönderilen veri görüntüleme, veri öznitelik bilgisi sorgulama, lejant ve style istekleri sunucu tarafında işlenerek istemci bilgisayarlarına gönderilmektedir.

Web CBS uygulamalarında verilerin gösterimi, GeoPortal ara yüzlerinin ve fonksiyonlarının derlenmesi ve sunucu üzerinden verilerin WMS ve WFS olarak görüntülenmesi tamamen istemci bilgisayarlar üzerinde yapılmaktadır. Sunucu bilgisayarlar ise verilerin sağlanması ve GeoPortal sisteminin kaynak kodlarının istemci bilgisayarlara gönderilmesinden sorumludur. Sonuç olarak Web CBS uygulamalarında her iki yöntemde aktif olarak kullanılmaktadır. Bu nedenle her iki sistemin avantajları ve dezavantajları değerlendirilerek sistem kurulmalıdır.

Sunucu Taraflı Mimarinin Avantajları;

Sunucu ve istemci bilgisayar donanımları karşılaştırıldığında sunucu bilgisayarların işlem kapasitesi daha yüksek olduğundan dolayı işlemlerin sunucu tarafında gerçekleştirilmesi daha az zaman almaktadır. Özellikle büyük veri setleri ile gerçekleştirilecek olan analizler, yoğun verilerin görselleştirilmesinde ve özellikle RAM kapasitesinin yüksek olması istenen veri dönüşümlerinde sunucu taraflı mimari çok daha iyi sonuçlar vermektedir.
Gelişmiş analizler ve fonksiyonlar içeren uygulamaların sunucu tarafında

işlenmesi ile sonuç ürünlerin doğrudan istemci bilgisayarında gösterilmesi, çok daha düşük kapasiteli istemci bilgisayarlarında bile uygulamaların kullanılabilir olması sağlanabilmektedir. Ayrıca çok büyük boyutlu verilerin gelişmiş veritabanları kullanılarak sunucu bilgisayarlarından veritabanı yazılımları sayesinde sunulması, gerçekleştirilecek işlemlerin istemci bilgisayarlarında çok daha hızlı ve rahat bir biçimde yapılmasına olanak sağlamaktadır.

Sunucu taraflı mimaride veriler ve gerekli yazılım sadece sunucu tarafında depolandığından dolayı kontrol ve güncelleme işlemleri daha kolay gerçekleştirilebilmektedir. Örneğin bir üniversitenin öğrenci not sistemini sağlayan sunucuda bir adet veritabanı ve istemciler için Web ara yüzü

bulunmaktadır. Üniversitenin 50.000 öğrencisi bulunduğu düşünülürse, tek bir veritabanına ulaşmak isteyen ve aynı ara yüzü kullanan 50.000 istemci bulunacaktır. Web ara yüzünde veya veritabanında yapılacak değişiklikler sadece sunucu tarafında yapılarak tüm istemcilerinde değişiklilikleri görmesi kolayca sağlanılabilmektedir.

Sunucu bilgisayarlarındaki donanımlar, istemci bilgisayarlarındaki donanıma göre çok daha dayanıklı ve az bakım gerektirmektedir. Sunucu bilgisayarları genellikle klimalı ve dış etkenlerden arındırılmış sistem odalarında çalıştığından toz, sıcaklık, ışık ve darbe gibi olumsuz yapılardan etkilenmemektedir. Jeneratör desteği sağlandığında ise elektrik kesilmelerinden de etkilenmeyeceği için kesintisiz hizmet verebilmektedir.

Sunucu bilgisayarlar birden çok ethernet kartı bulundurmalarından dolayı farklı statik IP numaraları ile farklı ağ bağlantılarında çalışabilmektedir. Böylece sunucu bilgisayarlarındaki işlemler ağlar arasında paylaştırılarak istemciden gelen isteklere cevap süresi azaltılabilmektedir.

Standart TCP/IP internet protokolleri ile çalışmaktadırlar. Böylece özellikle veritabanı ve dinamik Web sayfaları oluşturmada basit internet protokolleri kullanılabilmektedir.

Sunucu Taraflı Mimarinin Dezavantajları;

İstemci tarafından gönderilen basit ya da karmaşık tüm istekler sunucu tarafından işlendiğinden dolayı internet bant genişliğine bağlı olarak isteklerin karmaşıklığından dolayı sunucu gelecek diğer isteklere cevap vermede gecikmeler yaşayacaktır. Bu nedenle uygulamaların hızında önemli yavaşlamalar yaşanabilmekte olup istemci sayısının çok olduğu uygulamalarda istekler ve verilen cevapların boyutu göz önüne alınması gerekmektedir.

Özellikle veri boyutu büyük olan dosyalar istemciye gönderilmeye çalışıldığında sunucu işlemci kapasitesi her ne kadar güçlü olursa olsun verinin istemciye gönderilmesi internet yoluyla olacağından dolayı internet hızı ve bant genişliğinin kapasitesi önem taşımaktadır. Dolayısıyla internet bağlantısında yaşanacak olan anlık kesiklikler bile veri gönderilmesini aksatacağından uygulamaların çalışmamasına veya çok yavaş çalışmasına neden olacaktır.

Sunucu taraflı mimaride istemci bilgisayarların işlemcisi sadece gönderilen isteklere gelen cevapları göstermek için kullanılmaktadır. En büyük işi sunucu

işlemcisi yaptığından çok sayıda gelen isteklerin değerlendirilmesi de uygulama hızını yavaşlatmaktadır.

Grafik kullanıcı ara yüzleri daha basit olduğundan dolayı fonksiyonel işlemlerin yapılması daha zordur. Örneğin flash tabanlı uygulamalarda sunucuların işlem yapması daha zor olmaktadır.

İstemci Taraflı Mimarinin Avantajları;

İstemci taraflı mimaride işlemlerin büyük kısmı istemci bilgisayarı tarafından yapıldığından uygulamalar büyük oranda hız kazanmaktadır. Özellikle kapsamlı analizler ve hesaplamalar yapılacağında istemci sayısı arttıkça sunucu bu durumdan etkilenmemektedir. İşlemlerin istemci bilgisayarları tarafından yapılması sunucunun istemci tarafından gönderilen isteklere cevap vermesinin ardından boşa çıkması anlamına gelmektedir.

İstemci bilgisayarlar bir kere sunucuya bağlanıp gerekli verileri aldıktan sonra sunucu ile bağlantısı kesilmektedir. İstemci bilgisayarlar gerekli verileri aldıktan sonra diğer işlemleri kendi bilgisayarlarını kullanarak gerçekleştirebilmektedir.
Bu mimari ile kullanıcılara daha fazla müdahale şansı ve yetki verilebilmektedir.

İşlemlerin birçoğu istemci tarafında yapılacağından dolayı uygulamalar bu durum göz önüne alınarak yapılandırılmakta ve yetkilendirilmektedir.

Uygulamalar istemci bilgisayarlarındaki Web tarayıcıları tarafından gösterileceğinden kullanıcıların herhangi bir tarayıcı programını kullanması mümkün olmaktadır. Sabit bir uygulama yerine geniş bir yelpazesi bulunan Web tarayıcılarının seçimi kullanıcıya bırakıldığından alışılmış ve belirli bir kullanım kolaylığı kazanılmış Web tarayıcıları kullanılabilmektedir.

Grafik kullanıcı ara yüzleri gelişmiş ve görsellik açısından zenginleştirilmiştir. Kullanıcılara gerekli ayırt etme ve işlem fonksiyonelliği kazandırmak açısından grafik ara yüzleri büyük önem taşımaktadır.

İstemci Taraflı Mimarinin Dezavantajları;

İstemci bilgisayarların donanım kapasiteleri sunucu bilgisayarlara göre daha düşük olduğundan dolayı işlemleri gerçekleştirilmesi zaman almaktadır. İstemci taraflı mimari kullanılarak tasarlanacak olan uygulamalarda bu durum göz önüne alınmalıdır.

İstemci bilgisayarları donanım, işletim sistemi, ağ bağlantı türü ve Web tarayıcı programları açısından çok çeşitlilik göstermektedir. Bu çeşitlilikten dolayı uygulamaların bazı istemci bilgisayarlarda çalışmama olasılığı vardır.

Uygulama geliştirme açısından istemci taraflı mimaride daha fazla yazılım kullanılması gerekmektedir. Ayrıca bu yazılım destekleri her istemci bilgisayarında olmama ihtimali nedeniyle uygulamaların çalıştırılmasında çeşitli olumsuzluklar yaşanabilmektedir.

Sunucudan büyük çaplı veriler indirmek gerektiğinde bu işlem zaman alıcı olabilmektedir. Dolayısıyla uygulamaların gerçekleştirilmesinde istemci internet bağlantısına göre zaman kayıpları meydana gelebilmektedir.