Verilerin Toplanması

Araştırmada verilerin toplanması için amaca uygun olacak şekilde kavramsal anlama testleri ve görüşme soruları geliştirilmiştir. Veri toplama süreci şu şekilde özetlenebilir.

• Verilerin toplanması için iki adet kavramsal anlama testi geliştirilmiştir. Geliştirilen testlerden bir tanesi ilköğretim 5. sınıf öğrencilerinin düzeyine, diğeri ise lise son sınıf ve üniversite öğrencilerinin düzeyine uygun biçimde hazırlanmıştır.

• İlköğretim 5. sınıf, lise son sınıf, fizik öğretmenliği 3. sınıf ve sınıf öğretmenliği 2. sınıf öğrencilerine konunun öğretimi öncesi ve öğretim sonrasında hazırlanan kavramsal anlama testleri uygulanmıştır.

• Öğretim sonrasında gönüllülük esasına göre seçilen, dördü ilköğretim 5. sınıf, dördü lise son sınıf, altısı fizik öğretmenliği 3. sınıf, altısı da sınıf öğretmenliği 2. sınıf öğrencisi olmak üzere toplam 20 öğrenci ile yarı yapılandırılmış bireysel görüşmeler yapılmıştır.

3.3.1 Veri Toplama Araçları

Bu araştırmada veri toplama araçları kavramsal anlama testleri ve öğrencilerle yapılan yarı-yapılandırılmış görüşmelerdir. Kavramsal anlama testleri geleneksel öğretim öncesi ve sonrası uygulanarak öğrencilerin kavramsal anlamalarında herhangi bir değişim olup olmadığına bakılmıştır. Yarı-yapılandırılmış görüşmeler ise kavramsal anlama testindeki sorulara verilen yanıtları destekleyici ve öğrencilerden daha detaylı ve derinlemesine bilgi edinmek amacı ile yapılmıştır.

Öğrencilerin kavram yanılgılarının ve düşünce biçimlerinin ortaya çıkarılmasında en temel veri toplama aracı olan kavramsal anlama testleri, tanı koymaya yönelik

(diagnostic questions) [82] veya sondaj (research probes) soruları [43], olarak adlandırılan ve özel amacı olan sorulardan oluşan bir ölçektir. Bu soruların amacı, öğrencilerin bilimsel bilgileri nasıl yorumladıklarını ve bu yorumlama biçimlerinin temelinde yatan nedenlerin ne olduğunu derinlemesine inceleyip ortaya çıkarmaktır [25].

Driver ve Erickson [83], öğrencilerin bu düşünme biçimlerini ortaya koymada kullanılan yaklaşımları kavramsal (conceptual) ve olaysal (phenomenologically) çerçeve olarak iki farklı boyutta ele almışlardır. Kavramsal çerçevenin kullanıldığı yaklaşımlarda, öğrencilerden verilen herhangi bir kavram ile ilgili açıklama yapmaları veya bunu herhangi bir yazılı testte bir ya da birden fazla cümle içinde kullanmaları istenmektedir. Olaysal çerçeve temelli yaklaşımlarda ise, öğrencilere incelenen kavramla ilgili fiziksel bir sistem ya da bir olay sunularak bir sonuca ulaşmaları ve bu sonucu doğrulamaları istenmektedir [83].

Bu çalışmada da yukarıda bahsedilen iki amaç güdülerek çeşitli sondaj sorularından oluşan iki adet kavramsal anlama testi hazırlanmıştır. Bu sorular; hem öğrencilerin konu hakkındaki bilimsel bilgilerini ölçmek, hem de bu bilgilerini okul ortamı ve günlük hayattaki deneyimleri bağlamında nasıl kullandıklarını ortaya çıkarmak amacıyla kavramsal ve olaysal olarak açık-uçlu formatta oluşturulmuştur. Soruların kavramsal çerçevede yazılmasının amacı, önceden öğretilmiş ya da öğretilmekte olan belli konuların öğrenciler tarafından ne derece iyi anlaşıldığını ortaya çıkarmaktır. Olaysal çerçevede yazılan sorularla da, öğrencilerin okulda öğrendikleri ve günlük deneyimle kazandıkları bilgilerden hangisini nasıl kullandıklarını keşfetmek ve günlük deneyimleri içeren bilgilerin ne derece uygun kullanıldığını belirlemektir. Bu sondaj soruları temel olarak verilen bir duruma ilişkin öğrencilerin fen kavramlarını bilimsel olarak kabul edilebilir biçimde kullanabilme yeteneklerini değerlendirmek amacıyla yazılmaktadır. Bu durumu da Driver ve Erickson [83], uygulamaya geçirilmiş teori (theories-in-action) olarak isimledirmişlerdir.

Araştırmada kullanılan Görüntü Oluşumu ve Renkler Kavram Test soruları ve görüşme soruları detaylı olarak bir sonraki kısımda sunulmuştur.

3.3.1.1 Kavramsal Anlama Testleri

Bu araştırmada, örneklemde yer alan öğrencilerin görüntü oluşumu ile renkler konularına ait kavram yanılgılarını ve düşünme biçimlerini ortaya çıkarmak için iki adet kavramsal anlama testi geliştirilmiştir. Testlerde yer alan soruların belirlenmesi, iki temel kriter göz önüne alınarak yapılmıştır. Bunlardan ilki soruların öğrencilere uygulanan öğretim programı ile örtüşmesi gerçeği ikincisi ise, seçilen soruların öğrencilerin düzeyine uygun olup olmadığıdır. Ayrıca literatürde bu konularla ilgili yapılmış çalışmalarda ortaya çıkarılmış kavram yanılgıları da soru seçimini dolaylı olarak etkilemiş ve yol gösterici olmuştur.

3.3.1.1.1 İlköğretim Öğrencilerine Yönelik Hazırlanan Kavramsal Anlama Testi

İlköğretim 5. sınıf öğrencileri için hazırlanan kavramsal anlama testi dördü görüntü oluşumu, beş tanesi de renkler konuları ile ilgili olmak üzere toplam 9 adet sorudan oluşmaktadır (bak. Ek A). Sorulardan 6 tanesi tamamen açık uçlu soru tipinde

olup, 3 tanesi ise çoktan seçmeli kısımla birlikte öğrencilerden işaretledikleri yanıtların nedenini de yazmalarını isteyen ilave bölümden oluşmaktadır. Soruların tamamı daha önce de bahsedildiği gibi sondaj soruları ya da tanı koymaya yönelik sorular şeklinde oluşturulmuştur. Ayrıca sorular öğrencilerin yaşları da göz önüne alınarak daha somut ve eğlenceli olması için özellikle karikatürize edilerek sunulmuştur. Sorularda kullanılan karikatürler, Johnson [84] tarafından yazılan kaynaktaki çizimlerden yararlanılarak hazırlanmıştır.

Kavramsal anlama testinin geliştirilmesi aşamasında asıl uygulama öncesi, çalışmada seçilen örneklem grubu ile aynı özellikleri taşıyan 38 kişilik farklı bir öğrenci grubuna pilot (ön deneme) çalışma olarak, hazırlanan kavramsal anlama testi uygulanmıştır. Elde edilen verilerin analizi sonucunda öğrencilerin cevaplamakta veya anlamakta zorlandıkları bazı sorularda bir takım değişiklikler yapılmıştır. Örneğin; özellikle karikatür içeren sorularda öğrencilerin bu karikatürleri daha dikkatli incelemeleri için her karikatürün üzerine “Lütfen aşağıdaki karikatürü dikkatlice

inceleyiniz!” şeklinde uyarı notları eklenmiştir. Ayrıca yine öğrencilerin dikkatini daha çok çekebilmek için soruların önemli noktalarının altı çizili biçimde verilmiştir. Kavramsal anlama testinde yer alan 3. ve 6. soruların soru köklerinde düzeltmeler yapılarak daha anlaşılabilir hale getirilmeye çalışılmıştır. Bu değişiklikler yapıldıktan sonra soruların açıklığı, netliği ve anlaşılabilirliği konusunda 15 öğrenci ile görüşmeler yapılmış ve öğrencilerin önerileri doğrultusunda sorular yeniden gözden geçirilerek düzenlenmiştir. Sorulara son şekli uzman ve öğrenci görüşleri dikkate alınarak verilmiş ve kavramsal anlama testinde çalışmanın amacına hizmet edebilecek dokuz adet sorunun yer almasına karar verilmiştir. Aşağıda, geliştirilen kavramsal anlama testindeki soruların detaylı değerlendirmeleri yapılmıştır.