Hem Öğrenci 11’ in hem de Öğrenci 20’ nin pek çok arakadaşları gibi ekran üzerinde gözlemledikleri bir görüntüyü sanal olarak tanımlamış olmaları oldukça ilginçtir.
4.1.4 Merceklerde Görüntü Oluşumuna İlişkin Bulgular
Öğrencilerin mercekler ve merceklerde görüntü oluşumuna ilişkin düşünce biçimlerini ortaya koymak amacıyla ilk, orta ve yükseköğretim öğrencileri için hazırlanan her iki kavramsal anlama testinde yer alan sorular Şekil 4.20 ve Şekil 4.21’ de görülmektedir. İlköğretim öğrencileri için hazırlanan testte öğrencilerden ince ve kalın kenarlı mercekleri ayırt etmeleri istenmiştir. Şekil 4.20’ de de görüldüğü gibi dedektifin elindeki ipuçlarını küçülten ve büyüten merceklerin neler olduğu sorulmaktadır.
Şekil 4.20 İlköğretim öğrencilerinin testinde yer alan mercek sorusu
Şekil 4.21’ de ise lise ve üniversite öğrencilerine merceklerde görüntü oluşumuna ilişkin sorulan soru görülmektedir. Soruda aslında yakınsak bir mercekte oluşan görüntü kullanılarak öğrencilerin görüntü oluşumu için gereken şartlardan biri olan optik bir sistemin (ayna, mercek vb.) varlığından ne derece haberdar olduklarını sorgulamak amaçlanmıştır. Bununla birlikte merceklerde görüntü oluşumuna ilişkin kavramsal anlamaları da sorgulanmıştır.
Bir sonraki kısımda sırasıyla ilköğretim, sınıf öğretmenliği, lise ve fizik öğretmenliği öğrencilerinin bu sorulara ilişkin kavramsal anlamaları irdelenecektir.
4.1.4.1 Geleneksel Öğretimin İlköğretim Öğrencilerinin Kavramsal Anlamaları Üzerine Etkisi
Tablo 4.18 ilköğretim 5. sınıf öğrencilerinin merceklerle ilgili soruya vemiş oldukları yanıtları göstermektedir. Tablo’dan da görüldüğü gibi öğrencilerin bilimsel olarak kabul edilebilir yanıt yüzdeleri öğretim öncesinde %16.75 iken, öğretimden sonra %43.35’ e çıkmıştır. Ayrıca tam yanıt veren öğrencilerin oranı %7.88’ den %24.63’ e çıkarken, kısmi yanıtlar içinde yer alan iki kategorideki yanıtların oranlarının da öğretim sonrasında arttığı görülmektedir. Dolayısıyla geleneksel öğretim öğrencilerin ıraksak ve yakınsak mercekleri ve özelliklerini ayırt etmede başarılı olduğunu söylemek mümkündür. Ancak bilimsel olarak kabul edilemez yanıtlara bakıldığında öğretim öncesinde %69.46 olan oran öğretim sonrasında %50.74’ e düşmüş, ancak yine de yarı yarıya bir çoğunluğunluk bu türden yanıtlar vermiştir. Bu nedenle geleneksel öğretimin bilimsel olarak kabul edilebilir yanıtların oranını arttırmasına karşın başarılı olduğunu söylemek çok da gerçekçi bir yaklaşım olmayacaktır.
Bilimsel olarak kabul edilemez yanıtlar detaylı olarak incelendiğinde dört ayrı kategoriden oluştukları görülmektedir. Bunlardan birincisi ince ve kalın kenarlı merceklerin birbirleri ile karıştırıldığı durumdur ki öğrencilerin öğretim öncesi %12.31’i küçük gösteren mercek ince kenarlı büyük gösteren mercek kalıın kenarlıdır şeklinde açılama yapmışlardır. Öğretim sonrasında ise bu türden yanıt veren öğrencilerin oranı artarak %22.66’ ya ulaşmıştır. Mercek camlarının kalınlığına ya da boyutuna dayalı açıklama yapan öğrencilerin %9.36’ sı ön testte %4.93’ ü ise son testte küçük camlı merceklerin küçük, büyük camlı merceklerin ise büyük göstereceğini savunmaktadırlar. Bu grupta yer alan ve öğretimden sonra artış gösteren yanıt türünde öğrenciler “birincisi ince camlıdır. bunun için ipuçlarını küçük gösterir. İkincisi kalın camlıdır, bu yüzden büyük gösterir.” şeklinde açıklama yapmışlardır. Bu grupta yer alan ve öğretim sonrasında az da olsa artış göstererek yanıtlama oranı %0.98’ den %2.46’ ya çıkan kategoride öğrenciler “Birinci kalın kenarlıdır. Çünkü kalın camdan görmek daha
zordur. İkincisi ince kenarlıdır. Çünkü ince camdan görmek daha kolaydır.” biçiminde açıklama yapmışlardır. Son olarak öğrencilerin öğretim öncesinde %7.88’ inin “birinci mercek küçük, ikincisi büyük olduğu için öyle gözükür” şeklinde açıklamasından öğretim sonrasında yapan çıkmamıştır. Öğrencilerin merceğin konumuna dayalı açıklamadan öğretim öncesinde %3.45, öğretim sonrasında ise %1.48 oranında verdikleri görülmüştür.
Tablo 4.18 “Hangi mercek?” sorusuna ilköğretim 5. sınıf öğrencilerinin verdikleri yanıtlar
YANIT TÜRLERİ
A. Bilimsel Olarak Kabul Edilebilir Yanıtlar ÖN TEST SON TEST
1. Tam Yanıt N % N %
Dedektifin ilk kullandığı mercek kalın kenarlı bir mercektir. Kalın kenarlı mercek cisimleri küçük gösterir. İkinci kullandığı mercek ise ince kenarlı mercektir. İnce kenarlı mercek ise cisimleri büyük gösterir.
16 7.88 50 24.63
2. Kısmi Yanıt
Dedektifin ilk kullandığı mercek kalın kenarlı bir mercektir. İkinci
kullandığı mercek ise ince kenarlı mercektir. 10 4.93 27 13.30 İlk mercek çukur şeklinde bir mercektir bu nedenle küçük
gösteriyor. İkinci mercek ise tümsek yüzeyli olduğu için ipuçlarını
büyük gösteriyor. 8 3.94 11 5.42
Toplam 34 16.75 88 43.35
B. Bilimsel Olarak Kabul Edilemez Yanıtlar
1. İnce ve kalın kenarlı merceklerin birbirleri ile karıştırıldığı durum
Küçük gösteren ince kenarlı mercektir. Büyük gösteren kalın
kenarlı mercektir. 25 12.31 46 22.66
2. Mercek camlarının kalınlığına ya da boyutuna dayalı açıklamalar
Birincisi küçük camlı ikincisi büyük camlı bir mercektir. Küçük
camlılar küçük, büyük camlılar büyük gösterir. 19 9.36 10 4.93 Birincisi ince camlıdır. Bunun için ipuçlarını küçük gösterir. İkincisi
kalın camlıdır. Bu yüzden büyük gösterir. 6 2.96 15 7.39
Birinci kalın kenarlıdır. Çünkü kalın camdan görmek daha zordur. İkincisi ince kenarlıdır. Çünkü ince camdan görmek daha kolaydır.
2 0.98 5 2.46
Birinci mercek küçük, ikincisi büyük olduğu için öyle gözükür. 16 7.88 0 0
3. Merceğin konumuna dayalı yanıt
Birinci merceği uzak tuttuğu için küçük görür. İkinci merceği daha
yakın tutmuştur. 7 3.45 3 1.48
4. Sezgisel Yanıtlar
İlk kullandığı mercek küçültücü (küçülteç) ikinci kullandığı mercek
büyütücü (büyüteç) bir mercektir. 46 22.67 15 7.39
Birincisi küçük, ikincisi büyük gösteren bir mercektir. 20 9.85 9 4.43
Toplam 141 69.46 103 50.74
C. Kodlanamaz Yanıtlar 15 7.39 10 4.93
D. Yanıtsız 13 6.40 2 0.98
Bu grupta yer alan son kategori sezgisel yanıtların yer aldığı kategoridir. Bu kategoride öğrenciler gördüklerini her hangi bir bilimsel ifade kullanmazsızın olduğu gibi açıklamışlardır. Öğrencilerin ilk kullanılan merceği küçültücü (küçülteç), ikinci kullandığı merceği ise büyütücü (büyüteç) olarak tanımladığı yanıttan öğretim öncesinde %22.67, öğretim sonrasıda ise %7.39 oranında olduğu görülmektedir. Birincisi büyük, ikinsici küçük gösteren mercektir diyen öğrencilerin oranının öğretim sonrasında %9.85’ ten 4.43’ e düştüğü görülmektedir.
Her ne kadar öğrencilerin teste verdikleri yanıtlar, öğretimin kavramsal anlama üzerine etkisinin çok da olumlu olmadığını gösterse de; yapılan görüşmelerde öğrencilerin genelde merceklerde ışığın davranışı ve özelliklerine ilişkin belirli bir bilimsel bakış açısına sahip oldukları görülmüştür. Bu duruma bir örnek olarak Öğrenci 4 ile mercekler üzerine yapılan görüşmenin aşağıda alıntısı verilmiştir.
Görüşmeci: (Pek çok farklı büyüklükte ve çeşitte mercek öğrencinin önüne konur.) Bu
mercekleri birbirinden nasıl ayırt edersin?