Görüşme Soruları ve Hazırlanması

Gerek ilköğretim öğrencilerine gerekse lise ve üniversite öğrencilerine yöneltilen görüşme soruları temelde iki ayrı bölümden oluşmaktadır. Görüşmenin ilk kısmı görüntü oluşumu ile ilgili soruları ikinci kısmı ise renklerle ilgili soruları kapsamaktadır. Aşağıda görüşmelerde kullanılan sorulara ilişkin tanıtıcı bilgiler sunulmaktadır.

İlköğretim öğrencileri için hazırlanan görüşme soruları:

İlköğretim öğrencileri için hazırlanan görüşme soruları beş ayrı kısımdan oluşmaktadır (bak. EK C). Bunlar; görme olayı, düzlem aynada görüntü oluşumu,

küresel aynalar ve özellikleri, mercekler ve özellikleri ve renkler olarak sıralanabilir. Her bir kısım kısaca özetlenmiştir.

a) Görme Olayı: Bu soru her ne kadar doğrudan konuyla ilgili olmasa da

öğrencilerin görme sürecinin nasıl olduğu konusundaki fikirleri oldukça önemlidir. Bu kısımda öğrenciye sözel olarak “Nasıl görürüz?” ve “Etrafımızdaki nesneleri görme sürecimiz nasıldır?” şeklinde kavramsal temelli iki soru ile görüşme başlamaktadır. Öğrencilerin verdikleri yanıtlar doğrultusunda görme olayı üzerine tartışma geliştirilmektedir.

b) Düzlem Aynada Görüntü Oluşumu: Görüşmenin bu kısmında öğrencilere

olaysal temelli bir soru sorulmaktadır. Bu sorunun sorulmasındaki amaç, düzlem aynada görüntü ve özellikleri ile ilgili öğrencilerin düşünce biçimlerini ortaya koyabilmek ve öğrencilere verilen kağıtlara çizim yaptırarak görüntüyü nasıl çizdiklerini görebilmektir. Bu soru için orta büyüklükte bir düzlem ayna masanın üzerine yerleştirilir ve aynanın yaklaşık 10 cm önüne bir cisim konur. Öğrenci cismin görüntüsünü görebilecek şekilde oturtulur ve aşağıdaki sorular yöneltilir.

• Aynadaki görüntünün nasıl oluştuğunu şekil çizerek (ışın diyagramı ile) gösterir misin?

• Görüntünün özellikleri ile ilgili ne söyleyebiliriz? (Sanal-gerçek, ters-düz, büyük-küçük)

c) Küresel aynalar ve özellikleri: Görüşmenin bu kısmında sorulan sorulardan

bazıları kavramsal bazıları da olaysal temellidir. Özellikle öğrencilerin çukur ayna ve tümsek aynaların özelliklerine ilişkin düşüncelerini öğrenmek ve düzlem ayna ile bu aynaların farkları ile ilgili nasıl bir fikre sahip olduklarını ortaya koymak amaçlanmıştır. Araştırmacının getirmiş olduğu çukur ve tümsek ayna modelleri üzerine görüşme başlatılır.

• Çukur ayna ve tümsek aynalarda ışınların yansıması ile ilgili neler düşünüyorsun?

• Daha sonra optik daire üzerine yerleştirilen çukur ve tümsek aynalarda ışınların hareketi öğrencilere gösterilir. Öğrencilere gözlemleri sorulur.

• Düzlem ayna ve küresel aynalar arasında ne gibi farklar var?

• Çukur ayna ve tümsek aynaların hangi amaçlar için kullanılır? Nerelerde gördün bu türden aynaları?

• Kavramsal anlama testindeki 3. soru öğrenciye yeniden yöneltilir.

d) Mercekler ve özellikleri: Bu bölümde ise merceklerin özellikleri üzerine

öğrencilerin düşünce biçimleri ve ayrıca ince ve kalın kenarlı mercekleri ayırt edip edemedikleri araştırılmak istenmiştir. Bunun içinde aşağıdaki kavramsal ve olaysal sorular öğrencilere sorulur.

• Öğrenciye çeşitli mercekler gösterilerek bunların hangilerinin ince kenarlı, hangilerinin kalın kenarlı olduğunu bulması istenir.

• Kavramsal anlama testindeki 9. soru soru öğrenciye yeniden yöneltilir.

• Optik daire üzerine ince kenarlı ve kalın kenarlı mercek yerleştirilerek ışınların yolu gözlenir. Öğrencilere gözlemleri sorulur.

e) Renkler: Öğrencilerin renklerin nasıl oluştuğu, renk kavramı, renklerin

karışımı, ışık filtreleri ile ilgili neler düşündüklerini ortaya koymak için aşağıdaki sorular öğrencilere yöneltilmiştir.

• Cisimleri renkli olarak nasıl görebiliriz? Neden her cisim farklı renktedir? • Renk nedir? Renk deyince aklına ne geliyor?

• Newton çarkı deneyi yapılır ve çark döndürülmeden önce öğrenciye ne gözleyeceği sorulur. Tahmin yapması istenir. Bu durumlarla ilgili öğrencinin fikri sorulur.

• Kavramsal anlama testinde yer alan 7. soru yeniden sorularak farklı renkli iki ışığın karışımı üzerine tartışılır.

• Işık filtrelerinin ne işe yarar sorusu yöneltilir.

• Kavramsal anlama testinde yer alan 8. soru üzerine tartışılır.

• Kavramsal anlama testinde yer alan 6. soru yeniden öğrenciye yöneltilir.

• Karanlık bir salona girerken seyirciler, beyaz ışık ile aydınlatılmış kırmızı bir dekor ile kırmızı ışıkla aydınlatılmış beyaz bir dekoru birbirinden ayırabilir mi? Sorusu yöneltilerek görüşme tamamlanır.

Lise ve üniversite öğrencileri için hazırlanan görüşme soruları:

Lise öğrencileri ile sınıf öğretmeni ve fizik öğretmeni adayı öğrenciler için hazırlanan görüşme soruları da ilköğretime yöneltilen sorulara benzer şekilde olup beş ayrı kısımdan oluşmaktadır (bak. EK D). Bunlar; görme olayı, düzlem aynada görüntü oluşumu, çukur aynada görüntü oluşumu, merceklerde görüntü oluşumu ve renkler olarak sıralanabilir. Görme olayı ve düzlem aynada görüntü oluşumuna ilişkin a ve b kısımları aynı soruları içerdikleri için yeniden açıklanmamıştır. Bunların dışında kalan ve farklılık gösteren kısımlar kısaca özetlenerek görüşme soruları tanıtılmıştır.

c) Çukur aynada görüntü oluşumu: Bu soru olaysal nitelikte olup öğrencilerin

çukur aynada görüntü oluşumu, bunun ışın diyagramının çizimi ve bu görüntünün özellikleri ile küresel aynaların özellikleri üzerine düşünce biçimlerini ortaya çıkarmak amacıyla hazırlanmıştır. Özellikle hazırlanan deney düzeneği üzerine görüşme yoğunlaştırılmıştır. Hazırlanan düzenekte bir çukur aynanın önüne ışıklı bir cisim (mum) konur. Bu durumda görüntü ters ve ayna ile cisim arasındadır. Bir ekran kullanılarak görüntünün en net olduğu konumda ekran sabitlenir. Aşağıdaki sorular yöneltilir.

• • •

• Aynadaki görüntünün nasıl oluştuğunu şekil çizerek (ışın diyagramı ile) gösterir misin?

• • •

• Görüntünün özellikleri ile ilgili ne söyleyebiliriz? (Sanal-gerçek, ters-düz, büyük-küçük)

• • •

• Neden sanal (veya gerçek) olduğunu düşünüyorsun?

d) Merceklerde görüntü oluşumu: Öncelikle öğrencilere ince ve kalın kenarlı

mercekleri birbirlerinden nasıl ayırdıklarını görmek için çeşitli mercekler verilir. Hangilerinin ince hangilerinin kalın olabileceği sorulur. Görüşmenin bu kısmında ise çukur aynadaki duruma benzer biçimde bir deney düzeneği hazırlanmış ve bunun üzerine öğrencinin neler düşündüğü öğrenilmeye çalışılmıştır. Bir ince kenarlı mercek, ekran ve bir mumla kurulan düzenekte ekran üzerinde mumun görüntüsü ters olacak şekilde oluşturulur ve öğrenciye aşağıdaki sorular yöneltilir.

• • •

• İnce kenarlı mercekte görüntünün nasıl oluştuğunu şekil çizerek (ışın diyagramı ile) gösterir misin?

• • •

• Görüntünün özellikleri ile ilgili ne söyleyebiliriz? (Sanal-gerçek, ters-düz, büyük-küçük)

• • •

• Neden sanal (veya gerçek) olduğunu düşünüyorsun? •

• •

• Ardından kavramsal anlama testindeki 5. soru yöneltilerek tartışma sürdürülür. •

• •

• Bu bölümün son kısmında ise testteki 6. soru ile ilgili düzenek hazırlanır ve düzeneği kurmadan önce öğrenciden ne gözleyeceğini tahmin etmesi istenir. Ardından ise düzenek kurularak gördükleri ve düşündükleri üzerine tartışılır.

e) Renkler: Öğrencilerin renklerin nasıl oluştuğu, renk kavramı, renklerin

karışımı, ışık filtreleri ile ilgili neler düşündüklerini ortaya koymak için aşağıdaki sorular öğrencilere yöneltilmiştir.

• Cisimleri renkli olarak nasıl görebiliriz? Neden her cisim farklı renktedir? • Renk nedir? Renk deyince aklına ne geliyor?

Görüşmenin bu kısmında renklerle ilgili deney yapmak hem ortam hem de malzeme açısından mümkün olmadığından bilgisayardan faydalanılmıştır. Bu amaçla da renklerin karışımı ile ilgili flash animasyonları ve Virtual Lab adlı bilgisayar programı kullanılmıştır. Bunlar kullanılarak renklerin karışımı, ana renkler, renkli görme, filtreler üzerine uygulamalar yapılarak görüşme sürdürülmüştür.

• Kavramsal anlama testinde yer alan 7. soru yeniden sorularak farklı renkli iki ışığın karışımı üzerine tartışılır.

• Kavramsal anlama testinde yer alan 8. soru üzerine tartışılır.

• Karanlık bir salona girerken seyirciler, beyaz ışık ile aydınlatılmış kırmızı bir dekor ile kırmızı ışıkla aydınlatılmış beyaz bir dekoru birbirinden ayırabilir mi? Sorusu yöneltilerek görüşme tamamlanır.